Oblicza religijności i duchowości w społeczeństwie konsumpcyjnym
Grupa tematyczna
Numer: G40
Organizacja: Teresa Zbyrad (UR), Dominika Sozańska (UP w Krakowie), Rafał Boguszewski (SGWW), Wojciech Klimski (UKSW)
Pasmo, godzina:
I 15.09, 14:00-15:30
,
II 15.09, 16:00-17:30
Miejsce: SGGW, BUD. 34, Aula II
Słowa kluczowe: ateizacja, duchowość, nowe ruchy religijne, praktyki religijne, prywatyzacja religii, religijność, sacrum, sekularyzacja, supermarketyzacja religii, wartości, wiara, wierzenia
Współczesne społeczeństwa pluralistyczne nastawione są na nieustanną konsumpcję dóbr i kreowanie nowych potrzeb. Wielości stylów życia i wartości towarzyszy nieustanna zmiana i niepewność. W tym kontekście pojawia się pytanie o miejsce religii w sferze publicznej i prywatnej. Jaka jest jej rola i znaczenie w świecie gdzie <mieć> wypiera <być>? Jakie są jej aktualne przejawy i rokowania na przyszłość?
Wyniki badań jednoznacznie wskazują na odchodzenie od religijności kościelnej (cechującej się silnym zakorzenieniem w tradycyjnych praktykach religijnych) i ujawniają dość systematyczny wzrost odsetka osób określających się jako niewierzące i krytyczne wobec religii oraz Kościołów i ich nauczania. Szczególnie widoczne jest to wśród osób młodych, które najsilniej podlegają aktualnym trendom społecznym i kulturowym, w tym m.in. związanym z przemianami religijności. Katalizatorem wspomnianych procesów zdaje się być czas pandemii i towarzyszące mu ograniczenia uczestnictwa w tradycyjnych praktykach religijnych.
Z drugiej strony ludzie w różny sposób poszukują więzi z szeroko rozumianą transcendencją, korzystając zarówno z instytucjonalnych i tradycyjnych interpretacji rzeczywistości nadprzyrodzonej, jak i poszukując nowych. Wbrew niektórym przewidywaniom, religia nie zanikła i nie została zepchnięta wyłącznie do sfery prywatnej. Kwestie związane z praktykami i wierzeniami wciąż pozostają przedmiotem żywej debaty naukowej i publicystycznej. Zmieniają się formy praktyk, duchowość zastępuje tradycyjną religijność, wiara manifestuje się na nowe sposoby poza formalnymi instytucjami, a życie religijne coraz bardziej wkracza w przestrzeń wirtualną.
Przedmiotem zainteresowania naszej grupy tematycznej są wszelkie odniesienia do transcendencji ujęte w perspektywie teoretyczno-empirycznej właściwej socjologii. Interesują nas m.in.:
- formy religijności tradycyjnej w jej aspekcie statycznym i dynamicznym;
- przemiany systemów wierzeń i wartości;
- procesy odchodzenia od religijności instytucjonalnej, ludowej (sekularyzacja, ateizacja, heterodoksja, akty apostazji) oraz mechanizmy konwersji religijnej (desakralizacja, respirytualizacja);
- postawy ateistyczne oraz indyferentne – ich geneza, wybór, realizacja i negacja;
- przejawy i geneza religijności indywidualnie konstruowanej (religijność majsterkowicza, religijność synkretyczna, relatywizm religijny, prywatyzacja religii, wypchnięcie religii ze sfery publicznej do prywatnej);
- religia w świecie konsumpcji (supermarketyzacja religii, selekcjonerstwo religijne, religia jako towar, rynek religijny);
- mechanizmy akceptacji przekonań i podejmowanie praktyk z obszaru New Age czy nowej duchowości;
- nowe zjawiska religijne: churching, religijność online, mediatyzacja religii, religia i ekologia;
- stare zjawiska powiązane z religią w nowej odsłonie: fundamentalizm religijny, racjonalizm, neopogaństwo;
- trwałość i przemiany procesów socjalizacji religijnej – realizowanej zarówno w ramach religijności instytucjonalnej, jak i pozainstytucjonalnej; socjalizacji planowanej (katecheza, kaznodziejstwo, ewangelizacja), jak i przypadkowej (Internet, reklama, massmedia, komiksy);
- wpływ religii i instytucji religijnych na politykę, ekonomię, kulturę, środowisko.
