Pułapki ukierunkowanej narracji
Niektóre podejmowane przez badaczy rozpoznania dotyczą tzw. tematów trudnych, drażliwych (Ranzetti, Lee, 1993). Tematy takie mogą wywołać poczucie zagrożenia dla badanych, jak i zagrożenie dla badaczy (czy raczej prowadzonego przez nich procesu badawczego).
W przypadku osób wypowiadających się na tematy dla nich trudne, poczucie zagrożenia może wynikać z obaw przed brakiem anonimowości (nawet jeśli otrzymuje gwarancję jej przestrzegania) i z braku poczucia poufności. Rozmówca może starać się też chronić siebie prze uwolnieniem emocji (czasami tłumionych lub uświadomionych). Bywa, że chroni siebie mając poczucie zawstydzenia wynikającego z własnych lub rodzinnych doświadczeń. Wstydzi się też dostrzegając swoją „nadmierną” otwartość i dąży do jej zamknięcia. Taka „kontrolowana” narracja stanowi zagrożenie dla efektów pracy badawczej. Jednym z zagrożeń dla rzetelnego wglądu w rozpoznawaną rzeczywistość jest też postrzeganie własnych doświadczeń przez pryzmat dominującej narracji wokół nich (uogólnionych, stereotypowych).
W prezentacji zwrócę uwagę właśnie na ten aspekt, odwołując się do przykładów rodzin z doświadczeniem migracji międzynarodowych. W oparciu o wywiady prowadzone z dorosłymi osobami, które w dzieciństwie doświadczyły migracji rodziców, wyróżniam dwa kierunki narracji (w tym samych opowieści i refleksji z nich wynikających). Pierwszy ściśle powiązany jest z rozpowszechnionym kierunkiem postrzegania tego typu rodzin przez pryzmat ich negatywnych doświadczeń. Niektóre osoby odmawiały udziału w badaniach twierdząc, że nie mając niekorzystnych doświadczeń okołomigracyjnych, nie mają nic do powiedzenia. Inne, z kolei, rozpoczynały swą opowieść od wskazywania deficytów, nawet jeśli w trakcie wywiadu okazywało się, że nie wywarły one żadnego wpływu na ich życiu w przeszłości i obecnie. Osoby te postępowały tak, jakby chciały sprostać oczekiwaniom badacza ukierunkowanego – w ich opinii – na opowieść o deficytach. Chęć sprostania „wyobrażonym” oczekiwaniom badacza prowadzi więc do pułapki, w której dość łatwo mogą znaleźć się uczestnicy wywiadów dotyczących tematów trudnych, wrażliwych, drażliwych.