Współczesny polski protest
Grupa tematyczna
Numer: G20
Organizacja: Katarzyna Grzybowska-Walecka (European University Institute), Agnieszka Kwiatkowska (SWPS), Marta Rawłuszko (UW), Justyna Struzik (UJ)
Pasmo, godzina:
III 16.09, 14:00-15:30
,
IV 16.09, 16:00-17:30
Miejsce: WYDZIAŁ LINGWISTYKI UW, Sala 1.020
Słowa kluczowe: młodzi, mobilizacja społeczna, prawa kobiet, protest, ruchy społeczne, strajk, troska
Sekcje: Sekcja Socjologii Płci
Zapraszamy do nadsyłania referatów, które będą podejmować temat mobilizacji społecznych i protestów. Naszą inspiracją do podjęcia tego tematu jest fala protestów z ostatnich lat przeciwko homofobii państwowej i zaostrzeniu prawa aborcyjnego w Polsce, jednak wychodzimy z założenia, że temat ten może obejmować złożoną problematykę współczesnych mobilizacji społecznych, protestów i rebelii oraz ich długofalowych konsekwencji. Szczególnie zachęcamy do składania referatów dotyczących dwóch nurtów badawczych:
1) Protest jako troska
Proponujemy, aby potraktować różnorodne formy strajków i protestów, mające miejsce w przestrzeniach miejskich, ale również poza nimi, w kontekście troski o społeczeństwo – troski, która jest udziałem różnych grup społecznych, w tym grup pracowniczych, osób z niepełnosprawnościami czy młodzieży. Z naszej perspektywy, mobilizacje i rebelie podejmowane w obronie prawa do aborcji, praw kobiet i osób LGBTQ, w obronie klimatu, rządów prawa, praw pracowniczych czy sprawiedliwości dla ofiar przestępstw seksualnych, tworzą bardzo interesującą i różnorodną przestrzeń dla wyobrażania sobie przyszłości. Nieodłącznym elementem tych przestrzeni są emocje takie jak gniew, złość czy radość, ale także nowe praktyki wsparcia, solidarności, pomocy wzajemnej, a także nowe podmiotowości, które w rezultacie przedefiniowują też relacje między obywatelką/obywatelem a państwem oraz tym, co publiczne i prywatne.
Traktujemy protesty również jako wyraz osobistych trosk w rozumieniu zaproponowanym przez Charlesa W. Millsa, czyli spraw, które trapią obywatelki i obywateli. W tym kontekście, proponowana sieć odnosi się także do roli samej socjologii, nie tylko przyglądającej się troskom indywidualnym, ale także krytycznie i refleksyjnie analizującej ich relacje ze strukturami społecznymi. Sieć tym samym postawi pytanie o to, po co podejmujemy badania społeczne i czemu służy socjologia jako nauka.
2) Przebudzenie obywatelskie młodych
Obserwowane w ostatnich latach protesty stają się w coraz większym stopniu domeną osób młodych. Dotyczy to zarówno protestów w obronie demokracji, wolnych sądów i mediów, praw osób LGBT+, praw kobiet, przeciw zmianom systemu edukacji, niehumanitarnego traktowania uchodźców, ignorowania przez władze zmian klimatycznych, jak i demonstracji organizowanych przez środowiska prawicowe, przede wszystkim w postaci corocznego Marszu Niepodległości. Zmiana składu demograficznego protestów przekłada się na odmienny repertuar form protestu, organizację i zarządzanie, jak również na nowatorstwo ich oprawy graficznej oraz wykorzystywanego języka. Powadze zagadnień często towarzyszy żart, ironia, gra słów, a skandowane i wypisywane na transparentach hasła wyróżniają się spontanicznością i zasięgiem popkulturowych odniesień z jednej strony, a radykalizacją języka z drugiej. Młodzi zdominowali protesty zarówno liczebnie, stanowiąc główną grupę uczestników, ale też twórczo, tworząc transparenty, zabawne hasła, stroje, makijaże, oprawę muzyczną, szeroko relacjonując protesty w mediach społecznościowych.
Wzrost aktywności publicznej młodych widzimy również w formalnych zachowaniach politycznych, przede wszystkim w wysokiej frekwencji w wyborach prezydenckich z 2020 roku. Deklarowane przez młodych w sondażach zainteresowanie polityką i niesłabnące plany udziału w wyborach parlamentarnych w 2023 roku pozwalają sądzić, że formalna aktywność polityczna młodych utrzyma się do tego czasu.
Zapraszamy do udziału osoby zainteresowane protestami społecznymi, a szczególnie aktywnością publiczną – formalną i nieformalną – młodych osób w Polsce. Zgłoszenia wystąpień mogą być oparte na rezultatach własnych badań empirycznych (studia przypadków lub w perspektywie porównawczej), jak również na rozważaniach teoretycznych. Autorzy wystąpień zostaną zaproszeni do przygotowania wspólnej monografii lub numeru specjalnego czasopisma.