Nie ograniczamy powyższych zagadnień do jednego wyznania czy religii. Nie chcemy zamykać się wyłącznie w warunkach społeczno-kulturowych polskiego społeczeństwa, choć ono zapewne stanowi zasadniczy kontekst podejmowanych eksploracji. Jesteśmy szczególnie zainteresowani aktualnymi badaniami i analizami z proponowanego obszaru.
Irena Borowik
Historycznie katolicyzm jest bardzo ważnym elementem tożsamości narodowej Polaków. Proces demokratycznej transformacji, rozpoczętej w 1989 roku i towarzyszące temu zmiany wszedł w nową fazę w 2015 roku, po wygraniu wyborów parlamentarnych i prezydenckich przez partie prawicowe (Zjednoczona Prawica – ZP). Jest to okres w którym mamy do czynienia z istotnym paradoksem – z jednej strony intensyfikuje się obecność Kościoła rzymskokatolickiego w przestrzeni publicznej, z drugiej zaś – ma miejsce prywatyzacja religii i sekularyzacja, obejmująca stopniowo coraz większą część polskiego społeczeństwa, w szczególnym stopniu młodzież. W tym kontekście szczególnie interesująca wydaje się refleksja nad tym, jak politycy partii prawicowych przywołują religię by legitymizować określoną wizję polskości. Analizie poddane zostaną publiczne wypowiedzi liderów partii, w których pojawiają się odniesienia do religii, a także informacje medialne, sytuujące polityków w religijnym kontekście (nabożeństwa, pielgrzymki itp.) w celu zrekonstruowania a. sposobu rozumienia przez nich religii, b. roli przypisywanej religii w tożsamości narodowej Polaków, c. funkcjonalności tych konstrukcji w kontekście politycznych orientacji i podziałów w polskim społeczeństwie.
Jerzy Bartkowski
Dyskusja nad zmianą religijna w Polsce powinna wykorzystywać szerzej wyniki analiz nad dynamiką wiary i jej mechanizmowi. Przykładowo zmiana społeczna nie zawsze musi jej sprzyjać jak wydłużenie życia ludzkiego czy zmniejszenie udziału młodzieży w populacji. Także różne wskaźniki religijności jak wiara w dogmaty, praktyki, czy uznawanie wpływu religii na różne sfery życia, mogą się zmieniać w różnym stopniu. Tego typu dane mogą stanowić ważkie argumenty w dyskusjach nad polskimi zmianami. W oparciu o badania Europejskiej/Światowych Systemów Wartości z okresu 1989-2017 wystąpienie stara się pokazać mechanizm zmian w rozbiciu na przemiany wewnętrzne i zewnętrzne. Te drugie to zmiany w składzie społeczeństwa pod względem cech istotnych dla badanego zjawiska jak grupy wiekowe czy wykształcenie. Te pierwsze to z kolei zmiany tego zjawiska w grupach składowych. Wykorzystanie wskaźników zmiany stosowanych w demografii (J. Holzer, Demografia) pozwala wskazać na udział obu tych czynników w zmianie tego okresu np. jak oddziaływuje na zmianę wzrost wykształcenia społecznego, a jak zmiany w grupach o różnym wykształceniu. Tezą wystąpienia jest, że zmiany religijności zachodziły pod wpływem obu tych czynników – zewnętrznych i wewnętrznych, ale głównie miały one charakter wewnętrzny. Dynamika zmian ma także różny charakter w zależności od analizowanego wymiaru religijności.
Maria Sroczyńska
W wystąpieniu zwracam uwagę na kondycję współczesnej, polskiej młodzieży u progu dorosłości, ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy socjologii religii. Zakładam, że świat wierzeń, tożsamości młodych osób oraz ich orientacje rytualne są w jakiś sposób „odmienne” od tych, które dane mi było poznawać pod koniec pierwszej dekady XXI wieku.
W swoich rozważaniach odwołuję się do optyki badań dynamicznych, w których wykorzystałam m.in.strategię ilościową. O ile w 2009 roku podmiotem moich zainteresowań byli maturzyści z regionu świętokrzyskiego (1111 respondentów), o tyle w 2020 roku stali się nimi uczniowie kieleckich szkół średnich oraz metropolii warszawskiej (po 630 respondentów).
