Współczesne trendy w badaniach jakościowych: metody, techniki, proces realizacji badań”
Grupa tematyczna
Numer: G83
Organizacja: Marek Gorzko (AP w Słupsku), Izabela Ślęzak (UŁ)
Pasmo, godzina:
IV 16.09, 16:00-17:30
,
V 17.09, 11:00-12:30
Miejsce: WYDZIAŁ LINGWISTYKI UW, Sala 1.026, WYDZIAŁ LINGWISTYKI UW, Sala 1.080
Słowa kluczowe: badania jakościowe, metody analizy danych jakościowych, nowe technologie, techniki gromadzenia danych jakościowych
Dynamicznie zmieniająca się rzeczywistość społeczna, pandemia COVID-19, rozwój technologii, badania online, pojawienie się i dostrzeżenie nowych rodzajów danych, krytyczne i twórcze modyfikacje technik gromadzenia danych oraz metod ich analizy, a także projektowanie i realizowanie badań w rzeczywistości grantowej i zespołowej są istotnym kontekstem prowadzenia badań jakościowych. W związku z tym naszym celem jest stworzenie przestrzeni dla wymiany refleksji i doświadczeń badaczy realizujących jakościowe projekty badawcze.
Zapraszamy do dyskusji wokół następujących tematów:
– tradycyjne i nowe techniki gromadzenia danych;
– metody i techniki wykorzystywane do gromadzenia i analizy różnego rodzaju danych (tekstowych, wizualnych, zapachowych, dotykowych, smakowych, zawartości mediów społecznościowych, itp.);
– metody analizy danych – klasyczne inspiracje i twórcze adaptacje;
– technika i technologie na etapie zbierania, transkrypcji i analizy danych;
– nowe zastosowania i modyfikacje technik i metod do potrzeb konkretnych projektów badawczych (także z przedstawicielami grup podatnych na zranienie);
– zmieniające się role badacza i badanego w procesie badawczym;
– badania jakościowe prowadzone w zespołach badawczych, w tym międzynarodowych, interdyscyplinarnych;
– planowanie i realizowanie badań jakościowych w grantach finansowanych przez instytucje krajowe oraz międzynarodowe;
– badania jakościowe realizowane w akademii i poza nią;
– jakość w badaniach jakościowych;
– etyka badań jakościowych. Mile widziane będą wystąpienia dotyczące stricte metodologii badań, ale także ukazujące poszczególne fazy procesu badawczego, wyniki badań oraz dobre praktyki w realizowaniu badań jakościowych.
Grzegorz Bryda
Już na początku lat 90. XX wieku można było spotkać się z opinią, że stan, w którym znajduje się pole badań jakościowych, nosi znamiona „klęski urodzaju”. Od tego czasu zjawisko proliferacji w polu wciąż przybiera na sile. Z uwagi na dynamiczny przyrost wariantów jakościowych metodologii, metod i technik badawczych oraz ogromne wewnętrzne zróżnicowanie dziedziny, badacze jakościowi borykają się z problemem orientacji w obszarze własnej praktyki badawczej. Coraz częściej wielu badaczy sygnalizuje się potrzebę systematyzacji wiedzy na temat licznych współczesnych wariantów jakościowej praktyki badawczej. Niniejsze wystąpienie stanowi odpowiedź na tę potrzebę. Prezentuje model współczesnego pola badań jakościowych oparty na informatycznej koncepcji ontologii dziedzinowej, opracowany na podstawie wielowymiarowej analizy zawartości pięciu dominujących czasopism metodologicznych i przedstawiony w formie sieci semantycznej. Prezentowany model daje wgląd w podstawowe elementy pola (podejścia epistemologiczne, metody zbierania i analizowania danych, zaklasyfikowane do 369 klas ontologicznych), pokazuje ich skupiska oraz relacje międzyklasowe. Wskazuje na istnienie trzech subpól charakteryzujących się występowaniem odmiennych podejść i metod badawczych, które różnią się gęstością i siła powiązań. Ontologiczny model pola badań jakościowych stanowi ważny krok do powstania dziedzinowej bazy wiedzy o polu badań jakościowych, tj. systemu informatycznego organizującego wiedzę metodologiczną, który pozwala na monitorowanie trendów, zarządzanie wiedzą i jej efektywne wykorzystywanie w praktyce badawczej.
