Edukacja jest jednym z wyznaczników sposobu, w jaki społeczeństwo organizuje się wobec naturalnej i nieuchronnej niepewności jutra. Wszak ma ona – choć robi to z trudnym do przewidzenia skutkiem – przygotować kolejne pokolenia do radzenia sobie w przyszłych, nieznanych okolicznościach. Jednak nastawienie na przyszłość ściera się i raczej przegrywa z mocno zakotwiczonymi w przeszłości oczekiwaniami społecznymi, postawami, trybem działania głównych aktorów, czy sposobem zarządzania generowanym przez państwo. Przez ostatnie dwa stulecia powszechna edukacja, a także umasowiona w późniejszym okresie edukacja na poziomie wyższym, została przejęta przez państwo, i stało się to w imię nowoczesności. Dzisiaj ta „nowoczesna” edukacja coraz bardziej odstaje od przemian zachodzących w społeczeństwie.

Pojawiają się coraz liczniejsze ruchy i inicjatywy społeczne, by edukacyjną hegemonię państwa naruszyć, zrekonfigurować sposoby rozwijania kompetencji. By wzmocnić relacje między edukacją a społecznym odczytywaniem źródeł niepewności, wobec których odpowiedzią ma być m.in. wzajemne uczenie się w każdym wieku. Działania te pojawiają się w mikroskali. Machina państwowej edukacji nie jest do takiej rekompozycji, a tym bardziej radykalnej zmiany, przygotowana.

Grupa tematyczna nawiązuje do ogólnopolskiego cyklicznego seminarium Edukacja i Społeczeństwo działającego od grudnia 2020 r. i otwiera się na badaczy, którzy analizują procesy edukacyjne z różnych perspektyw poznawczych, takich jak społeczno-kulturowa, stratyfikacyjna, instytucjonalna, ruchów społecznych, rynku pracy, czy aktywności zawodowej i obywatelskiej, a także sfery wychowania, funkcjonowania szkoły, uczelni i innych podmiotów edukacyjnych. Celem jest także namysł nad dotychczasowym zasobem wiedzy socjologicznej dotyczącej tego obszaru rzeczywistości społecznej, a także nad powiązaniem analiz przemian społecznych z przemianami edukacyjnymi i przezwyciężenie nadmiernej odrębności obu obszarów zainteresowania badawczego.

W Polsce po 1989 roku nastąpił wzrost społecznie odczuwanej wartości edukacji, także aspiracji wobec wykształcenia dzieci, uległa zmianie struktura wykształcenia ludności. Zmieniły się struktury instytucjonalne: system edukacji został zdecentralizowany, wzrosła autonomia szkół i uczelni, zwiększył się udział kształcenia ogólnego i szkolnictwa wyższego. Polska edukacja podlega także procesom obecnym w innych krajach, postępuje umiędzynarodowienie edukacji, rośnie potrzeba aktywności edukacyjnej osób dorosłych i budowania własnego portfela kompetencji również poza edukacją formalną (uczenie się przez całe życie). Ważnym kontekstem jest konkurencyjność gospodarki i innowacyjność, zmieniający się rynek pracy i polityka społeczna. Potrzebne są analizy wszystkich ogniw szeroko rozumianego systemu: poczynając od najważniejszego – szkolnej klasy i szkoły, grupy studenckiej i uczelni, szkolących się ludzi i instytucji oferujących rozwój kompetencji, poprzez samorządy terytorialne, które są gospodarzami edukacji na swoim terenie, po władze centralne, których najważniejszą rolą jest porządkowanie prawa, w odpowiedzi na cywilizacyjne wyzwania stojące przed państwem jako całością. Pandemia jedynie uwypukliła wcześniejsze niedostatki, pozostającej w „tradycyjnie-nowoczesnej” konfiguracji, masowej edukacji.

Potrzebna jest refleksja nad społecznym znaczeniem przemian zachodzących w edukacji, jak i metarefleksja nad wieloraką spuścizną ery nowoczesności, a także nowe inspiracje teoretyczne, w tym pochodzące z innych segmentów socjologii i innych dyscyplin.

Zapraszamy do udziału wszystkich tych, którzy refleksję taką prowadzą z respektem dla badań empirycznych, zarówno ilościowych jak i jakościowych, własnych jak i opartych na danych zastanych, internetowych i wtórnych analizach, także tych, którzy zmierzają do budowania teorii lub wzmacniają evidence informed policy and practice. Perspektywa socjologiczna może przyczynić się do porządkowania dyskursu publicznego wokół edukacji i stawiania trafnych pytań.