Interesujące są pytania dotyczące uwarunkowań oraz specyfiki przyspieszonej deinstytucjonalizacji stosunku młodzieży do religii, zwłaszcza w obszarze praktyk, moralności i wychowania religijnego, a także w zakresie znaczeń przypisywanych obrzędowości świątecznej. Epizody rytualne nie modyfikują w istotny sposób młodzieżowego moratorium, a zarazem kulturowego „zawieszenia”, a indywidualizm i subiektywizm nie sprzyjają pojawieniu się kryterium, którego spełnienie pozwoliłoby wyjść z etapu eksperymentowania.
Można jednak przypuszczać, że w warunkach traumy spowodowanej pandemią, a obecnie zagrożeniem wojną w Europie, wzrośnie liczba młodych ludzi, którzy stawiają pytania o przedmiot swojej wiary, o charakter towarzyszącej jej motywacji oraz o rodzaj związanych z nią zachowań, także tych, które odwołują się do tradycji.
Tomasz Adamczyk
Wyniki badań socjologicznych dotyczących przemiany religijności wskazują na głębsze zmiany, jakie dokonują się w tej sferze w ostatnich latach. Wielu socjologów, w oparciu o przeprowadzane w Polsce badania empiryczne, głosiło tezę o „pełzającej sekularyzacji”, by w ostatnich latach zamienić ją na stwierdzenie – „przyspieszona” lub „gwałtowna sekularyzacja”. Są też socjologowie, którzy współczesne zmiany religijności opisują w paradygmacie zmiany społecznej. Wskazuje to na dużą dynamikę zmian religijności wśród dorosłych Polaków. Warto przy tym zwrócić szczególną uwagę na przemiany religijne młodzieży, gdyż mogą być one traktowane jako swoistego rodzaju barometr zapowiadający przyszłe trendy rozwojowe.
W proponowanym wystąpieniu zostanie ukazana religijność młodzieży maturalnej w Puławach. Materiał empiryczny wykorzystany do analiz socjologicznych został zebrany podczas badań ankietowych przeprowadzonych w latach 1994, 2009, 2016 oraz 2021. Narzędziem badawczym we wszystkich czterech badaniach był ten sam kwestionariusz ankiety pt. „Maturzyści a wartości moralne” opracowany w 1993 roku w Katedrze Socjologii Moralności KUL. Za każdym razem badanie socjologiczne przeprowadzono wśród maturzystów w tych samych szkołach ponadpodstawowych: I Liceum Ogólnokształcącym im. księcia Adama Czartoryskiego, w Społecznym Liceum Ogólnokształcącym im. Christiana Piotra Aignera, w Technikum nr 1 i w Technikum nr 2.
Pierwsze trzy badania empiryczne zrealizował samodzielnie ks. prof. Janusz Mariański, a ostanie przeprowadziliśmy wspólnie w listopadzie 2021 roku. W każdym z tych badań wzięło udział około 300 respondentów. Wystąpienie będzie próbą odpowiedzi na pytanie badawcze, jakie zmiany dokonały się na przestrzeni blisko 30 lat w religijności ankietowanej młodzieży oraz jaki przybierają one kierunek. Dzięki zestawieniu badań socjologicznych przeprowadzonych w różnych okresach będzie można także podjąć próbę ukazania tempa dokonujących się przemian w religijności. Do nakreślenia religijności młodzieży maturalnej wykorzystane zostaną wybrane wskaźniki: autodeklaracje religijne, praktyki religijne, postawy moralne, kompetencje moralne i społeczne Kościoła katolickiego. Dla zobrazowania religijności badanych maturzystów warto odnotować, że przynależność do katolicyzmu zadeklarowała połowa badanych (54,4%), pozostali respondenci albo nie identyfikowali się z katolicyzmem (22,4%) albo znaczyli odpowiedź „trudno powiedzieć” (22,1%), natomiast w deklaracjach religijności otrzymano następujące wskaźniki: głęboko wierzący – 3,9%, wierzący – 40,2%, niezdecydowany, ale przywiązany do tradycji religijnej – 24,6%, obojętny – 14,6%, niewierzący – 16,4%. Zebrany dane empiryczne wskazują na wyraźny i przyspieszony proces sekularyzacji religijnej i moralnej w środowisku młodzieży.