Dominik Porczyński
Granice fantomowe (Hirschhausen et al., 2015)) to dawne granice polityczne, które obecnie formalnie nie istnieją, jednak nadal oddziałują na współczesną przestrzeń i świadomość społeczną. Z kolei pogranicze, za Dariuszem Wojakowskim (2002), można zdefiniować jako obszar i sytuację społeczną; kulturowy i społeczny kontakt dwu lub więcej grup etnicznych/narodowych na pewnym fizycznie określonym i historycznie wyodrębnionym obszarze, wytwarzający nowe systemy symboliczne. W referacie odnoszę się do badań zrealizowanych na pograniczu województw podkarpackiego i lubelskiego, gdzie niegdyś przebiegała granica między Królestwem Polskim a Galicją. W analizowanej sytuacji na systemy znaczeń wytworzone przez ponad wiek funkcjonowania w obrębie państw zaborczych nakłada się ponad 100 lat trwania w obrębie zjednoczonego państwa polskiego. Oznacza to, że obok materialnego i symbolicznego trwania granic rozbiorowych pojawiają się praktyki ich zacierania. Skłania to do uwzględnienia dwóch perspektyw badawczych: badań pogranicza oraz pamięci zbiorowej. Używając klasycznej lefebvreowskiej triady (wyobrażanie, doświadczanie i kształtowanie przestrzeni (Lefebvre, 1991)) można zauważyć, że praktyka badania pogranicza fantomowego, zwłaszcza w kontekście społeczności lokalnych, wymaga projektowania technik i narzędzi uwzględniających elementy przestrzeni, obiektów materialnych, świadomości i praktyk. Obok tradycji interakcjonistycznej (Strauss, 2008) idąc za sugestiami Joanny Kurczewskiej (2015) konieczne jest zastosowanie perspektyw zaczerpniętych z socjologii przedmiotów (Krajewski, 2013).
Zaprojektowana metodologia stanowi przykład etnografii wielostanowiskowej (Clifford, 2006; Marcus, 1995). W jej ramach dokonano triangulacji wywiadów pogłębionych; obserwacji uczestniczących; spacerów badawczych (walk-along method); narzędzi GIS; map; danych zastanych. Zgromadzone dane obejmują nagrania dźwiękowe, dane wizualne (nagrania wideo i fotografie), dane przestrzenne oraz tekstowe. Istotny komponent stanowią właśnie dane wizualne oraz obiekty materialne, które potraktowano jako komponent skupiający uwagę uczestników i uczestniczek badań oraz wywołujący skojarzenia będące punktem wyjścia do narracji.
Celem wystąpienia jest prezentacja zaprojektowanej metodologii oraz omówienie triangulacji zastosowanych technik badawczych, ich wad i zalet oraz skonfrontowanie ich relacji do rodzajów uzyskanych danych. Referat opiera się na materiale i doświadczeniach z projektu badawczego „Czy istnieje pogranicze fantomowe? Badanie wstępne społeczności lokalnych dawnego pogranicza Galicji i Królestwa Polskiego”.
Literatura
Clifford, J. (2006). Praktyki przestrzenne: Badania terenowe, podróże i praktyki dyscyplinujące w antropologii. In M. Kempny & E. Nowicka (Eds.), Badanie kultury; elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje (pp. 139–179). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Hirschhausen, B. von, Grandits, H., Kraft, C., Müller, D., & Serrier, T. (2015). Phantomgrenzen: Räume und Akteure in der Zeit neu denken. Wallstein Verlag.
Krajewski, M. (2013). Są w życiu rzeczy: Szkice z socjologii przedmiotów. Fundacja Bęc Zmiana.
Kurczewska, J. (2015). Kreacje małych ojczyzn. Societas/Communitas, 19–20(1–2), 39–64.
Lefebvre, H. (1991). The production of space. Blackwell.
Marcus, G. E. (1995). Ethnography in/of the world system: The emergence of multi-sited ethnography. Annual Review of Anthropology, 24, 95–117.
Strauss, A. L. (2008). Continual permutations of action. AldineTransaction.
Wojakowski, D. (2002). Polacy i Ukraińcy: Rzecz o pluralizmie i tożsamości na pograniczu. Nomos.
Beata Bielska, Adrianna Surmiak
Ankieta jakościowa nie jest ani standardową techniką jakościową, ani ilościową (Braun i in., 2020). Biorąc pod uwagę klasyczną klasyfikację technik badawczych zaproponowaną przez Lutyńskiego (1994), ankieta jakościowa mieściłaby się wśród technik o niskim stopniu standaryzacji opartych na komunikacji pośredniej. Można by zatem analizować jej różnice i podobieństwa zarówno z technikami zbierania niestandaryzowanych wypowiedzi pisemnych (takich jak np. listy, pamiętniki, wypracowania szkolne; stosowane przez klasyków metody biograficznej, m.in. Znanieckiego czy Chałasińskiego), jak również z technikami ankietowymi (komunikacja pośrednia), gdzie stosowane są pytania otwarte. Wśród osób prowadzących badania ilościowe dostrzegana jest w ostatnich latach coraz większa wartość pytań otwartych w ankietach i ich różnorodnego zastosowania (Neuert i in. 2021; Singer, Couper 2017).
Technika ta doczekała się krytyki zarówno ze strony osób prowadzących badania ilościowe (np. niski stopień standaryzacji, generowanie dodatkowej pracy przy kodowaniu odpowiedzi, zwiększanie niechęci do uczestnictwa w badaniu i stąd ograniczenie możliwości realizacji na dużych próbach), jak i wśród jakościowe (np. niewystarczająco pogłębione dane, brak podmiotowego kontaktu z osobami badanymi).