Natalia Styrnol
Polskie społeczeństwo staje się w ostatnich latach coraz bardziej różnorodne pod wieloma względami. Dzieje się tak, między innymi, za sprawą przybywających do Polski migrantów i migrantek, które z różnych powodów decydują się na budowanie swojego życia w kraju nad Wisłą. Osoby migranckie nie ograniczają jednak swoich działań jedynie do uczestnictwa w rynku pracy (na co zwykło się kłaść nacisk w rozmaitych analizach), ale często są też jednostkami zaangażowanymi politycznie.
W proponowanym referacie przedstawię wyniki badań jakościowych zrealizowanych przeze mnie latem 2021r., w ramach których przeprowadziłam wywiady narracyjne z migrantkami uczestniczącymi w protestach związanych z zaostrzeniem prawa aborcyjnego w Polsce, które odbyły się na przełomie 2020 i 2021r. Podczas badań posłużyłam się koncepcją obywatelstwa jako doświadczenia (lived citizenship), która pozwala na poszerzenie rozumienia obywatelstwa i w przeciwieństwie do klasycznych teorii, umożliwia interpretację znacznie szerszego spektrum doświadczeń związanych z obywatelstwem, niż tylko tych ograniczających się do praw wynikających z formalnego statusu.
Mimo nieposiadania wyżej wspomnianych praw (takich, jak możliwość głosowania w wyborach czy kandydowania), migrantki walczą o prawo do decydowania o życiu w imieniu swoim oraz innych mieszkanek i mieszkańców Polski. Angażując się w protesty proaborcyjne, buntują się przeciw niesprawiedliwości i łamaniu praw człowieka w państwie, w którym same znajdują się na nieuprzywilejowanej pozycji. Co więcej, robią to pomimo świadomości potencjalnych zagrożeń wynikających z zaangażowania w protesty i dają w ten sposób wyraz swojemu obywatelstwu.
Potrzeba działania wynika bezpośrednio z troski, która jest niezwykle silnym motorem politycznego zaangażowania uczestniczek moich badań. Troska ta wyrażana jest poprzez walkę o bezpieczeństwo swoje i swoich bliskich, potrzebę budowania bardziej sprawiedliwej przyszłości oraz poczucie odpowiedzialności za społeczeństwo, którego zdecydowały się być częścią.
By bliżej przyjrzeć się doświadczeniom migrantek biorących udział w protestach proaborcyjnych, przyjmę konceptualizację opartą na czterech wymiarach lived citizenship: performatywnym, przestrzennym, relacji społecznych oraz afektywnym. Ponadto, soczewką, przez którą będę się przyglądać wymienionym wymiarom będzie troska stanowiąca immanentny element zaangażowania migrantek w protesty proaborcyjne.
Celem mojego referatu będzie zwrócenie uwagi na nową, znaczącą (zarówno ze względu na zwiększającą się liczebność, jak i rosnącą sprawczość) grupę obywatelek rodzącą się w ramach polskiego społeczeństwa. Ich doświadczenia z zaangażowania w protesty proaborcyjne zmuszają do refleksji nad przeważającym dotychczas rozumieniem obywatelstwa i prowokują do redefinicji tego, kim w rzeczywistości są obywatelki i obywatele, i czym może być wspólnota obywatelska w przyszłości. W świetle kryzysów, z którymi mierzymy się obecnie i z którymi w sposób nieunikniony zmierzymy się w niedalekiej przyszłości, postulować będę zwiększone zaangażowanie socjolożek i socjologów w budowanie społeczeństwa opartego na trosce i solidarności ponad wszelkimi różnicami.
Olga Gitkiewicz
Ramą analityczną, którą posługuję się w swoich badaniach relacji w miejscu pracy, zwłaszcza trudnym miejscu pracy, jest rama troski, solidarności i uznania. Troska jest w niej pojęciem bazowym, a rama ta może być użyteczna w badaniu pracowniczych protestów, rozumianych niekoniecznie jako tradycyjnie pojmowane strajki – wydaje się użyteczna do badania nie tylko samych protestów i ich przebiegu, ale również zjawisk poprzedzających, pewnych katalizatorów, splotu praktyk i czynności, które doprowadzają do manifestacji niezgody na sytuację w miejscu pracy.
Protest definiowany jako publiczny wyraz niezgody, niepokoju, kojarzy się ze zorganizowanymi i widocznymi działaniami, a jednak współcześni pracownicy podejmują też bardziej oszczędne, kameralne formy protestu, wykorzystują nowe media i nowy język.
W 2021 roku kurierzy Glovo strajkowali trzy razy: nie realizowali dostaw albo blokowali działanie aplikacji zwielokrotnioną liczbą drobnych zamówień. W czerwcu 2018 pracownicy Banku Pekao przyszli do pracy ubrani na czarno. I jedni, i drudzy protestowali w ten sposób przeciwko zwolnieniom i podwyższaniu norm.
