Storytelling. Opowieści o współczesnym świecie
Grupa tematyczna
Numer: G76
Organizacja: Kalina Kukiełko (US), Alicja Korzeniecka–Bondar (UwB), Amelia Krawczyk-Bocian (UKW), Marcin Starnawski (DSW we Wrocławiu)
Pasmo, godzina:
III 16.09, 14:00-15:30
,
IV 16.09, 16:00-17:30
Miejsce: WYDZIAŁ LINGWISTYKI UW, Sala 1.023
Słowa kluczowe: homo narrans, kreacja rzeczywistości, narracja, opis rzeczywistości, opowieść, storytelling, temporalność
Opowiadanie historii jest zdolnością, która definiuje gatunek ludzki, o wiele bardziej niż używanie języka lub innych systemów operowania symbolami. To właśnie dzięki umiejętności tworzenia opowieści, skądinąd niezbyt wyróżniający się spośród innych gatunek biologiczny, stał się wyjątkowy. Homo narrans – nie tylko zdołał zrozumieć świat przyrody i dzięki temu znaleźć pożywienie, schronienie i przetrwać, ale nauczył się także tworzyć za pomocą swojej wyobraźni nowe, mniej lub bardziej realne światy. Tym samym, uzyskał zdolność kreowania swojej tożsamości, ale również symbolicznego przekształcania rzeczywistości w nieznane wcześniej formy. Opowieść służyć może również wyjaśnieniom zasad funkcjonowania tego świata, w którym faktycznie żyjemy oraz projektowania scenariuszy przyszłości. Przedstawiać nam reguły życia społecznego, podpowiadając jak możemy w nim egzystować. Każda z nich ma swój podmiot i przedmiot, zawsze jest czyjaś, zawsze o kimś lub o czymś.
W naszej grupie chcielibyśmy zaproponować podjęcie rozważań o storytellingu, opowiadaniu i narracji oraz sposobach ich wykorzystania zarówno w badaniach naukowych, jak i życiowej praktyce. O historiach, które mają moc wciągnięcia czytelnika w fabułę umiejętnie władając jego uwagą i wyobraźnią. Interesują nas wszystkie formy przekazywania historii: pisane, wizualne, dźwiękowe i ruchowe. Pragniemy zastanowić się nad tym jakie opowieści tworzą się „tu i teraz” – w tak radykalnie zmieniającym się współczesnym świecie. Jakie opowieści, o czym zabiorą ze sobą w dorosłość współczesne dzieci i młodzież – zamknięte w codzienności przez lockdown, zanurzone w świecie wirtualnym vs aktywnie działające w społeczności, bezradne wobec decyzji i polityki dorosłych vs zaangażowane w zmianę np. klimatyczną, zamarzające w przygranicznych lasach vs bezpieczne i zadbane…? Jakie snujemy opowieści o nadchodzącej przyszłości? Czy też doświadczając akceleracji w wielu obszarach naszego życia społecznego (H. Rosa) nie mamy czasu na pomyślenie własnej przyszłości?
Między innymi, chcemy rozpocząć dyskusję na temat:
– statusu „storytellingu” jako nowej perspektywy/metody/pola w porównaniu z ujęciami zakorzenionymi już w naukach społecznych i humanistycznych, np. w antropologii, narratologii, metodzie biograficznej, analizie dyskursu, historii mówionej itd. Czy potrzebujemy nowego pola badawczego, a jeśli tak, to dlaczego?
– możliwości aplikacji istniejących podejść metodologicznych w badaniu opowieści. Co, jak i po co badamy: analizując opowieść, wykorzystując opowieść, porównując opowieści.
– etycznych aspektów opowieści: np. czy istnieje podział na opowieści prawomocne i nieprawomocne (jeśli tak, to jakie są kryteria różnicowania); czy podejście „storytellingowe” zakłada, że człowiek, jako „homo narrans”, poniekąd musi mieć opowieść/opowieści – innymi słowy, czy mogą istnieć subświaty społeczne/biograficzne bez opowieści, w tym subświaty, w których opowieści celowo się unika, i co to oznacza dla koncepcji „homo narrans”.