W naszym referacie zajmiemy się oceną przydatności ankiety jakościowej w badaniach społecznych prowadzonych w czasie kryzysu pandemicznego Covid-19. Zastanowimy się nad plusami i minusami jej wykorzystania. Podstawą rozważań będą (1) refleksja metodologiczna nad naszym własnym doświadczeniem wykorzystania ankiety jakościowej w badaniach zmian metodologicznych i etycznych w badaniach społeczno-humanistycznych podczas pierwszej fali pandemii z udziałem polskich badaczek i badaczt, a także (2) analiza wypowiedzi uczestników i uczestniczek realizowanej przez nas ankiety jakościowej dotyczących problemów i korzyści wynikających z wyboru ankiety jakościowej do realizacji badań w pandemii.
Dominik Wzorek, Justyna Włodarczyk-Madejska
Wprowadzenie restrykcji rządowych dotyczących przemieszczania się oraz kontaktu z innymi osobami przemieniło znacząco sposób prowadzenia badań społecznych, w tym badań kryminologicznych. Często praca, jaką wykonujemy, jest uzależniona od pracy i sposobu funkcjonowania innych osób i instytucji. Nie sposób mierzyć przestępczość bez dostępu do danych, a tym samym do osób, które je zbierają i mogą je nam udostępnić. Nie sposób prowadzić wywiadów bez dostępu do rozmówców. W niniejszym wystąpieniu chcielibyśmy opowiedzieć o wyzwaniach i ułatwieniach w prowadzeniu badań kryminologicznych w czasie pandemii, na podstawie projektów badawczych finansowanych z NCN, a realizowanych w czasie pandemii COVID-19 w Zakładzie Kryminologii INP PAN, zwłaszcza o jednym poświęconym doświadczeniom Polaków deportowanych z Wielkiej Brytanii wobec kontaktu z wymiarem sprawiedliwości, w ramach którego przeprowadziliśmy 61 wywiadów jakościowych z osobami mającymi doświadczenia deportacyjne i ekstradycyjne (a znaczna część z nich w momencie badania odbywała karę pozbawienia wolności) oraz z ekspertami zajmującymi się tą problematyką (m.in. policjantami, sędziami, pracownikami służby więziennej, straży granicznej, przedstawicielami organizacji pozarządowych).
Podstawowymi problemami, z którymi przyszło nam się zmierzyć były dostęp do rozmówców i sprostanie wymaganiom etycznym. W naszym przypadku największym wyzwaniem było prowadzenie badania w więzieniach, w których mniejszy kontakt z osobami z zewnątrz (czy wręcz jego brak) zapobiegał rozprzestrzenianiu się koronawirusa, zatem zwiększał bezpieczeństwo zdrowotne osób uwięzionych. Zakłady karne zostały zamknięte dla wszystkich odwiedzających, w tym także dla członków i członkiń rodzin, zatem również dla badaczy i badaczek. Kontakty więźniów ze światem zewnętrznym praktycznie sprowadzały się wyłącznie do rozmów przez Skype lub telefon. Nie chcieliśmy, by udział w badaniu w jakikolwiek sposób zablokował innym więźniom i więźniarkom możliwość porozmawiania z rodziną – z uwagi na ograniczoną liczbę urządzeń i dużą liczbę chętnych do skorzystania z nich, dlatego też w korespondencji z administracją więziennictwa (która wyraziła zgodę na badanie) zaznaczaliśmy, że chodzi nam o prowadzenie badań w taki sposób, by czas połączenia w ramach wywiadu badawczego nie był wliczany skazanym do przydzielonego im czasu widzeń, a wywiady były prowadzone poza godzinami, w których skazani odbywają widzenia zdalne, by czasu tego w żadnym razie nie ograniczać – ani samym osobom badanym ani pozostałym osobom uwięzionym. Prosiliśmy także dyrektorów zakładów karnych o umożliwienie osobom skazanym odbywania z nami rozmów w osobnym pomieszczeniu, bez obecności innych osób.
Wyzwaniem etycznym była również kwestia tego, czy w nowej, zmienionej sytuacji pandemicznej, w której wielu grupom zawodowym doszły do realizacji nowe działania – na które nie byli wcześniej przygotowani i które były bardzo czaso- i pracochłonne, a nierzadko jeszcze obciążające emocjonalnie – należy im dokładać kolejnej pracy związanej ze wsparciem realizacji badań. Chodziło tu zarówno o ich czas poświęcony na wywiady eksperckie, jak również na „obsługę” nas jako badaczy i badaczek. Pandemia uświadomiła, że mamy do czynienia ze zwrotem cyfrowym w naukach społecznych. Oznacza on, że coraz częściej w badaniach społecznych jako narzędzia wykorzystuje się możliwości, jakich dostarczył nam rozwój technologii informacyjnej – przetwarzanie dużej ilości danych (big data), nowe sposoby komunikowania się i zbierania danych. Dochowanie wysokich standardów metodologicznych dla badaczy wykorzystujących te technologie teleinformatyczne to z pewnością nie lada wyzwanie, ale może stanowić także znaczne ułatwienie prowadzenia badań.