(Wyłożony)
Łukasz Kiszkiel,
współautorzy: Piotr Paweł Laskowski
Na przestrzeni ostatnich lat badania socjologiczne dotyczące religijności, ale też sekularyzacji dokonały istotnego postępu w kwestii ustalenia czynników społeczno-środowiskowych stojących za tymi procesami. W znacznym stopniu przyczyniły się do tego dane ilościowe pochodzące z międzynarodowych projektów realizowanych cyklicznie od lat 80 XX wieku tj.: World Value Survey, European Values Study, International Social Survey Programme, European Social Survey. Biorąc pod uwagę fakt, że kluczowe wskaźniki religijności tradycyjnej pozwalające śledzić dynamikę zmian w czasie, obecne są w każdym z wymienionych badań, dokonaliśmy harmonizacji danych, tworząc ‘Zintegrowaną bazę wskaźników religijności’, która obejmuje geograficznie 118 krajów, a czasowo lata realizacji od 1981 do 2020 roku. W prezentacji przedstawimy dane dotyczące zharmonizowanych wskaźników religijności tradycyjnej dla Polski na tle wybranych krajów europejskich w ujęciu kohortowym. Dzięki temu podejściu możliwe będzie porównanie poziomu religijności tradycyjnej oraz tempa jej spadku od lat 20 XX wieku. Dodatkowo, wyjaśnione zostaną metody zastosowane do skonstruowania, zharmonizowania zbioru danych i weryfikacji jego rzetelności. Uzyskane rezultaty będą stanowić przyczynek do dyskusji na temat podobieństw i różnic w trajektoriach spadku religijności tradycyjnej w Polsce i wybranych krajach europejskich.
(Wyłożony)
Adam Kulczycki
W epoce post-sekularnej, charakteryzującej się odrzuceniem koncepcji modernizacji związanej z zanikiem przekonań religijnych, uznaje się, że w debacie publicznej należy poświęcić miejsce pluralizmowi religijnemu. Wprowadzonej w Europie Zachodniej polityce integracyjnej nie wolno ignorować religii migrantów, a wszystko to musi odbywać się we wzajemnym poszanowaniu autonomii państwa i religii. Zarządzanie różnorodnością wymaga świeckiego państwa, które zapewnia równy szacunek dla każdej konfesji religijnej. Zamiast obojętnej neutralności państwa, które ignoruje religię i ma nadzieję, że wraz ze zniknięciem różnorodności religijnej znikną również trudności związane z integracją migrantów, właściwe jest przemyślenie sekularyzmu nie jako wymiaru opróżnionego z religii, ale jako istotna przestrzeń, w której wierzący i niewierzący, w odniesieniu do własnych przekonań i motywacji, mogą wspólnie dyskutować i szukać, nie czyniąc uprzedzeń i bez dyskryminacji, zachowując podstawowe zasady spójności społecznej i koegzystencji, w poszukiwaniu i ochronie dobra wspólnego.
(Wyłożony)
Małgorzata Such-Pyrgiel
Stały rozwój Internetu, technologie bazujące na bardzo dużej ilości danych i ich zastosowanie w życiu codziennym zmusza do zadania o kierunki zmian i ich wpływ na społeczeństwo we wszystkich istotnych dla niego aspektach (wybranych sferach jakości życia człowieka).
Na początku trzeciej dekady XXI wieku już sama pandemia koronawirusa przyczyniła się do zrewolucjonizowania naszego życia codziennego, w tym także do zmiany formy odbywania praktyk religijnych, z bezpośrednich, na te zapośredniczone przez media (społecznościowe). Początkowa obawa o odpływ wiernych z kościoła, w wyniku swoistego „przyzwyczajenia się” do możliwości uczestniczenia we mszy świętej online, szybko przerodziła się w szansę na zwiększenie zasięgu odziaływania ewangelicznego poprzez wykorzystanie różnorodnych narzędzi i technik w mediach społecznościowych. Rewolucja w tym zakresie nie dokonałaby się, gdyby nie modyfikacja wartości, potrzeb i przekazu międzypokoleniowego.
Dlatego celem artykułu jest ukazanie jak nowe technologie ICT przyczyniają się do zmian stylów życia, wartości, potrzeb, a także sposobów uczestnictwa w kulturze i praktykach religijnych w społeczeństwie cyfrowym. Media społecznościowe stały się ogromnym nośnikiem nie tylko treści religijnych, ale także praktycznych socjotechnik, w jaki sposób dzielić się przekazem ewangelicznym oraz w jaki sposób go uatrakcyjnia i rozpowszechniać, by trafić do różnych pokoleń, szczególnie ludzi młodych. Materiał częściowo opracowany na podstawie autorskich badań jakościowych nad cyfrową transformacją zrealizowanych w 2019 i 2020 roku.
