W naszej prezentacji przedstawimy wyniki badania zatytułowanego „What Schools Teach Vs What Schools Ought to Teach: A Phenomenography of the School Environment”. Projekt ten składa się z 30 case study jakościowych badań etnograficznych przeprowadzanych w szkołach w 12 państwach na 5 kontynentach (Polska, Korea Płd., Indie, USA, ZEA, Filipiny, Kenia, Liban, RPA, Brazylia, Nigeria i Zimbabwe). Celem toczącego się projektu jest zbadanie istoty doświadczania środowiska szkolnego, roli jaką pełni każdy z jego aspektów: uczniowie, rodzina, nauczyciele, świat kultury, podwórko, media społecznościowe, a także powiązań pomiędzy tymi aspektami. Zwracamy uwagę, że szczególny nacisk położony został na analizę interakcji na poziomie relacji i komunikacji pomiędzy poszczególnymi jego aktorami.

Badanie w obrębie jednego przypadku składa się z badania dzienniczkowego (dzienniczki wypełniane przez uczniów i nauczycieli), analizy znaczeń i wskazówek komunikowanych przez materialne elementy środowiska szkolnego oraz dwutygodniowej obserwacji etnograficznej w szkole. W trakcie obserwacji rekonstruowane są trzy perspektywy, z których analizować można doświadczenie szkoły. Perspektywę nauczycieli poznajemy drogą wywiadu pogłębionego (IDI), a także dzięki metodzie shadowingu, w której towarzyszymy im w ich codziennej pracy. Do doświadczenia uczniów docieramy poprzez wywiady grupowe (FGI), a także wywiady indywidualne (IDI) z wybranymi dziećmi wspomagane technikami projekcyjnymi prowadzone w trakcie spacerów badawczych podczas których oprowadzają nas oni po szkole widzianej swoimi oczami. Punkt widzenia rodziców ujawnia się nam w trakcie prowadzonych z nimi wywiadów indywidualnych (IDI).

Przyjęte przez nas założenia dzielą kilka kluczowych cech. Po pierwsze, odnoszą się do tzw. perspektywy drugiego rzędu, a więc nie do świata obiektywnego, świata samego w sobie, ale do podmiotowych koncepcji rzeczywistości i subiektywnych jej doświadczeń. Po drugie, pozostawiają one przestrzeń na to, by te koncepcje, doświadczenia i współistniejące z nimi zjawiska opisywać, analizować i wyjaśniać nie z perspektywy profesjonalnych badaczy i wyznawanych przez nich teorii, ale samych badanych, a zatem w naszym przypadku aktorów funkcjonujących w środowisku szkolnym. Po trzecie w końcu nakierowują one bardzo mocno w stronę badań prowadzonych w paradygmacie jakościowym, a także w nurcie tzw. action research.

Zgodnie z założeniami fenomenografii ostatecznie dążymy do tego, by wychodząc od jednostkowych sposobów postrzegania, rozumienia i doświadczania danego wycinka rzeczywistości dojść do treści istniejących poza indywidualnym rozumieniem, a więc do społecznej konstrukcji świata. W naszej prezentacji przedstawimy wyniki analizy fenomenograficznej, a więc katalog zidentyfikowanych, jakościowo różnych sposobów, w jakie ludzie doświadczają, konceptualizują, uświadamiają sobie i rozumieją różne aspekty środowiska szkolnego. Innymi słowy, wskażemy empirycznie ugruntowane spektrum różnych sposobów ludzkiego myślenia o szkole.