Do udziału w grupie zapraszamy zarówno badaczy opowieści, jak i tych którzy chcieliby podzielić się z nami swoją historią.
Roman Leppert, Amelia Krawczyk-Bocian
Przedmiotem wystąpienia będą rezultaty badania przeprowadzonego wśród studentów pedagogiki (grupa badanych zróżnicowana ze względu na wiele kryteriów: płeć, wiek, rodzaj studiów i inne), które służyło poznaniu ich potocznych narracji o wychowaniu.
Celem badania uczyniono odkrywanie doświadczeń osobistych, sensów i znaczeń związanych z wychowaniem w oparciu o analizę wymiarów indywidualnego doświadczania siebie w obszarze systemu znaczeń biologicznych, społecznych, podmiotowych i metafizycznych.
Uzyskane odpowiedzi na pytanie: jak mnie wychowywano zostały poddane analizie w oparciu o opis indywidualnego doświadczenia jednostki zgodnie z propozycją etapów interpretacji tekstu narracyjnego Magdaleny Żurko: czytanie tekstu, ustalenie horyzontu odniesień i niezmienników, odkrycie i ustalenie centralnych doświadczeń narratora zawartych w tekście.
W wystąpieniu skoncentrujemy się na ujawnionym w wypowiedziach badanych napięciu polegającym na tym, że z jednej strony opisywali oni w swoich wypowiedziach doświadczane oddziaływania wychowawcze, z drugiej czynili je przedmiotem wielorakiego wartościowania, co sprawiało konieczność oddzielenia w analizie dwóch warstw narracji: jednej, która opisywała, jak jest, drugiej, która wskazywała na to, jak być powinno.
Karolina Izdebska, Urszula Kozłowska
Ożywianie pamięci o umarłej fabryce Ursus to proces trwający od 2011 roku. Wtedy to od zbierania wspomnień rozpoczęły się działania artystyczne Jaśminy Wójcik ze społecznością byłych robotników ZPC Ursus. Film „Symfonia fabryki Ursus” zawierający elementy site-specific dance, nawiązujący do ruchu i „pamięci ciała”, stanowi w pewnym sensie klamrę spinającą projekt. Pomysł na odwołanie się do „pamięci ciała” pojawił się podczas zbierania opowieści wśród byłych pracowników fabryki Ursus, którzy w czasie mówienia o swojej dawnej pracy mimowolnie odtwarzali ruchy, które im w tej pracy towarzyszyły. Okazuje się, że poprzez ciało, mapowanie i podróże, miejsce przypomina nam, że jest ucieleśnione kontekstami doświadczenia, ale też współtworzy określoną sieć będąc połączone z innymi miejscami, czasami i ludźmi (Till, 2008). Jak twierdził Maurice Merleau-Ponty ciało stanowi naszą zdolność widzenia, dotykania, poruszania się. „Pamięć ciała” oznacza zatem całość tych cielesnych zdolności i nawyków, które rozwinęły się w trakcie życia – jest naszą przeżytą przeszłością. Maszynistka czy organista muszą najpierw przyzwyczaić swoje ciała do instrumentu świadomie używając klawiszy, by po czasie wykonywać swoje zadania spontanicznie – można powiedzieć, że ich wiedza „leży w rękach” (Fuchs, 2012). Podobnie rzecz ma się z robotnikami fabrycznymi wykonującymi mechaniczne powtarzalne czynności. Pamięć ta jest jednocześnie pamięcią przestrzenną, gdyż pomaga nam uzyskać orientację w przestrzeni mieszkania, w rodzinnym mieście, czy w miejscu pracy. Wiele hal fabryki Ursus zostało już bezpowrotnie zniszczonych, a mimo to byli pracownicy potrafią odnaleźć w pustej dla postronnego obserwatora przestrzeni, swoje miejsce pracy. Doświadczenie cielesne jest szczególnie związane z wnętrzami, które z biegiem czasu nasiąkają ukrytymi odniesieniami do przeszłości i mają atmosferę swojskości. W „Symfonii fabryki Ursus” widać, że „pamięć ciała” nie tyle odzwierciedla przeszłość, co właśnie ją odtwarza i opowiada o niej. Zabieg ten ustanawia dostęp do samej przeszłości, nie poprzez obrazy lub słowa, ale właśnie poprzez bezpośrednie doświadczenie i działanie.