Marian Zdzisław Stepulak
W referacie zostanie dokonana reinterpretacja współczesnego rozumienia duchowości. Istnieje bowiem pilna metodologicznie potrzeba dokonania tego zabiegu. Współcześnie bowiem zauważa się zjawiska wieloznacznego rozumienia pojęcia „duchowość” i używania go w niewłaściwych kontekstach. Pierwotne,religijne rozumienie duchowości zostało przeniesione do pozareligijnych obszarów. Nastąpiło swoiste pomieszanie rzeczywistości „sacrum” z rzeczywistością „profanum”. Treść referatu odnosi się do moich aktualnych badań zawartych w mojej monografii pt. Duchowość chrześcijańska współczesnego człowieka, Płock 2020. Do tego dołączana będzie własna typologia duchowości współczesnego człowieka, która odnosi się wprost do osobowego rozwoju człowieka. Typologia ta zawiera następujące typy duchowości: 1) człowiek zewnętrzny; 2) człowiek borderline (pograniczny); 3) człowiek wewnętrzny; 4) człowiek uwewnętrzniony. Człowiek zewnętrzny to najczęściej występujący typ człowieka. Jego codzienna aktywność życiowa oparta jest na paradygmacie behawioralnym: S-R. Osoba działa na zasadzie przypadku nie jest w stanie dokonać wglądu w „siebie”. Rzeczywistość i otaczających ja ludzi traktuje bardzo przypadkowo, nie wchodząc w głębsze relacje interpersonalne. Taki człowiek ma bardzo małe szanse na głębszy, osobowy rozwój. Troska o codzienność, zwłaszcza o własną karierę zagłusza refleksję wewnętrzną. Człowiek pograniczny funkcjonuje na pograniczu normalności i zaburzeń psychicznych. Spektrum odniesień takiego człowieka jest bardzo szerokie, od zachowań skrajnych, urojeniowych aż po zachowania refleksyjne i introwertywne. W tym aspekcie osoba typu borderline jest w stanie podjąć pogłębioną refleksję pozwalająca na kształtowanie siebie jako osoby. W tym znaczeniu staje się możliwa formacja duchowa i jej ukierunkowanie na relacje osobowe z Bogiem. Człowiek wewnętrzny to osoba, w której rozwój duchowy staje się rozwojową normą. Osoba taka ma właściwie ukształtowaną hierarchię wartości, a jej duchowość budowana jest na bazie własnych, religijnych doświadczeń. Człowiek wewnętrzny łączy w jedną koherentną całość rzeczywistość „sacrum” i „profanum”. Ta umiejętność pozwala mu na własną samorealizację w świecie materialnym, ukierunkowanym na Boga. Czwarty typ duchowości, to człowiek uwewnętrzniony. Jest to osoby zdolna do podejmowania pogłębionych relacji interpersonalnych z Osobowym Bogiem. Ludzi ci prowadzą bogate życie modlitewne i sakramentalne. W tej grupie szczególne miejsce odgrywają mistycy oraz ludzie, którzy z Boskiej perspektywy patrzą na świat i w szczególny sposób zatroskani są o los wszystkich ludzi i całego świata.
Ewa Stachowska
Współcześnie w obszarze religijnym widoczne są różne tendencje, jak chociażby: sekularyzacja rewitalizacja, latencja, indywidualizacja, nowa duchowość, sykretyzm, mediatyzacja. Niektóre z nich plasują się jako niszowość, związana bądź ze zmniejszaniem się popytu na treści i idee religijne, bądź też wyłaniające się dopiero zjawiska w obszarze religijnymi. Z drugiej zaś strony zauważalne są dominujące nurty sygnujące przestrzeń religijna, które zidentyfikować można jako mainstream. Celem referatu jest próba ukazania głównych tendencji występujących w orientacji światopoglądowej młodzieży studiującej. Zakres referatu można osadzić na następujących pytaniach brzegowych: na ile orientacje młodzieży wpisują się w tradycyjny wzorzec religijności instytucjonalnej, a na ile prezentują orientacje wyemancypowane z kulturowego wzorca? Jak identyfikują duchowość? W jaki sposób postrzegają nowoczesne formy aktywności instytucji religijnych, które odwołują się do mediów, marketingu i reklamy i w jakim zakresie, ich zdaniem, te formy oddziaływań mogą być atrakcyjne dla młodych ludzi. Próba odpowiedzi na te pytania przeprowadzona zostanie na podstawie wyników badań ilościowych i jakościowych zrealizowanych wśród młodzieży studiującej.