Protest w Pekao był przygotowany przez związki zawodowe, wpisywał się w schematy działania z zakresu sporów zbiorowych i można nazwać go strajkiem, ale jak nazwać protest kurierów, którzy nie tylko nie mieli związku zawodowego, ale nawet – formalnie – miejsca pracy?
Niezrzeszeni pracownicy i pracowniczki wypracowują pewne formy współdziałania, organizacji i przedstawicielstwa. Pytaniem, na jakie szukam odpowiedzi, jest pytanie o to, w jaki sposób się to odbywa i w jakich kontekstach, jakie formy przyjmuje pracowniczy protest w późnym kapitalizmie, w miejscach pracy pozbawionych związków zawodowych – a jest ich w Polsce większość.
Carol Gilligan, jedna z pierwszych teoretyczek troski, wskazywała, że troszczenie się nie może mieć miejsca bez odpowiedzialności i poszanowania godności drugiego człowieka.
Odwracając tę definicję, zadaję pytanie o to, czy w sytuacji naruszania godności drugiego człowieka w miejscu pracy nastąpi uruchomienie odpowiedzialności i opartych na niej praktyk troski, a jeśli – jak zakładam – tak, jakie działania pociągnie to za sobą.
Troskę rozumiem nie jako postawę moralną, ale jako codzienne praktyki rozciągnięte poza sferę prywatną, realizujące się w relacjach w miejscu pracy.
Chcę prześledzić proces, jaki towarzyszy przechodzeniu od praktyk troski przez działania solidarnościowe do zmiany, którą może być wyrównywanie luk w uznaniu, definiowanych za Michèle Lamont jako rozdźwięk między poczuciem wartości pracowników a przypisywanym im przez inne jednostki lub grupy statusem. Taka luka w uznaniu rodzi gniew i niechęć, może prowadzić do protestów.
Interesuje mnie w szczególności, jakie luki w uznaniu definiują pracownicy gotowi do podjęcia protestu, jak się kształtują relacje oparte na trosce i solidarności przed rozpoczęciem protestu, a jak już w trakcie i przede wszystkim – po zakończeniu protestu. Jest bowiem istotnym pytanie, czy protest musi prowadzić do realizacji postulatów, czy może samo zidentyfikowanie obszarów konfliktu i znalezienie języka protestu wystarczy do zwiększenia poczucia sprawczości aktorów albo przynajmniej częściowego wyrównania luk w uznaniu.
W wystąpieniu zamierzam pokazać, że współczesne protesty pracownicze mogą mieć źródło w praktykach troski oraz w jaki sposób analityczna rama troski, solidarności i uznania może być użyteczna do empirycznego badania pracowniczych protestów.
Agata Dziuban
Niespełna dwa tygodnie po wprowadzeniu w Polsce stanu zagrożenia epidemicznego oraz pierwszego lockdownu, i na kilka dni przed zainicjowaniem rządowej „tarczy antykryzysowej”, 26 marca 2020 roku, Sex Work Polska – niewielki, nieformalny kolektyw działający na rzecz osób pracujących seksualnie, stworzył Fundusz Kryzysowy dla osób pracujących seksualnie. Fundusz ten miał na celu zebranie środków dla osób pracujących seksualnie, które z powodu epidemii koronawirusa i towarzyszących jej restrykcji, znalazły się w krytycznej sytuacji. „Jak w przypadku każdego kryzysu, osoby najbardziej marginalizowane i wykluczane społecznie są w największym stopniu wystawione na zagrożenie i pozostawione bez wsparcia” podkreślał kolektyw Sex Work Polska w opisie funduszowej zrzutki, zaznaczając równocześnie, że osoby pracujące seksualnie mogą w tym pandemicznym kontekście liczyć tylko na siebie nawzajem i na wsparcie swojej społeczności. Diagnoza ta okazała się podwójnie trafna: podczas gdy kolektywowi udało się wesprzeć bezpośrednimi transferami finansowymi 300 osób pracujących seksualnie, rząd i reprezentujące go instytucje nie objęły osób pracujących seksualnie żadnym programem pomocowym.
W swojej prezentacji chciałabym spojrzeć na ten przykład oddolnej samoorganizacji społeczności osób pracujących seksualnie jako na wyraz około-kryzysowej kolektywnej troski i formę – zapośredniczonego we wzajemnym wsparciu – protestu wobec państwowej (nekro)polityki porzucenia wobec osób świadczących usługi seksualnej. Po pierwsze, bazując na wiedzy uzyskanej w ramach trwającego przez cały okres pandemii outreachu w społeczności osób pracujących seksualnie w Warszawie, pokażę różne mechanizmy oraz praktyki uniewidzialniania i wykluczania osób świadczących usługi seksualne z możliwości uzyskania instytucjonalnego, około-pandemicznego wsparcia. Po drugie, odwołując się do wypracowanych na gruncie nauk humanistycznych i społecznych konceptualizacji nekropolityki (np. Agamben, Mdembe) oraz porzucenia (np. Biehl, Povinelli, Willis), uchwycę te polityczne, legislacyjne oraz implementacyjne mechanizmy i praktyki wykluczania i uniewidzialniania osób pracujących seksualnie w kategoriach polityki porzucenia, zakładającej wstrzymanie instytucjonalnej ochrony, wsparcia czy pomocy w sytuacji kryzysu. Po trzecie, zinterpretuję społecznościową i pozainstytucjonalną interwencję Sex Work Polska (w formie Funduszu Kryzysowego oraz innych realizowanych przez kolektyw działań skierowanych do osób pracujących seksualnie w Polsce w kontekście pandemii) jako antynekropolityczną praktykę/praxis osadzoną w etyce radykalnej solidarności i troski (za Dziuban & Dziuban). W końcu, podążając tropem Deana Spade’a, potraktuję tę praktykę wzajemnej pomocy (także) jako strategię protestu: demaskowania, kontestowania i krytyki strukturalnej przemocy wpisanej w politykę porzucenia oraz narzędzie oddolnej samoorganizacji.