Emilia Sieczka
Twórczość młodzieży zrzeszonej w Kole Młodych Twórców, pracującym przy płockim liceum ogólnokształcącym, stanowi nieprzebadany zapis preferowanych norm obyczajowych, a wreszcie konwencji i wypowiedzi literackich, egzemplifikujących aktywną pracę na formach symbolicznych utrwalonych w społeczności. Koło systematycznie publikuje w piśmie szkolnym ,,Zeszyty Jagiellońskie”, którego redaktorzy postrzegają swoją działalność jako budowę ,,wspólnoty oporu” przeciwstawiającej się moralnemu upadkowi nowoczesnego świata poprzez socjalizację młodzieży do norm narodowych. Baza źródłowa obejmie numery opublikowane w internecie od 2008 roku do 2021.
W analizie dyskursu ,,Zeszytów Jagiellońskich” skupię się po pierwsze, na normatywności ustanowionej przez redaktorów i mentorów pisma, po drugie – na sposobach, w których normy internalizowane są w ramach schematów narracyjnych przez uczniów. W tym celu będę operować na dwóch poziomach analizy w ramach dwóch korespondujących ze sobą podejść: (1) genealogicznym (w sensie foucaultowskim), gdzie dyskurs narodowy osadzony jest w kontekście praktyk i procedur, które go konstruują i umożliwiają jego artykulację (2) prób wyodrębnienia schematów narracyjnych na podstawie twórczości literackiej i eseistycznej na łamach gazetki. Podejścia te zostały przeze mnie połączone w ramach hipotezy, że praktyki i procedury zmobilizowane przez koordynatorów ,,Zeszytów” w ramach – jak określają redaktorzy – ,,wspólnoty oporu”, wiążącej kulturę narodową z formacją moralną, skonstruowały normatywny punkt odniesienia dla schematów narracyjnych w tekstach uczniów. Dodatkowo, w odpowiedzi na materiał empiryczny oraz hipotezę o intensyfikacji wstydu pod naporem późnej nowoczesności w wyniku wzrastającej samokontroli i współzależności jednostek, postanowiłam odtworzyć mechanizm transmisji norm jako regulacji społecznej opartej na wstydzie. Schematy narracyjne w opowiadaniach uczniów, potraktowane jako kodyfikacja norm i sytuacji je przekraczających, mają zatem odsłonić sposoby, w których za pośrednictwem wstydu manifestuje się samokontrola jednostki i jej tożsamość społeczna.
Prezentacja będzie zatem integrować badanie narracji z socjologią emocji. Z jednej strony, działalność Koła Młodych Twórców wpisuje się w mechanizmy selekcji i nagradzania treści, które za Arlie Hochschild można potraktować jako tworzenie reguł odczuwania i wyrażania emocji w środowisku szkolnym, a za Thomasem Sheffem jako kulturową produkcję dumy i wstydu w oparciu o zewnętrzne uznanie, tzw. deference-emotion system; z drugiej strony są platformą twórczości para-publicystycznej, eseistycznej i literackiej młodzieży, która zakłada (i dowartościowuje) ekspresję własną i autorski charakter prac. Ta dwoista natura publikacji uczniowskich zawieszonych pomiędzy dyscyplinowaniem, a produkcją indywidualności (autentyczności) w przestrzeni quasi-artystycznej, pozwala żywić nadzieję na wypełnienie luki w refleksji o narodowym wymiarze polskiej kultury emocjonalnej, zgodnie z postulatem, aby w ramach perspektywy kulturowej emocje traktować jako zarówno osobiste przeżycie każdej jednostki, jak i przedmiot artykulacji oraz społecznej regulacji.
Wioleta Danilewicz
Pułapki ukierunkowanej narracji
Niektóre podejmowane przez badaczy rozpoznania dotyczą tzw. tematów trudnych, drażliwych (Ranzetti, Lee, 1993). Tematy takie mogą wywołać poczucie zagrożenia dla badanych, jak i zagrożenie dla badaczy (czy raczej prowadzonego przez nich procesu badawczego).