(Wyłożony)
Hubert Plisiecki
W przypadku pracy z dużymi, wielotematycznymi korpusami tekstu, wyszukiwanie
konkretnych dokumentów związanych z interesującym badaczy tematem może być
pracochłonne. Żeby usprawnić ten proces proponujemy nową metodę automatycznego
wyszukiwania. Używając modeli tematycznych i informacji statystycznych dotyczących
wyselekcjonowanych dokumentów przeprowadzamy analizę porównawczą czterech nowych
metod ekstrakcji polegających na technice „word embeddings” i jednej klasycznej biorącej pod
uwagę jedynie frekwencje występowania słowa klucz związanego z poszukiwanym tematem
w każdym z dokumentów korpusu. Do przeprowadzenia analizy użyty został korpus
przemówień poselskich sejmu RP, a wyszukiwanym tematem była „demokracja”. Interpretacja
analizy pozwoliła na wyłonienie metody, która znajduje zarówno reprezentatywne,
jak i najbardziej powiązane z wyszukiwanym tematem dokumenty. Ponadto,
w przeciwieństwie do klasycznych metod polegających na zliczaniu ilości występowania słowa
klucza odnoszącego się do interesującego nas tematu w każdym z dokumentów, proponowana
przez nas metoda nie jest ograniczona jedynie do tych dokumentów, w których słowo
się pojawia. Dzięki „word embeddings” możliwe jest zwrócenie uwagi na dokumenty, które
są związane z tematem, mimo że nie sygnalizują tego bezpośrednio, za pomocą synonimów
słowa klucza. Użycie tej metody wymaga wytrenowania reprezentacji numerycznych słów
na podstawie całego używanego korpusu, a następnie uśrednienie reprezentacji
poszczególnych słów w każdym dokumencie tak żeby osiągnąć pojedyncze reprezentacje
dla każdego z nich. Ten proces jest dodatkowo wzbogacony o wagi odnoszące się
do frekwencji występowania danego słowa w dokumencie i w całym korpusie, które
pozwalają na zaakcentowanie najważniejszych słów w każdym dokumencie. Następnie, każdy
dokument z korpusu porównywany jest z reprezentacją numeryczną wyszukiwanego tematu
za pomocą podobieństwa kosinusowego. Proponowana metoda zwraca metrykę sygnalizującą
stopień związania danego dokumentu z tematem w formie zmiennej ciągłej, co pozwala
na użycie jej do obliczeń statystycznych, jak i wizualizacji popularności danego tematu
względem innych meta-danych korpusu. Metoda może być używana we wszystkich
przypadkach, w których ważne jest, żeby szybko przeszukać korpus tekstowy, w celu
wskazania najbardziej związanych z tematem dokumentów.
(Wyłożony)
Izabela Ślęzak
Celem wystąpienia jest omówienie techniki wywiadów swobodnych zapośredniczonych online (prowadzonych za pośrednictwem komunikatora np.: Skype, Zoom lub e-maila). Szybki rozwój technologii komunikacyjnych oraz wzrastająca dostępność szerokopasmowego Internetu powoduje, że wywiady online stają się coraz bardziej interesującą alternatywą dla badaczy społecznych. Są one także coraz częściej wykorzystywane w badaniach jakościowych, choć budzą u badaczy mieszane reakcje – od postrzegania ich jako szansy, (nie)pełnowartościowego zamiennika wywiadu twarzą w twarz, po wręcz zagrożenie dla jakości badań. Sytuacja pandemii jak się wydaje jeszcze bardziej spolaryzowała postrzeganie wywiadów jakościowych online. Na podstawie literatury przedmiotu oraz badań własnych w wystąpieniu omówione zostaną cechy wywiadów zapośredniczonych, ich zalety i ograniczenia tak z perspektywy badacza, jak i uczestników badania. Przedstawione zostaną także wyniki porównań wywiadów online z tradycyjnymi, których dokonali badacze wykorzystujący w swoich projektach obie te techniki. W bardziej szczegółowy sposób omówiona zostanie kwestia relacji badacza z rozmówcą oraz dylematy etyczne związane z realizowaniem wywiadów zapośredniczonych. Wskazane zostaną także warunki, w których tego rodzaju wywiad może być szczególnie przydatny.
(Wyłożony)
Anna Knapińska
W swojej pracy doktorskiej pod tytułem „Biografie zawodowe Polek z tytułem profesora w polu technonauki (w dziedzinach medycznych, przyrodniczych, rolniczych i technicznych)”, którą obroniłam w 2020 roku w Collegium Civitas, odpowiadałam na pytanie badawcze o to, w jaki sposób konstruowana jest w narracjach kobiet z tytułem profesora struktura pola technonauki we współczesnej Polsce, a także jakie znaczenie ma w nim kategoria płci. Zdecydowałam się przedstawić świat społeczny kobiet w polu technonauki za pomocą metody biograficznej, przeprowadzając wywiady z dwunastoma przedstawicielkami dyscyplin reprezentujących nauki medyczne, przyrodnicze, rolnicze i techniczne.