Anna Firgolska
Referat prezentuje wyniki badań dotyczących reakcji osób doświadczających represji oraz efektów jakie wywierały one na mobilizację do uczestnictwa w akcjach protestacyjnych w 2020 i 2021 r.
Główna hipoteza pracy zakładała, że – zgodnie z teorią mikromobilizacji Oppa i Roehla (1990) – represje mogą mobilizować, jeśli ich koszty dla jednostki nie są wyższe niż nagrody, które otrzymuje ona od swojego środowiska. W świetle zgromadzonego materiału, szczególnie istotna dla mobilizacji okazała się wyrażana przez osoby uczestniczące norma solidarności oraz chęć ochrony innych osób przed przemocą; motywowała je do udziału w kolejnych protestach, zwłaszcza pod komisariatami i sądami.
Jednak na odbiorze represji zaważyły przemiany modelu tożsamości, identyfikacji, przynależności i liderstwa w nowych ruchach społecznych. Model mikromobilizacji zakładał istnienie silnego centrum protestu, z którym identyfikują się uczestnicy. Indywidualizacja ram działania sprawia, że potencjalny pozytywny wpływ represji na mobilizację jest podtrzymywany i wzmacniany przez dużo węższą, bardziej spójną grupę, niż wspólnota, którą wytwarza ruch masowy.
Badani funkcjonowali w konkretnej wspólnocie odbioru także w swoich mediach społecznościowych. Proliferacja obrazów przemocy w ramach tej wspólnoty, produkowanych i reprodukowanych przez aktorów, których respondenci darzyli zaufaniem – ich bliskich albo aktywistycznych mikrocelebrytów (Tufekci 2013) – zwiększała ich ekspozycję na obrazy represji oraz nadawała im spójną interpretację. To w synergii tych wspólnot – offline i online – wytworzyła się norma solidarności zdolna zrównoważyć koszty represji.
Badanie obejmuje analizę: 1) częściowo ustrukturyzowanych wywiadów z uczestnikami i uczestniczkami „Tęczowej Nocy” oraz protestów związanych z zaostrzeniem ustawy antyaborcyjnej od 22.10.2020 do 30.04.2021; 2) materiału autoetnograficznego z doświadczeń z wyżej wymienionych wydarzeń 3) materiałów internetowych na ich temat.
(Wyłożony)
Karolina Lebek,
współautorzy: Ana Martínez Fernández, Piotr Goldstein
Niniejszy referat jest częścią międzynarodowego projektu MOBILISE (https://mobiliseproject.com/ ), który pyta: dlaczego w sytuacji kryzysu niektórzy protestują, a inni decydują się na emigrację? W projekcie MOBILISE próbujemy odpowiedzieć na to pytanie poprzez szereg panelowych badań ilościowych i jakościowych w Polsce, Ukrainie, Argentynie i Maroku oraz z osobami z tych krajów mieszkającymi w Niemczech, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii.
W proponowanym referacie wychodzimy poza to pytanie koncentrując się na osobach, które jednocześnie wyemigrowały i protestują. Referat opiera się na wywiadach indywidualnych oraz grupach fokusowych przeprowadzonych w Berlinie zarówno ze „zwykłymi” osobami na emigracji jak i konkretnie z osobami protestującymi i zaangażowanymi społecznie, a także na obserwacji uczestniczącej w czasie protestów w Berlinie oraz etnografii online. Interesują nas szczególnie solidarnościowe sieci między aktywistkami-migrantkami z różnych krajów, wymiana doświadczeń i wzajemne inspiracje. Zwracamy również uwagę na wpływ jaki sieci aktywistyczne migrantek mają na działania lokalnych niemieckich aktywistek oraz ich odbiór w krajach pochodzenia.