Grzegorz Kubiński
W prezentowanym referacie przedstawione zostaną zależności pomiędzy współczesną duchowością a oddolnymi ruchami społecznymi jak feminizm, filozofia queer oraz ekologia. Wydaje się, że we współczesnym świecie elementy te ulegają wzajemnemu wzmocnieniu tworząc interesującą formę duchowości inkuzywnej, nastawionej nie tylko na kwestie związane z formowaniem się nowego paradygmatu społeczeństwa oraz indywidualne praktyki duchowe, ale także dotykają kwestii inkluzyjności bytów nie-ludzkich oraz wpisują się w ogólną dyskusje dotyczącą relacji Natura-Kultura. Istotną kwestia dla proponowanych rozważań jest formowanie się tego rodzaju duchowości nie tyle w odniesieniu do przyszłych relacji pomiędzy różnorodnymi bytami, ale w budowaniu jej w oparciu o struktury archaiczne jak animizm, panpsychizm czy totemizm. Ślady tych tradycyjnych form są nie tylko obecne w myśleniu eko-feministycznym i szerzej filozofii queer lecz również w prezentowanych teoretycznych koncepcjach propagujących hybrydową, inkluzywną i wręcz międzygatunkową formułę duchowości. Prześledzenie i zaprezentowanie tych połączeń będzie głównym celem referatu, a oparte zostanie – poza odniesieniami teoretycznymi – na różnorodnych reprezentacjach od sztuki współczesnej (m.in.Patricia Piccinini), przez treści popkulturowe (m.in.profile instagramowe) po projekty naukowe (m.in.Feral Atlas).
Paweł Prüfer
Socjologia bada zjawiska społeczne, ich zmienność, strukturę, uwarunkowania oraz ich emergentność. Niektóre z tych zjawisk wyłaniają się z przeżyć ludzkich, z doświadczeń relacyjnych i refleksyjnych, lecz zazwyczaj naznaczone są kontekstualnie. Aktywność człowieka jest wieloraka. Niektóre z jej postaci mają wartość narzędzia, inne są autoteliczne. Bieganie jako czynność o charakterze sportowym nie ogranicza się tylko do takiej. Bieganie długodystansowe – tutaj uwzględnia się dystanse maratońskie i ultramaratońskie – wyzwala wielość doznań i przeżyć wykraczających poza czysto sportowe motywacje i cele. Obserwacja zjawiska, rozmowy z praktykującymi tę aktywność, jak i osobiste doświadczenia (autor jest praktykującym bieganie długodystansowe, włącznie z biegami 24-godzinnymi), pozwalają odnajdywać w strukturze tego zjawiska także istotne elementy wewnętrzne, duchowe, wręcz niekiedy „mistyczne”. Stąd propozycja analityczna, by zjawisko to penetrować badawczo w przestrzeni tzw. „nowej duchowości” oraz jako swego rodzaju doświadczanie „innej jakości” życia. Zjawisko to zostanie także „prześwietlone” przez pryzmat wybranych teorii socjologicznych, w tym zwłaszcza autorskiej, określanej jako tzw. maturacjonizm linearno-cykliczny (Paweł Prüfer, „Metamorfoza społeczeństwa. Zarys teorii maturacjonizmu linearno-cyklicznego”, Warszawa 2020).
(Wyłożony)
Łukasz Kutyło
Inspiracją dla rozważań, które chciałbym podjąć w niniejszym referacie, stały się osoby na-zwane przeze mnie „duchowymi nomadami”. Są to ludzie, którzy zdecydowali się wyemigrować z Polski, a powodem dla ich emigracji stało się pragnienie zaspokojenia swych potrzeb duchowych. Realizując pośród nich badanie, prowadząc z nimi rozmowy, odkryłem, że zanim wkroczyli na swą drogę, zanim zrobili pierwszy krok w nieznane, doświadczyli „kryzysu duchowego”. To na nim chciałbym skupić naszą uwagę.