W przypadku osób wypowiadających się na tematy dla nich trudne, poczucie zagrożenia może wynikać z obaw przed brakiem anonimowości (nawet jeśli otrzymuje gwarancję jej przestrzegania) i z braku poczucia poufności. Rozmówca może starać się też chronić siebie prze uwolnieniem emocji (czasami tłumionych lub uświadomionych). Bywa, że chroni siebie mając poczucie zawstydzenia wynikającego z własnych lub rodzinnych doświadczeń. Wstydzi się też dostrzegając swoją „nadmierną” otwartość i dąży do jej zamknięcia. Taka „kontrolowana” narracja stanowi zagrożenie dla efektów pracy badawczej. Jednym z zagrożeń dla rzetelnego wglądu w rozpoznawaną rzeczywistość jest też postrzeganie własnych doświadczeń przez pryzmat dominującej narracji wokół nich (uogólnionych, stereotypowych).
W prezentacji zwrócę uwagę właśnie na ten aspekt, odwołując się do przykładów rodzin z doświadczeniem migracji międzynarodowych. W oparciu o wywiady prowadzone z dorosłymi osobami, które w dzieciństwie doświadczyły migracji rodziców, wyróżniam dwa kierunki narracji (w tym samych opowieści i refleksji z nich wynikających). Pierwszy ściśle powiązany jest z rozpowszechnionym kierunkiem postrzegania tego typu rodzin przez pryzmat ich negatywnych doświadczeń. Niektóre osoby odmawiały udziału w badaniach twierdząc, że nie mając niekorzystnych doświadczeń okołomigracyjnych, nie mają nic do powiedzenia. Inne, z kolei, rozpoczynały swą opowieść od wskazywania deficytów, nawet jeśli w trakcie wywiadu okazywało się, że nie wywarły one żadnego wpływu na ich życiu w przeszłości i obecnie. Osoby te postępowały tak, jakby chciały sprostać oczekiwaniom badacza ukierunkowanego – w ich opinii – na opowieść o deficytach. Chęć sprostania „wyobrażonym” oczekiwaniom badacza prowadzi więc do pułapki, w której dość łatwo mogą znaleźć się uczestnicy wywiadów dotyczących tematów trudnych, wrażliwych, drażliwych.
(Wyłożony)
Andrzej Radomski
Storytelling w jednym ze znaczeń tego terminu to budowanie historii. Tak rozumiany storytelling występuję w niemal wszystkich ludzkich praktykach. W dawnych mitologiach storytelling pozwalał wyjaśniać zjawiska i przekazywać tradycję. Obecnie jest elementem działań marketingowych, politycznych czy edukacyjnych. Z drugiej strony, storytelling to metoda badawcza zaliczana do tzw. metodologii badań jakościowych. W referacie i towarzyszącej mu prezentacji zostanie ukazany jeszcze inne zastosowanie storytellingu – a mianowicie jako nowego sposobu komunikacji naukowej. Tradycyjnie wyniki badań naukowych były/ są prezentowane za pomocą drukowanych (ewentualnie elektronicznych) monografii, syntez czy artykułów. Mają one charakter językowy. Nie pozwalają one zaprezentować wszystkich ludzkich doświadczeń (np. zmysłowych) w całym ich zróżnicowaniu i bogactwie – gdyż dokonują translacji na tekst. Współczesne technologie pozwalają jednakże na zwizualizowane formy wypowiedzi – także naukowej. Tutaj podstawą jest obraz i dźwięk. Ten nowy sposób komunikowania zostanie ukazany na przykładzie periodyku multimedialnego: Medialica (www.medialica.umcs.lublin.pl), którego autor jest współtwórcą. Jest to pierwszy tego typu periodyk w polskiej nauce i jeden z nielicznych w Europie. Na jego łamach są prezentowane naukowe opowieści poświęcone szeroko rozumianych zjawiskom historycznym, społecznych i kulturowym – w formie multimedialnej i z całym aparatem krytycznym.
