Jednym z wyzwań stojących przed każdym człowiekiem jest nabycie wiedzy i umiejętności niezbędnych w dorosłości do poruszania się w świecie finansów. Rozumienie zagadnień z tej dziedziny pomaga zarówno w codziennych wyborach i decyzjach finansowych, jak również w analizie bardziej skomplikowanych procesów mających przełożenie na sytuację jednostek, jak na przykład działanie rynków finansowych. Konsumenci, korzystając z produktów i usług finansowych, powinni je rozumieć, być świadomi możliwości oraz ryzyk z nimi związanych, znać swoje prawa, widzieć, gdzie szukać informacji i pomocy, a także umieć przewidywać skutki, jakie ich decyzje mogą spowodować w dłuższej perspektywie. Osoby nieposiadające odpowiedniego zasobu wiedzy zagrożone są jedną z form wykluczenia społecznego, jaką jest wykluczenie finansowe.

Celem wystąpienia jest analiza uwarunkowań nabywania wiedzy i umiejętności związanych ze światem finansów oraz zobrazowanie wyzwań stojących zarówno przed polskim system oświaty, jak i instytucjami wspierającymi działania z zakresu edukacji finansowej wśród dorosłych. Do omówienia tych zagadnień posłużą wyniki największego reprezentatywnego badania edukacyjnego na świecie, dzięki któremu można wnioskować o populacji piętnastolatków, młodzieży u progu dorosłości. Program PISA w ostatnich trzech edycjach (2012, 2015, 2018) zawierał komponent pomiaru umiejętności finansowych. Elementem badania było również zebranie danych kontekstowych dotyczących zachowań oraz postaw polskiej młodzieży wobec kwestii finansowych.

W wystąpieniu poddane analizie zostaną potencjalne źródła stojące za dobrym wynikiem osiągniętym przez polskich uczniów na tle międzynarodowym. Jednym z czynników mających przełożenie na ten wynik jest względnie mały udział uczniów osiągających najniższy poziom umiejętności (9,6%). Uczniowie z tej grupy w wieku piętnastu lat radzą sobie jedynie z prostymi zadaniami, takimi jak decyzje o codziennych wydatkach czy odczytywanie prostych informacji z paragonów. Taki poziom wiedzy i umiejętności oznacza wysokie ryzyko zagrożenia wykluczeniem finansowym w przyszłości jednej na dziesięć osób z tej kohorty wiekowej. Przeanalizowany zostanie również związek umiejętności finansowych z innymi dziedzinami wiedzy i umiejętności, określanymi jako niezbędne w dorosłym życiu: rozumieniem czytanego tekstu, matematyką czy rozumowaniem w naukach przyrodniczych. Pod uwagę zostanie wzięty również czynnik postępującej cyfryzacji finansów, czyli obserwowany coraz ściślejszy związek nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych z zachowaniami oraz sposobami korzystania z usług i produktów finansowych.

Wnioski z analizy uwarunkowań umiejętności finansowych prowadzą do pytań praktycznych: o rolę szkoły w kształtowaniu zachowań i postaw finansowych młodych ludzi, o możliwe zmiany w dotychczasowym podejściu do edukacji finansowej w szkole, o możliwość skupienia działań edukacyjnych na osobach potencjalnie zagrożonych w przyszłości wykluczeniem finansowym, jak również o koordynację działań edukacyjnych skierowanych do dorosłych prowadzonych przez liczne instytucje w Polsce. Podjęcie tematu rozwoju edukacji finansowej wymaga ujęcia interdyscyplinarnego, uwzględniającego także perspektywę socjologiczną. Analiza tych zagadnień ma wymiar praktyczny w kontekście decyzji, które będą podejmowane w niedługim czasie, w tym również w ramach w opracowywanej obecnie w Polsce Krajowej Strategii Edukacji Finansowej.