W referacie zamierzam przybliżyć składające się na niego stany, obejmujące: brak poczucia sensu („brak celu”, znudzenie, pustkę), poczucie bezsilności (określane mianem „ugrzęźnięcia”, porównywane do „utkwienia w pułapce”) oraz wyczerpanie (przyjmujące postać zmęczenia, przejawiające się w dolegliwościach somatycznych). Ponadto, opowiem o tym, w jaki sposób „nomadzi” stawiali czoła „kryzysowi” i na ile skuteczne były te ich zmagania. Wreszcie, kończąc referat, chciałbym spojrzeć na ów „kryzys” z szerszej perspektywy i zastanowić się, czy nie jest on czasem przejawem większego procesu, dotykającego nas wszystkich.
(Wyłożony)
Urszula Kluczyńska, Anna Kłonkowska
Współcześnie dostrzegamy tendencję do odchodzenia od religijności zorganizowanej wokół Kościoła katolickiego, a także poszukiwania innych form realizacji potrzeb duchowych. Z jednej strony możemy zaobserwować pojawianie się nowych sposobów na odnalezienie więzi z transcendencją z drugiej strony widoczne są również „powroty” do praktyk, rytuałów i wiary przodków. Obserwując złożoność poszukiwań religijnych i duchowych, skupiłyśmy się na rodzimowierstwie, które stało się obszarem naszych analiz.
W ramach prowadzonych badań zainteresowały nas wybrane aspekty rodzimowierstwa, przede wszystkim zaś sposób definiowania kobiecości i męskości przez rodzimowierców. Wymiar ten wiąże się zarówno z udziałem kobiet i mężczyzn w funkcjach i rytuałach, jak i ze sposobem myślenia o męskościach oraz kobiecościach we wzajemnych interakcjach członków i członkiń danych związków wyznaniowych. Interesująca jest również sama relacja między codziennością przyjmowanych ról genderowych (wraz ze sposobem ich definiowania), a kwestiami obrzędowymi.
W ramach badań przeprowadziłyśmy analizę stron internetowych, mediów społecznościowych oraz forów tematycznych dotyczących rodzimowierstwa. Ponadto zebrałyśmy wywiady pogłębione z osobami, które definiują się jako rodzimowiercy.
(Wyłożony)
Andy Christian Körber
W socjologii religii przestrzeń internetową traktuje się głównie jako nowe miejsce odbywania praktyk religijnych lub uzyskania wiedzy religijnej. Rzadziej natomiast bada się ją jako rodzaj sfery publicznej, w której toczy się spór o sens i formy religii oraz praktyk religijnych, jak to w natężonej formie miało miejsce w czasie trwania pandemii SARS-CoV-2. W związku z tym rola nowych mediów w definiowaniu kierunku współczesnych przemian religijności pozostaje słabo rozpoznana. Przedmiotem mojego wystąpienia są sposoby obrazowania podziałów społecznych w obszarze religii i religijności w dyskursie internetowym. Materiały empiryczne dotyczą internetowego sporu o otwarte kościoły w Polsce i w Niemczech w okresie od października 2020 roku do września 2021 roku, a zastosowaną metodą badawczą jest tzw. analiza ramowania (framing analysis). Na podstawie kilkuset tekstów z popularnych polskich i niemieckich stron internetowych zrekonstruowano 12 polskich i 10 niemieckich ram medialnych. Odnotowano, iż w przypadku polskim większość z nich cechuje albo krytyka instytucji Kościoła rzymskokatolickiego, albo jej obrona ‒ co można wiązać z polaryzacją dyskursu o religii i religijności w Polsce. Natomiast w niemieckiej sferze publicznej istnieje szersza ziemia niczyja cechująca się ramami, które kierują uwagę odbiorców nie tylko na pogodzenie potrzeby stacjonarnego uczestnictwa w celebracjach liturgicznych z troską o zdrowie, lecz także na alternatywy cyfrowe w dystrybucji obrzędów religijnych i na rozumienie pandemii jako szansy na modernizację instytucji religijnych. Analiza porównawcza ponadto daje nadzieję nie tylko na rozpoznanie i porównanie dyskursywnego reprezentowania podziałów społecznych w obszarze religii i religijności, lecz także na rozwój strategii wprowadzania zmian w tej dziedzinie.