(Wyłożony)
Aleksandra Nowakowska-Kutra
Fundacja Rodzić po Ludzku co roku realizuje w trybie ciągłym badanie, którego celem jest ocena jakości opieki okołoporodowej w Polsce. Rocznie ankietę „Głos matek” wypełnia kilkanaście tysięcy kobiet, które urodziły dziecko w Polsce. Poza danymi ilościowymi, które są publikowane w raportach, w kwestionariuszu uwzględniono możliwość udzielania odpowiedzi otwartych. Po analizie bardzo bogatego materiału badawczego, zidentyfikowano narracje dotyczące m.in. osobistej percepcji jakości opieki w trakcie porodu, które ukazują zarówno przejawy łamania praw pacjenta, jak i demaskują w formie opowieści problem przemocy ginekologicznej i położniczej. Ponadto dzięki zawartym w ankiecie narracjom, można poznać świat przeżywany rodzących, nadawane ich porodom znaczenia, a także szczegółowe opisy doświadczeń kobiet rodzących w czasie pandemii COVID-19. Te zawierają liczne, często ekstremalne opisy przeżyć, które były udziałem respondentek. Podczas wystąpienia zostaną zaprezentowane najważniejsze wnioski z analizy pozyskanych narracji.
Elżbieta Opiłowska, Kamilla Dolińska
Narracja jest strukturą ludzkiego poznania czy rozumienia (Rosner, 2006). Przez narracje czerpiemy wiedzę, rozumiemy, ale i nadajemy sens rzeczywistości, za ich pośrednictwem konstruujemy społeczną tożsamość (Somers, 1994). Ludzie są twórcami narracji, które manifestują się w różnorodnych formach i są wyrażane poprzez różne nośniki – przy czym uwzględnić należy zarówno narracje o fikcji, jak i o faktach. Jednakże podejście narracyjne może być wykorzystywane nie tylko do badania opowieści konstruowanych przez jednostki, ale również do analizy opowieści o przestrzeni. Miasta podzielone stanowią szczególny rodzaj przestrzeni, która zazwyczaj znajduje się „pomiędzy” – dwoma lub więcej państwami narodowymi, grupami etnicznymi lub kulturami. Zatem również relacje i praktyki społeczne, a także i opowieści o mieście mogą przekraczać granice państwowe i przybierać formy transgraniczne, odwołując się do narracji „sąsiadów”.
Celem referatu jest omówienie modelu analizy narracji, zastosowanego do badania narracji w przestrzeni miast podzielonych, a następnie pokazanie na wybranych przykładach, jak opowieści o mieście podzielonym mogą być zrekonstruowane przy wykorzystaniu różnych źródeł – dokumentów strategicznych, komunikatów dostępnych w przestrzeni miejskiej oraz wypowiedzi pozyskanych w ramach wywiadów grupowych (FGI) – i zastosowaniu zróżnicowanych metodologii. To opowieść wielogłosowa i wielowątkowa, przez to ciekawa, ale zarazem trudna do zrekonstruowania i przedstawienia (opowiedzenia) przez badaczki i badaczy.
Referat oparty jest na wynikach projektu badawczego „(De/Re)Konstruowanie granic — narracje i imaginacje o miastach podzielonych w Europie Środkowej w perspektywie porównawczej”, który został sfinansowany z grantu NCN.
Natalia Krzyzanowska
Moja prezentacja koncentruje się na narracjach o macierzyństwie w polskiej sztuce krytycznej kobiet po 1989 roku, którą postrzegam jako kluczowe miejsce opowieści de(re)konstruujących znaczenie płci. Polska sztuka krytyczna kobiet po 1989 roku jest obszarem, w którym artystki dekomponują historyczną doxę macierzyństwa i nadają jej nowe znaczenie(-a) w powiązaniu z obywatelstwem kobiet oraz u-ważnieniem ich indywidualnych doświadczeń za sprawą swego rodzaju publicznych opowieści o macierzyństwie i matkowaniu.