Ramą teoretyczną mojej pracy była teoria struktury społecznej Roberta K. Mertona z jego dwoma podstawowymi wymiarami: normatywnym i możliwościowym. Jako narzędzie badawcze posłużył mi autobiograficzny wywiad narracyjny Fritza Schützego, który zakłada pełne odzwierciedlenie biografii w narracjach. Ponieważ z punktu widzenia postawionych pytań badawczych najwłaściwsze było skupienie się na biografiach zawodowych, prosiłam badane o opowieść na temat ich karier naukowych, dopuszczając zarazem możliwość włączania elementów spoza tej sfery, zgodnie z ich wolą.
Z punktu widzenia struktury pola technonauki istotne była analiza centralnych dla wywiadu Schützego czterech schematów procesowych: instytucjonalnych wzorców oczekiwań, biograficznych projektów działania, trajektorii i metamorfoz tożsamości. Nawiązując do perspektywy teoretycznej Mertona, w swojej interpretacji powiązałam dwa pierwsze schematy ze strukturą normatywną, a dwa ostatnie – ze strukturą możliwości. W ten sposób mogłam zanalizować wzajemne oddziaływanie intencjonalnych i nieintencjonalnych wydarzeń biograficznych, a w narracjach poszukiwać śladów mechanizmów i procesów społecznych.
Analiza narracji pozwoliła mi osiągnąć pierwszy z założonych celów – identyfikację struktur procesowych poszczególnych rozmówczyń, a poprzez to pokazanie dominujących wzorców w ich biografiach zawodowych. Uzyskałam informacje o ich obecności w polu technonauki – czy były nastawione na spełnianie oczekiwań, czy realizowały plany, czy borykały się z cierpieniem, czy przeżywały przemiany tożsamościowe. W ten sposób de facto zrekonstruowałam strukturę normatywną i strukturę możliwościową pola technonauki ujawnioną w biografiach zawodowych jednostek. Następnie, sprawdzałam, jak informatorki z poszczególnymi dominującymi wzorcami procesowymi postrzegają aspekt normatywny i możliwościowy sfery nauki: normy i wartości w nim obowiązujące, pełnione role zawodowe, szanse dostępu do pola technonauki oraz faktyczny do tego pola dostęp. Do zbadania tych aspektów struktury idealnej posłużyły mi nie tylko fragmenty narracyjne, ale również opisowe i argumentacyjne, wzięłam zatem pod uwagę całość autobiograficznych wywiadów narracyjnych. Przy analizie wywiadów korzystałam również z narzędzia typu CAQDAS (computer assisted qualitative data analysis software). W programie Atlas.ti wykorzystywałam funkcje związane z tworzeniem sieci (networks) i grup sieci (network groups), co pozwoliło mi utworzyć wizualizacje umożliwiające lepsze zrozumienie badanych zjawisk (networks views).
Ostatecznie, skonstruowałam typy idealne, będące modelami biografii zawodowych poszczególnych grup. Na podstawie poszczególnych narracji, poddanych analizie według schematu Schützego oraz całości wywiadów, a także uwzględniając przyjęte założenia teoretyczne, wyodrębniłam idealne typy naukowczyń z pola technonauki oraz przedstawiłam ich biografie i wyznawane poglądy. W ten sposób stworzyłam model teoretyczny badanego zjawiska biografii zawodowych profesorek w polu technonauki – na podstawie zrekonstruowanych w biografii zdarzeń i procesów, ale i w oparciu o systemy teoretyczne oraz wyniki wcześniejszych badań.
Aleksandra Grzymała-Kazłowska
Pojawienie się „superróżnorodności” prowadzi do powstania szeregu metodologicznych wyzwań, które powinny być podjęte przez badaczy. Dynamicznie zmieniające się, złożone populacje i wspólnoty, które powstają w następstwie migracji oraz rosnącego zróżnicowania oznaczają wielość tożsamości, charakterystyk, doświadczeń, wyborów i potrzeb.
Wystąpienie to koncentruje się na metodologicznych implikacjach koncepcji superróżnorodności, która stanowi punkt wyjścia referatu. Omówione zostaną problemy i wyzwania metodologiczne, między innymi, ograniczenia nacjonalizmu metodologicznego, etnocentrycznych analiz, problemy doboru próby i dotarcia do badanych. Ukazane będą możliwości dynamicznych, wielowymiarowych i partycypacyjnych metodologii, które są w stanie pomóc zrozumieć różnorodność, złożoność i płynność, zaangażować zróżnicowanych uczestników i uchwycić odmienność doświadczeń członków badanych społeczności. Zaprezentowane będą próby przezwyciężenia wspomnianych problemów, takie jak, dobór pod względem największego zróżnicowania, „community research” czy koprodukcja. Zarysowane problemy analizowane będą na podstawie badań własnych autorki z lat 2013-2019 w Wielkiej Brytanii.