(Wyłożony)
Sylwia Kwaśniewska
W 22.10.2020 roku tysiące ludzi protestowało na polskich ulicach po wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który orzekł, że zaostrzenie prawa antyaborcyjnego jest zgodne z konstytucją. Na podstawie wydarzeń z 22.10 2020 roku i tego, jakie reakcje społeczne zostały przez nie wywołane, można dokonać analizy różnic pomiędzy przeciwnikami, a orędownikami wyroku. To również pole do dyskusji na temat tego, jaką formę przybrała dobrze widoczna w reakcjach społecznych dychotomia swój-obcy, która od dawna rozpatrywana przez wielu teoretyków nie straciła na aktualności, a jedynie dostosowała się do współczesnych warunków i potrzeb.
Przedstawienie referatu to próba pokazania, w jaki sposób osoby demonstrujące, podkreślały opozycję swój-obcy narracją i hasłami wykorzystywanymi podczas protestów. Podłoże teoretyczne referatu stanowią klasyczne teorie socjologiczne, opisywane przez takich badaczy jak: Georg Simmel, Robera Ezra Park, Florian Znaniecki, William Graham Summer, Gustav Keller.
G. Simmel podkreśla, że siła grup tkwi w posiadaniu wspólnego celu i wspólnego wroga. W tym przypadku oba te czynniki były spoiwem dla protestujących, którzy zjednoczyli się we wspólnocie interesów. Opozycję swój-obcy podkreślano posługując się także hasłami tożsamymi z doświadczeniami kulturowymi młodego pokolenia. Obserwacja zróżnicowanej wrażliwości językowej pokazuje, że nawet w obrębie osób walczących o wspólną sprawę pojawia się element „obcości”, który także zostałby przeanalizowany podczas wystąpienia.
Ważne jest także to, że wiele osób sprzeciwiających się wyrokowi żyło jednocześnie w grupie protestującej i społeczności mu przychylnej. Robert Ezra Park określał taki stan jako „kulturową hybrydę”. Funkcjonowanie w kulturowych hybrydach jest bardzo aktualne w odniesieniu do społeczeństwa polskiego i postępującej w nim polaryzacji.
Patrząc na reakcje społeczne po wyroku Trybunału Konstytucyjnego można stwierdzić, że w ciągu kilku dni nastąpiła ogromna mobilizacja dużej części mieszkańców kraju, a uderzenie w wartości wielu członków społeczeństwa doprowadziło do ich rzadko spotykanej aktywności. Protesty poskutkowały również zakwestionowaniem władzy, co miało swoje odzwierciedlenie w hasłach protestujących.
Istotną częścią tego, jak kształtowała opozycja swój-obcy się na poziomie językowym podczas protestów są przeprowadzone badania, w których brali udział uczestnicy wydarzeń po wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Badania własne zostały przeprowadzone metodą ilościową przy pomocy techniki ankiety w dniach 19-25 stycznia 2021 r., wzięły w nich udział 332 osoby, ich wyniki pokazują ocenę haseł oraz to, jakie transparenty mieli ze sobą respondenci podczas wydarzeń. Przeprowadzone badania miały posłużyć do analizy narracji używanej przez protestujących i określeniu, w jaki sposób wpływała ona na podkreślanie opozycji swój-obcy pomiędzy zwolennikami, a przeciwnikami wyroku. Materiał dał odpowiedź na wiele pytań badawczych odnoszących się do tematu referatu.
Zgromadzony materiał mający uzasadnienie w literaturze przedmiotu to materiał na referat poruszający aktualne i ważne problemy społeczne, które w przyszłości będą ponownie dyskutowane i istotne dla dużej części ludzi.
T. Besta, K. Jaśko, J. Grzymała-Moszczyńska, P. Górska, Walcz, protestuj, zmieniaj świat. Psychologia aktywizmu, Smak Słowa, Sopot, 2019 r.
A. Giddens, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2021 r.
K. Growiec, Kapitał społeczny: geneza i społeczne konsekwencje, Wydawnictwo SWPS Academica, Warszawa, 2011r.
M. Kita, Estetyzowanie wulgaryzmów, W: Stylistyka, nr 25, 349-369, 2020r.
K. Ożóg, Uwagi o języku młodzieży – między kodem ograniczonym a kodem rozwiniętym, W: Słowo, studia językoznawcze, nr 8/2017r.