Prezentacja odwołuje się do krytycznej teorii feministycznej (m.in. Julii Kristevej) oraz teorii politycznej (m.in. Hannah Arendt). Na tle różnorodnych przykładów prac polskich artystek krytycznych oraz ich narracji o macierzyństwie/matkowaniu i obywatelstwie po 1989 roku, w szczególny sposób pragnę skupić się na twórczości Joanny Rajkowskiej. Pokazuję, że jej krytyczno-artystyczne publiczne ekspresje indywidualnej refleksyjności, sprawczości i pamięci w takich pracach jak „List do Róży” czy „Pasaż Róży” oferują wgląd w indywidualną narrację o macierzyństwie, łącząc je z fizykalną przestrzenią miejską jak i wplatają je w dyskursywną sferę publiczną. Twierdzę, że poprzez konstruowanie narracji o doświadczeniu macierzyństwa w kontekście publicznym, w tym miejskim, artystki krytyczne, podkreślają zarówno rolę kobiet, jak i polityczny charakter opowieści o rodzeniu i dbałości o dzieci, a tym samym legitymizują nie tylko roszczenia kobiet związane z obecnością w sferze publicznej ale i te, wspierające u-mocnienie (empowerment) kobiet.
Joanna Wróblewska-Jachna
Proponowany referat zawiera wyniki projektu realizowanego podczas pandemii Covid-10 pt. „Rozmowy socjologów podczas pandemii”. Projekt jest kontynuowany, jak dotąd zostali do niego zaproszeni naukowcy reprezentujący różne subdyscypliny socjologii. Kanwą do analiz stały się wybrane publikacje istotne dla takich subdyscyplin jak: socjologia medycyny, socjologia religii, socjologia rozwoju lokalnego i regionalnego, socjologia miasta, socjologia pracy, socjologia kultury. Każda ze wskazanych subdyscyplin poddaje analizie te obszary życia społecznego, które podczas kilku pierwszych miesięcy trwania pandemii uległy dezintegracji. Przedstawione perspektywy poznawcze są opowieściami o bieżących wydarzeniach, są również elementem budowania wiedzy poprzez przez językową (znaczeniową) interakcję. Wyodrębnienie tematów rozmów jest wynikiem arbitralnej decyzji, co pozycjonuje teksty i czyni je nieformalnymi wskaźnikami wielowymiarowej rzeczywistości społecznej. Wywiady przynależą do kategorii danych wywołanych, dokumentów nieformalnych: autentycznych i osobistych, są narzędziem umożliwiającym udokumentowanie procesu powstawania wiedzy będącej referencją znaczeń. Wywiady zrealizowane podczas pandemii są tekstami powstałymi w procesie zwirtualizowanego kontaktu, rozmówcy świadomie uczestniczyli w procesie dokumentowania zdarzeń, uzgadniania interpretacji, dokonując rewizji treści w procesie autoryzacji. Wywiady są nadal realizowane w celu skonstruowania narracji środowiskowej na temat zmian społecznych, których jesteśmy świadkami.