Anita Brzozowska, Marek Okólski, Sara Bojarczuk
Nowy instytucjonalizm, który przypisuje kluczowe znaczenie instytucjom w kształtowaniu życia społecznego, to szybko rozwijający się nurt w szeroko definiowanych naukach społecznych. Jednakże pomimo rosnącego nim zainteresowania w ekonomii, naukach politycznych, prawnych, o zarządzaniu i teorii organizacji, jak również antropologii, lingwistyce i socjologii, jego dorobek wciąż wydaje się względnie słabo reprezentowany w podejmowanych w Polsce badaniach w obrębie nauk socjologicznych. Po części wiąże się to z niezgodnościami definicyjnymi i relatywnie niewielką integracją różnych perspektyw neoinstytucjonalnych wynikających ze zróżnicowanych podstaw paradygmatycznych, zorientowania na różnorodne główne problemy badawcze oraz stosowane metody. W rezultacie dysponujemy ograniczonym materiałem z badań empirycznych.
W proponowanym referacie przedstawimy innowacyjne podejście analityczne do badania wpływu interesów grupowych pracodawców na migracje pracownicze odwołujące się do Nowej Ekonomii Instytucjonalnej (NEI) i jej fundamentalnych pojęć. Wybrana perspektywa, łącząca podejścia socjologiczne, politologiczne i ekonomiczne, umożliwia uwzględnienie trzech poziomów analizy (makro, mezo i mikro) dzięki wykorzystaniu modelu zmiany instytucjonalnej i trwałości instytucji zaproponowanej przez O.E. Williamsona (2000). Wynikiem tego jest podjęta próba adaptacji modelu do przedstawienia roli interesów grupowych na rynku pracy oraz w migracjach pracowniczych. Przyjrzymy się wszystkim potencjalnym poziomom wpływu, od norm społecznych i instytucji nieformalnych, przez środowisko instytucjonalne i relacje między graczami na rynku pracy, a kończąc na alokacji zasobów w gospodarce. Wskażemy możliwości wykorzystania metod badań jakościowych, takich jak analiza dyskursu politycznego (Political Discourse Analysis – PDA), wywiady pogłębione oraz jakościowa analiza dokumentów (Qualitative Document Analysis – QDA) do badania kontekstów instytucjonalnych zróżnicowanych pod względem cech systemu gospodarczego – liberalnego lub koordynowanego oraz aksjomatów polityki migracyjnej – ekspansjonistycznej i restrykcyjnej. Ponadto zaprezentujemy wypracowane procedury analityczne służące weryfikacji hipotez w zanurzeniowym projekcie wielokrotnego studium przypadku. Poddamy również dyskusji wyzwania stojące przed badaczami wykorzystującymi różne metody gromadzenia i analizy różnego rodzaju danych jakościowych w badaniach porównawczych.
Clara Kleininger-Wanik
Prezentacja omawia interdyscyplinarny i międzynarodowy projekt tworzenia ‘Migrant Media Collection’ (Kolekcji Produkcji Medialnych Migrantów). Celem wystąpienia jest przedstawienie etnograficznej i partycypacyjnej metody opartej na sztuce i wzbogaconej o narzędzia cyfrowe. Zaprojektowana w trakcie trwania restrykcji związanych z pandemią COVID-19, znaczna część badania jest dostosowana do prowadzenia w przestrzeni online, ale wraz ze zniesieniem ograniczeń, badanie zostało rozszerzona o wywiady i spotkania osobiste. Intencją stworzenia kolekcji jest badanie i reprezentowanie różnorodnych doświadczeń migracyjnych poprzez gromadzenie szeroko rozumianych mediów (od fotografii, blogowania po haftowanie jako arteterapię i sztuki performatywne) stworzonych przez osoby z doświadczeniem migracyjnym. Projekt jest wynikiem współpracy w ramach sojuszu Uniwersytetów Europejskich, a kolekcję współtworzyli badacze z Uniwersytetu Opolskiego, Johannesa Gutenberga w Moguncji, Walencji w Hiszpanii i Jyväskylä w Finlandii, dobierając media stworzone przez migrantów w tych regionach. Ważną częścią opracowania metody był interdyscyplinarny charakter zespołu badawczego. Ponieważ zaangażowani badacze wywodzą się z różnych instytutów, działalność kolekcji jest zakorzeniona w socjologii, ale obejmuje różnorodne perspektywy. Kuratorki przypadków, których zadaniem było zidentyfikowanie producentów chętnych do włączenia się w kolekcję, przeprowadzili wywiady zbierając informacje o kontekście produkcji medialnej, a także o historii migracji twórców. Kluczowym aspektem metodologicznym tworzenia kolekcji jest partycypacyjny udział migrantów. Twórcy pomogli w wyborze najbardziej odpowiednich przykładów ich dotychczasowych prac do kolekcji lub alternatywnie, byli proszeni o wykonanie nowej pracy, odpowiadającej koncepcjom teoretycznym zaproponowanym przez poszczególnych kuratorów. Kolejny etap tworzenia kolekcji wiąże się z jeszcze większym polem do współpracy, ponieważ pojedyncze media są wprowadzane w dialog ze sobą oraz z naukowcami i artystami z kraju migracji. Wyniki tej wymiany można zobaczyć na specjalnie stworzonej stronie internetowej, która ma potencjał dalszego przetwarzania np. w wystawę lub książkę artystyczną. Każdy kurator wybierał pojęcia teoretyczne odpowiednie dla sytuacji migrantów, z którymi pracuje (takie jak trauma i brak korzeni w przypadku uchodźców lub modelowa mniejszość dla drugiego pokolenia migrantów w Niemczech), ale znaczenie intersekcjonalności dla doświadczenia migracyjnego i analiza globalnych przepływów kulturowych, zaproponowana przez Appaduraia (1991) łączą zebrane przykłady. Przypadki zawarte w kolekcji do tej pory były częścią fazy pilotażowej projektu, badacze planują dalszą rozbudowę kolekcji.