G. Simmel, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2005r.
F. Znaniecki, Współczesne narody, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1990r.
(Wyłożony)
Krystyna Dzwonkowska-Godula
Celem wystąpienia jest przyjrzenie się sojuszom i współpracy pomiędzy jednostkami i grupami działającymi na rzecz praw reprodukcyjnych w Polsce i w Kanadzie. Mimo znaczących różnic w polityce reprodukcyjnej (m. in. w dostępie do poradnictwa z zakresu zdrowia reprodukcyjnego, edukacji seksualnej, antykoncepcji i aborcji), w obu społeczeństwach obserwujemy dobrze rozwiniętą sieć aktywistyczną protestującą przeciwko dyskryminacji i łamaniu praw reprodukcyjnych i wspierającą osoby doświadczające nierówności społecznych i przemocy instytucjonalnej w tym obszarze. Na podstawie analizy aktywności wybranych organizacji i grup działających w polskim i kanadyjskim społeczeństwie, można zaobserwować, że odwołują się one do takich, nazwijmy to, „klasycznych” wartości aktywizmu jak równość, sprawiedliwość, solidarność, współpraca, ale także do troski, empatii, przyjaźni, czy miłości, mniej oczywistych dla wizerunku i praktyki społecznego oporu i protestu. Promują wzajemne wsparcie i sojusze „ponad podziałami”, włączając w obszar swoich działań osoby z kategorii społecznych dotkniętych wykluczeniem, protestując nie tylko w ich imieniu czy dla nich, ale z nimi – współpracując w proteście. Proponowane wystąpienie służy pokazaniu przykładów takiego współ-protestowania i odpowiedzi na pytania: kto, z kim, w jakim obszarze i jak współdziała, na czym polega wzajemne wsparcie w ramach aktywizmu w obszarze praw reprodukcyjnych w Polsce i w Kanadzie. (Wystąpienie w ramach projektu badawczego „Polityka reprodukcyjna i sprawiedliwość reprodukcyjna w Polsce i w Kanadzie” 2021-2022, finansowanego przez NAWA, Program im. M. Bekkera).
Magdalena Muszel,
współautorzy: Grzegorz Piotrowski
Aktywizm jest często postrzegany jako fale lub cykle protestów, które odpowiadają okresom wzmożonej aktywności ruchów społecznych przeplatanej okresami, kiedy działania są mniej widoczne i ruchy są bardziej w 'zanurzeniu’ (Melucci 1992), przybierając bardziej zinstytucjonalizowaną formę (Tarrow 1994). W przypadku ruchów feministycznych to falowe podejście do niego wydaje się jednak uzasadnione, ponieważ mimo że koncentruje się na rozpoznaniu symptomów ciągłości charakteryzujących ruchy feministyczne, leży u podstaw obserwacji podziałów między kolejnymi „falami” (Evans &Chamberlain 2015). Takie podejście krytykowano za to, że jest etnocentryczne i nie uwzględnia czasowości ruchów feministycznych w różnych częściach świata (Mackay 2011). Walka o prawa kobiet jest silnie zdeterminowana przez historię oraz specyficzne konteksty społeczne i kulturowe panujące w danym miejscu. Tak więc, o ile założenie o falach w ruchu jest słuszne w przypadku rozumienia tymczasowości feminizmu w USA i Wielkiej Brytanii (Aune&Holyoak 2017), o tyle nie jest ono równie pomocne w rozumieniu feminizmu w kraju postkomunistycznym, takim jak Polska, gdzie historia ruchów feministycznych była zdecydowanie inna (Graff 2003).
Jednakże analiza protestów kobiet w 2016 i 2020 sugeruje, że mamy do czynienia ze zmianą pokoleniową w polskim ruchu feministycznym, będącą odzwierciedleniem obserwowanego trendu 'odmładzania’ protestów, ale także dostrzegalną w nowych środkach wyrazu aktywistek czy w innych celach ruchu i odbiorcach jego postulatów.
Maja Brzozowska-Brywczyńska, Agnieszka Nymś-Górna
Mimo, że obywatelskie zaangażowanie polskich nastolatków długo wydawało się pasować do tezy o demokratycznym deficycie dotykającym młode pokolenie, skutkującym politycznym (zarówno w znaczeniu politics, jak i policy) niezainteresowaniem, ostatnie lata narastających kryzysów zarówno w obszarze polityki wewnętrznej, jak i wyzwań związanych z pandemią, zaowocowały dramatycznym i bezprecedensowym wzmożeniem obywatelskim młodych. Chcielibyśmy przyjrzeć się temu zjawisku, skupiając się na trzech kontekstach zintensyfikowanej partycypacji polskich nastolatków ostatnich kilku lat (począwszy od 2019 roku): edukacji, klimacie i prawach człowieka. Protesty w tych obszarach – przeciwko kolejnym reformom i zmianom w edukacji, katastrofie klimatycznej, nienawiści wobec społeczności LGBT+ i łamaniu praw kobiet pokazały nie tylko rosnącą obecność młodych głosów w tradycyjnie zorientowanej wokół zasady „dzieci i ryby głosu nie mają” kulturze, ale także podświetliły obecność nowych platform do zawiązywania się międzypokoleniowych sojuszy. W naszym wystąpieniu planujemy prześledzić te obecności i rozpoznać te sojusze przyglądając się publicznym i medialnym dyskursom rozwijanym wokół ostatnich protestów i ich niedorosłych uczestników oraz zestawiając je z interpretacjami i uzasadnieniami obywatelskiego zaangażowania proponowanymi przez młode osoby aktywistyczne, uzyskanymi w efekcie wywiadów pogłębionych. Powstała w ten sposób mapa „nowoodkrytej” publicznej partycypacji młodych oraz możliwych międzypokoleniowych aliansów wydaje się przynajmniej w jakimś stopniu zaburzać dotychczas dominujący obraz niezaangażowanych obywatelsko nastolatków oraz międzypokoleniowych relacji w konieczny sposób opartych na konflikcie. Aktualny kontekst aktywizowania się młodych osób w protesty lokowane zwyczajowo poza wąskie ramy „spraw niedorosłych” (ustanawianych w kontrze do „spraw dorosłych”) pozwala bardziej krytycznie oglądać dychotomicznie ustanawiane relacje między dziećmi/niedorosłymi i dorosłymi, dając możliwość skupienia się na na kwestiach międzypokoleniowych współzależności i złożonej naturze pozycji młodych osób jako podmiotów politycznych praw.