Filip Gołaszewski
W czerwcu 2022 na Warszawskiej Hali Expo odbędzie się wydarzenie z udziałem popularnego kanadyjskiego profesora psychologii Jordana Petersona zatytułowane „Beyond Order”. Tytuł wystąpienia nawiązuje do tekstu Petersona z 2021 nazwanego: „Beyond Order: 12 More Rules for Life”, zaś samo zdarzenie jest elementem cyklu wykładów promujących nową książkę Kanadyjczyka. Peterson – będący autorem trzech książek – zrobił zawrotną karierę na internetowej platformie Youtube. Jego wystąpienia posiadają miliony wyświetleń i setki komentarzy, zaś sama postać nierzadko wzbudza kontrowersje. Można zaryzykować hipotezę głoszącą, że w obrębie środowiska akademickiego postać Jordana Petersona jest niespotykanym wcześniej fenomenem socjologicznym. Przykład warszawskiego wykładu jest zaś dobrą ilustracją tego zjawiska. Samo wydarzenie promowane jest przez firmę Eventim zajmującą się sprzedażą koncertowych biletów. Spotkanie odbędzie się w wielkim centrum kongresowym, zaś możliwość wzięcia w nim udziału to koszt porównywalny z ceną biletu na koncert popularnych artystów muzyki popowej. Za wyjątkiem Slavoja Žižka– z którym Peterson odbył debatę 19 kwietnia 2019r. w Toronto – żaden intelektualista nie cieszył się równie wielką popularnością. Publiczność akademików ogranicza się najczęściej do kilkunastu lub kilkudziesięciu słuchaczy, składa się z uczestników wykładów i spotkań seminaryjnych. Tymczasem internetowe wykłady Petersona oglądały i wciąż oglądają miliony ludzi. Wyjątkowa kariera profesora z Toronto zachęca do postawienia pytania o przyczynę jego popularności. Zdaniem samego Petersona tajemnica jego sukcesu skrywa się w zaproponowanej przez Kanadyjczyka narracji. W książce z 1999 roku zatytułowanej „Mapy sensu. Architektura przekonań” Peterson restaurował zdewaluowaną przez postmodernizm kategorię sensu i ujmował ją jako kierunek ludzkiej orientacji w rzeczywistości. Obserwacje te kontynuował w popularyzatorskiej formule w książce z 2018 roku zatytułowanej „12 życiowych zasad. Antidotum na chaos”. W dziele tym Peterson zaproponował dwanaście praktycznych zasad oferujących współczesnemu człowiekowi szansę odnalezienia się w przytłaczającej go rzeczywistości. Tytułowy chaos można również postrzegać jako metaforę krytykowanego przez Kanadyjczyka postmodernizmu, który w ujęciu Francisa Lytoarda postulował krytykę pojęcia wielkich narracji. W swoim własnym mniemaniu Peterson oferował zaś „odtrutkę” na wywodzący się stąd relatywizm, który zdominował kulturę Zachodnich społeczeństw żyjących na przełomie dwudziestego i dwudziestego pierwszego wieku. Kanadyjczyk oferował nowy rodzaj narracji, sięgającej jednak do stosowanych w przeszłości pojęć takich jak: prawda, sens i autentyzm. Jego książka była czasem krytykowana jako przykład wulgaryzacji problematyki filozoficznej, porównywano ją również do komercyjnych narracji „coachingowych”, spopularyzowanych przez influencerów i celebrytów. Istotnie Kanadyjski profesor proponował swoim czytelnikom pewien zestaw reguł, które niosły z sobą obietnicę lepszego życia, oferowały człowiekowi możliwość skonstruowania auto-narracji, pozwalającej ugruntować na nowo własne miejsce w otaczającym świecie. Jednocześnie Peterson restaurował w ten sposób zanikający w filozofii motyw dydaktyczny, obecny już w czasach Sokratejskich. We współczesnych społeczeństwach Zachodnich formę opowieści dydaktycznej przywłaszczyły sobie narracje coachingowe, co jednak nie powinno narzucać krytycznej oceny propozycji Petersona. W ramach wystąpienia zamierzam przyjrzeć się zarysowanym tu aspektom zjawiska narracyjności związanym z postacią Jordana Petersona. Przedstawię jego propozycję światopoglądową jako przykład opowieści oferującej współczesnemu człowiekowi możliwość ugruntowania w rzeczywistości. Spojrzę zatem na socjologiczny fenomen sukcesu Petersona jako ilustrację aktualności problematyki „storytellingu”.
(Wyłożony)
Maciej Białous
Globalne wydarzenia i procesy, które pojawiły się lub przybrały na sile w ostatnich latach, w wielkim stopniu wpływają na społeczne wyobrażenia potencjalnych scenariuszy przyszłości. Bezprecedensowe lub od dawna nieobecne zdarzenia, takie jak pandemia, gwałtowne skutki zmian klimatycznych, kryzysy migracyjne, zagrożenie wojnami, kryzys demokracji czy dynamiczny rozwój technologii sprzyjają snuciu opowieści o przyszłości, zarówno z perspektywy całych społeczeństw jak i poszczególnych ludzi.