Piotr Szenajch
Tak zwana „fotografia uliczna” spełniła dla mnie w czasie lockdownów funkcję odskoczni od zamknięcia w małym mieszkaniu. Codzienne nieprofesjonalne próby stopniowo zaczęły układać się w quasi-projekty: o warszawskim bazarze na Kole, o pandemicznej oazie kolektywnej pracy w BUWie, ale także fotoreportaż z protestu przeciwko homofobicznej narracji rządu i brutalności Policji. Powolnemu doskonaleniu warsztatu zaczęła towarzyszyć refleksja jak ten nowy tryb przedstawiania – ale też narzędzie poznawcze – włączyć i wykorzystać w pracy badawczej.
O ile obrazy zbierane i wytwarzane w trakcie badań społecznych dawno uznano za wartościowy materiał dla analiz, mniej oczywiste jest traktowanie ich jako pełnoprawnego efektu badań – komplementarnego wobec innych trybów socjologicznej konstrukcji i reprezentacji badanych zjawisk lub wręcz mogącego funkcjonować samodzielnie. Niewykorzystany wydaje się też potencjał materiałów wizualnych w komunikacji naukowej, dydaktyce i popularyzacji wiedzy. Gęsty, plastyczny konkret fotografii lub klipu wideo może z powodzeniem pełnić rolę zakorzenienia dla abstrakcyjnych uogólnień lub nowych pojęć.
Przedstawione uwagi będą ugruntowane w dwóch projektach łączących badania biograficzne, dyskursywne i wizualne. Pierwszy, powstał na bazie nieanonimowych autobiograficznych wywiadów narracyjnych z uznanymi artystami współczesnych sztuk wizualnych. Drugi – na bazie wywiadów z wychowanymi w Polsce Polakami pochodzenia afrykańskiego (Afropolakami). Z uwagi na funkcjonowanie ciemnej skóry jako widzialnego znaku odmienności i podstawy rasizacji, w drugim projekcie zdecydowałem się włączyć do badań komponent wywiadu fotograficznego (photo-elicitation interview) na bazie prywatnych zdjęć rodzinnych i zdjęć w mediach społecznościowych. W razie zgody rozmówców wykonuję również dokumentację miejsca zamieszkania i serię portretów środowiskowych.
Prezentacja będzie próbą ujawnienia warsztatu: rozterek i trudności terenowych, tym prawnych i etycznych (jak w przypadku fotografowania przedstawicieli dyskryminowanej mniejszości), ale także technikaliów analizy materiałów wizualnych, czy zsynchronizowanych transkrypcji, nagrań audio i wideo wywiadów.
Kontekstem wystąpienia będą również inicjowane podczas lockdownów projekty badawcze o życiu codziennym w czasie pandemii, opierające się na zdalnym zbieraniu dokumentacji fotograficznej.
Wobec amatorskiej nostalgicznej rejestracji codzienności, wizualnej komunikacji i autoprezentacji online nie należy stosować tych samych estetycznych kryteriów, co do fotografii artystycznej czy reporterskiej. Badania z komponentem wizualnym nieraz ignorowały jednak fakt, że sprawne posługiwanie się medium wizualnym wymaga szerokiego zestawu umiejętności technicznych i praktycznych możliwych do wyrobienia tylko w trakcie długotrwałego rozmyślnego treningu (deliberate practice). Mowa tu nie tylko o obsłudze aparatu, selekcji, edycji, prezentacji i archiwizacji zdjęć. To także techniki kompozycji, zmysł obserwacji czy specyficzny stan uważności, rytuał interakcyjny kontaktu z modelami w czasie sesji lub sytuacji ulicznej. Współcześni artyści mówią wręcz o szczególnym języku wizualnym o własnej gramatyce i składni, który da się przetłumaczyć, którego można się nauczyć i go nauczać, i przy pomocy którego można sensownie porozumiewać się a nawet spierać.