Katarzyna Zielińska
Uprzywilejowana pozycja katolicyzmu w Polsce przekłada się na możliwość kształtowania rzeczywistości społecznej, w tym na sferę polityki. Status i pozycja katolicyzmu są uznane za stałe, instytucjonalnie wspierane, ale jak każda zafiksowana artykulacja społecznego porządku podlegają one nieustanemu podważaniu ze strony alternatywnych praktyk i artykulacji. Jedną z najbardziej widocznych prób podważenie tej hegemonicznej pozycji katolicyzmu i Kościoła były Czarne Protesty z lat 2016-2020. Były one nie tylko formą sprzeciwu wobec zaostrzania prawa aborcyjnego w Polsce, ale także przestrzenią wytwarzania praktyk oporu wobec powiązaniu państwa, religii i narodu oraz płci.
Celem naszego prezentacji będzie pokazanie za pomocą jakiego typu praktyk i z wykorzystaniem jakich środków uczestniczki Czarnych Protestów kwestionują pozycję katolicyzmu i Kościoła (rzymsko)katolickiego w Polsce oraz jaki kształt relacji pomiędzy narodem, państwem, religią oraz jednostką postulują.
Małgorzata Fuszara
Fala protestów kobiet przeciwko ograniczaniu ich wolności wyboru w zakresie praw reprodukcyjnych, a co za tym idzie – praw kobiet jako wolnych obywatelek ma co najmniej dwa ważne wymiary, które warto zanalizować z oparciu o pochodzące z badań dane. Pierwszy z nich to wyraźnie widoczna – używając terminu Castellsa – tożsamość oporu kobiet, zwłaszcza młodego pokolenia kobiet. Przeciwko czemu się buntowały? Czy prawa reprodukcyjne były jednym, czy jednym z wielu powodów buntu? Czy powody buntu były takie same niezależnie od miejsca w którym się rozgrywały? Ten pierwszy wymiar jest łatwiejszy do zanalizowania, odwołuje się bowiem do niejako „widocznych” przejawów buntu. Drugi wymiar to tożsamość projektu – w tej sferze szukać musimy odpowiedzi na pytanie, czy badania wskazują na to, że młode pokolebie kobiet tworzy już tożsamość projektu i jaka jest jego treść, a mówiąc inaczej, czy powszechny bunt przerodził się w próbę budowania takiej wizji świata i podejmowanie takich działań, które przyczynia się do społecznej zmiany wprowadzonej przez młode pokolenie kobiet, zwłaszcza w zakresie „kontraktu płci”. Rozważania na ten temat opierać się będą o dane zebrane w 4 województwach i informacjach o dalszych działaniach kobiet zaangażowanych w uliczne protesty. Czy mają one swoją kontynuację, chociaż formy działań bardzo się zmieniły? Czy bunt ten pociągnie za sobą dalsze skutki w zakresie samoorganizowania się kobiet i nacisku na władzę? To tylko niektóre pytania, na które poszukiwać będę odpowiedzi.
(Wyłożony)
Olha Zelinska
When social groups articulate grievances, which are in turn informed by specific visions of a better (more fair, more equal, more beneficial for their constituencies) social order, they withdraw commitments to the existing social order and protest. Activists, united in social movements, sustain challenges to those deemed responsible, aiming for social change, but also create places for further crystalizing of visions for better futures. Movements “frame” the social reality and shape their claims in a way to address their “targets”, but also to affirm solidarity between their members and attract potential allies. Their demands, thus, include both institutional, concerning specific policies and political arrangements, and extra-institutional, entering the realm of culture, aimed at changing the existing identities, both of the general public and among those responsible for the policymaking.
Whether or not social movements actually cause desired social change is less straightforward, due to multiple problems with definition, operationalization, and measurement of social movement outcomes. At the same time, the literature suggests several mechanisms of such change, which operate at different levels. One such way to understand social movement’s impact is to look at the role of political parties. In a democracy, parties are the institutionalized channels to turn social concerns into policy. Parties, especially those in opposition, are opportunistic seekers of movements for electoral objectives or because they align well ideologically with them. Party organizations can take on broader social movement themes in their manifestos and declarations and introduce internal working groups to develop relevant policies that align with movements. Individual party members, too, can pick social movement’s narratives, or their parts, and place them on the political agenda. Turning policymakers into movement sympathizers and in this way altering the composition of the relevant policy domain is one of the ways social movements pursue changes.