Można założyć, że dla wielu osób, wyobrażenia takie ramowane są przez znane im wytwory kultury popularnej (filmy, seriale, gry video, memy, książki). Wpływ takich przekazów oraz główne punkty odniesienia mogą być jednak różne w zależności od wielu cech socjodemograficznych takich jak wiek, płeć, wykształcenie, religijność czy miejsce zamieszkania. Stąd też, interesującym problemem badawczym może być ustalenie jak współcześni mieszkańcy Polski wyobrażają sobie zagrożenia cywilizacyjne oraz ich skutki. Jak układają się one w opowieści i czym są inspirowane.
Na podobne pytania badawcze można próbować odpowiadać wykorzystując różne metody. Szczególnie interesujące może być jednak w tym przypadku angażowanie badanych do wspólnego snucia opowieści, które następnie podlegają jakościowej ewaluacji. Możliwości takie daje na przykład użycie gier narracyjnych (storytelling games) jako narzędzi badawczych.
Referat zwróci uwagę na potencjalne możliwości i ograniczenia korzystania z gier narracyjnych w badaniach społecznych, na przykładzie gry „The Quiet Year” autorstwa Avery Alder (według opisu na oficjalnej stronie – part roleplaying game, part cartographic poetry). Konstrukcja gry, poprzez mechanikę wspólnego opowiadania historii niewielkiej społeczności po bliżej niesprecyzowanej katastrofie (krachu cywilizacji) może służyć eksplorowaniu wyobrażeń przyszłości oraz tropieniu ich najważniejszych kulturowych inspiracji. Poza tym, gra może być również wykorzystana do badania takich kwestii jak dynamika małej grupy w procesach decyzyjnych, czy potoczne rozumienia złożoności struktury społecznej.
Referat zostanie oparty na pilotażowych badaniach przeprowadzonych z wykorzystaniem gry „The Quiet Year”. Zostanie w nim zwrócona uwaga na kwestie metodologiczne związane z tym narzędziem (m. in. doboru próby, facylitacji rozgrywek, technik ewaluacji), jak również zaprezentowane zostaną najważniejsze wnioski na temat wyobrażeń i opowieści dotyczących zagrożeń cywilizacyjnych oraz ich skutków, jakie pojawiły się w toku badań.
(Wyłożony)
Barbara Jabłońska, Bogumiła Mika
Celem wystąpienia jest ukazanie fenomenu piosenek covidowych (covid-songs) jako sposobu opisywania rzeczywistości społecznej w dobie pandemii SARS-CoV-2. Zarówno muzyka jak i tekst posiadają wymiar komunikacyjny – każde z tych mediów buduje swoją narrację za pomocą właściwych sobie środków. Połączenie muzyki z tekstem przynosi dodatkową korzyść w sferze narracyjnej. Oto bowiem słowo zostaje „spowite” muzyką (a czasami i obrazem, jak w przypadku teledysku), muzyka zaś wzmacnia przekaz tekstowy. Rodząca się nowa jakość sprawia, że narracje o świecie stają się silniejsze, bardziej przekonujące, lepiej komentujące rzeczywistość społeczną.
Sama muzyka w czasie pandemii okazała się wybawieniem, nie tylko ze względu na jej społeczną moc, oraz więziotwórczą i integracyjną funkcję, ale też dzięki temu, że stanowi ona uniwersalny język, umożliwiający definiowanie i interpretowanie świata, szczególnie w czasach kryzysu. Treści muzyczne powiązane z treściami słownymi można więc tym bardziej pojmować jako narracje społeczno-kulturowe tłumaczące świat i jego przemiany. W trakcie wystąpienia ukazane zostaną możliwości zastosowania narzędzi wypracowanych na gruncie tzw. analizy dyskursu do badania owych narracji na przykładzie wybranych covid-songs. Wyróżnione zostaną różne typy covidowych narracji budowanych w piosenkach, prześledzone strategie, które mogą służyć ukazywaniu świata społecznego w dobie pandemii (uwzględniające typy argumentów i rolę muzycznych autorytetów – osób znaczących). Całości rozważań przyświecać będzie założenie o komunikacyjnej, więziotwórczej, integracyjnej i perswazyjnej funkcji muzyki w społeczeństwie.