Oko fotografa szuka satysfakcjonujących relacji kształtów w kadrze, intensywnych plam barw, kontrastów kształtów i kolorów, zawiesza się na twarzach młodych i konwencjonalnie ładnych, na tym co rzadkie i wyjątkowe. Oko socjologa może szukać raczej tego co dominuje, tego co typowe, co reprezentatywne lub co nasyci jak najszersze spektrum różnorodności zjawisk. Także tego, co rezonuje z dyskusjami dyscypliny i co uruchamia indukcyjno-dedukcyjny proces wypracowywania teorii.
Są to skłonności wyraźnie rozbieżne. Jednak zaprzęgnięcie w pracy badawczej obu może odkryć, że są one zarazem komplementarne – współdziałają w twórczym napięciu.
(Wyłożony)
Beata Pawłowska
Cel: Jak piszą Geraldine Lee-Treweek i Stephanie Linkogle (2000) wyjście w teren badawczy oznacza kontakt z obcością, z niespodziewanymi problemami społecznymi i nagromadzeniem sytuacji, na które badacze nie byli przygotowani i do których będą musieli się ustosunkować. Celem wystąpienia jest zaprezentowanie trudności metodologicznych i problemów jakie napotkałam jako badacz prowadząc badania terenowe dotyczące emocji w pracy zawodowej. Ukazane zostaną miedzy innymi różnice w dostępie do danych ze względu na tożsamość badacza, zaangażowanie badanych oraz poziom wiedzy badanych dotyczącą samego badania. Opisywane badania terenowe dotyczyły emocji w pracy zawodowej nauczycieli, lekarzy, pielęgniarek oraz przedstawicieli innych zawodów.
Metoda: Zawarte w artykule przemyślenia są wynikiem przede wszystkim: 1) wielokrotnych obserwacji uczestniczących prowadzonych przez autorkę w latach 2008-2016 na terenie szkół z aglomeracji łódzkiej; w latach 2018-2019 w trzech oddziałach jednego ze szpitali klinicznych w dużym mieście wojewódzkim oraz obecnie w dwóch oddziałach jednego ze szpitali powiatowych 2) analiz wywiadów swobodnych małoustrukturalizowanych oraz ustrukturalizowanych prowadzonych przez autorkę z nauczycielami, rodzicami, dyrektorami szkół i pozostałymi pracownikami szkół, lekarzami, pielęgniarkami i pozostałym personelem szpitali; 3) nieustrukturyzowanych rozmów badawcza z badanymi, 4) analiz dokumentów zastanych i stron internetowych.
Bibliografia:
Lee-Treweek Geraldine, Linkogle Stephanie, eds. (2000) Danger in the field. Risk and ethics in social research. London: Routledge.
Silverman David (2007) Interpretacja danych jakościowych. Przełożyły Małgorzata Głowacka-Grajper, Joanna Ostrowska. Warszawa: PWN.
(Wyłożony)
Kajetan Chlipalski
Metodologia historii oralnej w ostatnich latach jest szczególnie popularna. Wiąże się z nią nadzieję rozsadzania narracji tekstowych, które zwykło się traktować jako bardziej obiektywne. Stąd, spojrzenie na pozycję świadka, używaną przez niego narrację uważam za kluczowe, gdyż to właśnie w niej kryje się potencjał poznawczy. Celem mojego wystąpienia będzie problematyzacja refleksji nad historią oralną, kategorią świadka i jego narracji, to jak metoda badawcza wykorzystywana jest przez przedstawicieli różnych dyscyplin. Skupie się na analizie tego, jak podchodzi się do uczestnika historii; na ile dzisiejsza historia mówiona traktuje mówiącego jako naiwnego opowiadacza historii. Nawiązywałbym do własnych doświadczeń z badań oraz do wywiadów z osobami mieszkającymi na pograniczu. Uważam, że historia mówiona konfrontuje się z problemami metodologicznymi, gdy styka się z świadkiem, który jest przygotowany do wypowiedzi. Zdarza się, że wywiadowany to zawodowy historyk, bądź osoba, która pewną historię opowiedziała już wiele razy. Tym samym mielibyśmy do czynienia nie z przykładem żywej, niezależnej mowy, lecz wypowiedzią ustrukturyzowaną, często zapośredniczoną przez narracje tekstowe, co wskazywałyby na upiśmiennienie wypowiedzi ustnych. Chciałbym, żeby moja prezentacja problematyzowała metodę historii mówionej, nie tylko skupiając się na materiale jako źródle, ale również na warunkach i ograniczeniach dla powstawania wiedzy. Powołam się na wywiad z Józefem Płucińskim, jednym z wywiadowanych podczas projektu European Network Remembrance and Solidarity „In Between?”. Tym samym, zostanie przestawiona rama komunikacyjna, która problematyzowałaby ramy teoretyczne historii mówionej. Jej metodologia zwykła traktować świadków w sposób przezroczysty. Jednakże w relacjach świadków można odnaleźć dużo konfabulacji, co wskazywałoby na słuszność podejścia postmodernistycznego, które odsłania przygotowanie oraz autokreację podmiotów. Chciałbym, żeby moje wnioski odwoływały się do relacji między tym, co historia mówiona określa jako mowę żywą a tym, co piśmienne, tekstowe.