This presentation will focus on Strajk Kobiet social movement in Poland (2016-ongoing) and elaborate on the visions produced by the activists. I will also track if (any of) these visions were picked up by major political parties, or individual party members, and entered the policy process. For this, I will perform a qualitative analysis of program documents produced by Strajk Kobiet and the texts produced by political parties, including statements, agendas, but also speeches, and parliamentary debates. I hypothesize that the stance of a political party towards a social movement is dependent on the opposition status of the party: while the United Left and Civic Platform are likely to adopt messages from Strajk Kobiet in their programs and speeches, PiS (the incumbent party) will likely ignore, reject or altogether discredit visions of social reality as framed by the movement.
This research was funded by the National Science Centre, Poland (UMO-2021/40/C/HS6/00229).
(Wyłożony)
Ewa Dąbrowska-Prokopowska
W socjologii polskiej nadal utrzymuje się teza o „pełzającej sekularyzacji” . Pomimo iż m.in. najnowsze wyniki CBOS-u wskazują, że w najmłodszych kohortach Polaków uwidacznia się od kilku lat gwałtowny spadek religijności i wzrost ateizmu (CBOS,2021). Potwierdzają to również wyniki badań wykonanych przez międzynarodowe organizacje (Pew Research Center,2018) . Niechęć wobec instytucji Kościoła Katolickiego oraz kleru najsilniej ujawniła się w przestrzeni publicznej oraz sferze medialnej podczas tzw. „Strajku Kobiet” jesienią 2020 roku. W licznych opracowaniach naukowych odnoszących się do protestów kobiet (przeciwko decyzji Trybunału Konstytucyjnego w sprawie aborcji) wskazuje się, że są determinantami sekularyzacji w najmłodszych kohortach Polaków. W przyjętej przez nasz zespół badawczy konceptualizacji odrzucamy powyższe założenia, podkreślając konieczność badania procesów sekularyzacji w sposób retrospektywny i interdyscyplinarny. Zintegrowany zbiór danych o religijności przygotowany przez naszą grupę badawczą umożliwił sformułowanie założenia, że spadek religijności następuję do 25 roku życia, a następnie nie ulega on zmianie. W tym rozumieniu zakładamy, że postawy ateistyczne (powiązane z feministycznymi poglądami oraz krytyką Kościoła Katolickiego) zaczęły kształtować się u młodych osób w okresie dorastania. Postawiliśmy hipotezę, że udział młodych Polaków w Strajku Kobiet stanowił wyraz, a nie przyczynę reprezentowanych przez nich postaw ateistycznych i krytycznych wobec Kościoła Katolickiego. W celu zweryfikowania przyjętych hipotez przeprowadziliśmy badania ilościowe. Zostały wykonane w maju 2021 roku w prywatnej, feministycznej grupie na Facebooku „Dziewuchy Dziewuchom”. W referacie planujemy przedstawić konceptualizację, zastosowaną metodologię oraz wyniki badań odnoszące się do zróżnicowanych wymiarów ateizmu respondentów w powiązaniu z ich oceną znaczenia Strajku Kobiet, stosunkiem do instytucji Kościoła Katolickiego oraz moralności katolickiej. Badania zostały sfinansowane przez Narodowe Centrum Nauki w ramach grantu numer: 2019/34/H/HS1/00654.
(Wyłożony)
Tomasz Olczyk
Celem referatu jest przedstawienie mechanizmów formowania ram działania zbiorowego w dyskursie o aborcji w serwisie internetowym Twitter na przykładzie dyskusji wokół śmierci Izabeli S. z Pszczyny. Wydarzenie to stało się zarzewiem masowych demonstracji przeciwko zaostrzeniu prawa aborcyjnego pod hasłem „Ani jednej więcej!”, które było jednocześnie twitterowym hashtagiem służącym popularyzacji protestu w sieci. Analizie poddano konstruowanie narracji i schematów interpretacji (ram) samego wydarzenia, przebieg rozgrywki interperatacyjno–narracyjnej (framing contest) i retoryczne mechanizmy wzbudzania emocji i ich negowania. Materiał badawczy stanowiło ponad 56 tys. postów z hashtagiem #Anijednejwiecej oraz 68 tys. postów zawierających wybrane słowa kluczowe odwołujące się do samego wydarzenia opublikowanych w serwisie blogowym Twitter między 30.10.21, a 7.11.21. W pierwszej fazie badania zbiór ten poddany został ilościowej analizie zawartości. Ze zbioru wyselekcjonowano 10% najpopularniejszych postów, które poddano następnie analizie jakościowej. Tekst proponuje kombinację analizy narracyjnej, analizy ramowej i analizy sieciowej, w celu identyfikacji głównych aktorów rozgrywki narracyjnej, promowanych przez nich schematów interpretacji wydarzenia i strategii retoryczno–narracyjnych służących kreowaniu ram działania zbiorowego. Artykuł identyfikuje główne ramy rozumienia i definiowania wydarzenia w dyskursie internetowym a następnie podejmuje próbę ilościowego uchwycenia obecności ram w analizowanym zbiorze.
