Młode pokolenie w czasach pandemicznej niepewności
Grupa tematyczna
Numer: G60
Organizacja: Justyna Sarnowska (SWPS), Ewa Krzaklewska (UJ)
Pasmo, godzina:
III 16.09, 14:00-15:30
,
IV 16.09, 16:00-17:30
Miejsce: WYDZIAŁ LINGWISTYKI UW, Sala 1.019
Słowa kluczowe: aspiracje, młodzi, pandemia, pokolenia, wartości, wchodzenie w dorosłość
Aspiracje młodych i ich wyobrażenia o świecie to soczewka, przez którą oglądamy transformacje społeczeństwa, jakie dokonały się na przestrzeni ostatnich lat oraz prognostyk tego, w jakim kierunku to społeczeństwo podąża.
Istotnym tłem badań nad młodymi jest zawsze zmiana społeczna – która mimo iż różni się charakterem czy intensywnością w różnych momentach historii – często rodzi niepewność, która staje się kontekstem doświadczenia młodości i procesu wchodzenia w dorosłość. Socjologia młodzieży (youth sociology), w latach 90tych na świecie i na początku lat 2000 w Polsce, wskazywała na istotne przeobrażenia trajektorii życiowych młodych pokoleń, inny rytm w procesie wchodzenia w dorosłość względem ich rodziców, i idącą za tym renegocjację modeli przebiegu życia. Zwracano uwagę na znaczenie pokoleniowego doświadczenia ryzyka, które w specyficzny sposób modeluje systemy wartości młodych ludzi, ich style życia oraz decyzje w ramach życiowych ścieżek – edukacyjnych, zawodowych, rodzinnych, ale też obywatelskich czy mobilnościowych. W ostatnich latach pandemia COVID-19 i jej konsekwencje przyniosły nowe ryzyka – analiza tego doświadczenia staje się kluczowym zadaniem socjologii młodzieży implikując pytania o to:
Jaki jest wpływ doświadczenia pandemii i jej konsekwencji na aspiracje młodych ludzi?
Jak przekształcają się systemy wartości młodych ludzi?
Jakie nowe strategie czy projekty kształtują procesy wchodzenia w dorosłość?
Jakie są wizje przyszłości młodego pokolenia?
Sesja ma na celu stymulowanie debaty na temat teoretycznych i metodologicznych wyzwań związanych z badaniem współczesnej młodzieży i młodych dorosłych w Polsce, jak i przyjrzenie się wynikom badań empirycznych na temat ich doświadczeń okresu pandemii.
W ramach sesji chcemy poruszyć takie obszary, jak: • Relacje międzypokoleniowe
• Młodość i style życia
• Procesy wchodzenia w dorosłość
• Tożsamość indywidualna i społeczna
• Edukacja
• Praca
• Mobilność geograficzna i migracje
• Mobilność społeczna i nierówności społeczne
• Dobrostan fizyczny i psychiczny
• Płeć i seksualność
• Kultury młodzieżowe, styl życia
• Relacje rówieśnicze
• Rodzina i relacje intymne
• Formy zaangażowania młodych w życie publiczne, obywatelstwo
• Metodologia badań nad młodymi
Irena Wolska-Zogata
Czas pandemii to czas rewolucyjnych zmian w sferze zawodowej, prywatnej, społecznej. Wprowadzone restrykcje z dnia na dzień przeniosły znane rytuały i praktyki ze świata fizycznego do świata wirtualnego. Dostępne badania wskazują, że izolacja pogorszyła samopoczucie i satysfakcję z życia wśród młodych. Celem wystąpienia jest zaprezentowanie wyników badań ilościowych przeprowadzonych wśród studentów Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu. Dokonamy porównania aspiracji życiowych i planowanych ścieżek rozwoju zawodowego, a także poczucia bezpieczeństwa pracy wśród przedstawicieli dwóch różnych typów studiów. Pytania badawcze koncentrują się wokół różnych aspektów wchodzenia w dorosłość w sytuacji niepewności postpandemicznej. Niepewność i ocena ryzyka co do przyszłości są postrzegane przez pryzmat różnych kompetencji zawodowych i szacowanego bezpieczeństwa zatrudnienia. Pandemia zaś ujawniła ważność i niezastępowalność pracowników sektora medycznego, podnosząc prestiż zawodów medycznych. Stawiamy hipotezę, że studenci kierunków medycznych będą postrzegać przyszłość jako bardziej bezpieczną i przewidywalną w porównaniu ze studentami kierunków społecznych (niemedycznych). W społeczeństwie zmaterializowanego ryzyka (występujących realnie zagrożeń zdrowotnych) studenci kierunków medycznych mogą czuć się bardziej potrzebni, docenieni, pewni zatrudnienia i dobrego poziomu życia w przyszłości. Podobne odczucia mniejszej niepewności mogą mieć też na przykład studenci branży IT i innych usług możliwych do digitalizacji. Z kolei studenci kierunków niemedycznych mogą postrzegać przyszłość jako mniej przewidywalną i pewną, i odczuwać nieadekwatność zdobywanej wiedzy, co może przekładać się na zmniejszone zaangażowanie w naukę oraz zmniejszenie naboru na te kierunki.
Wiesław Wątroba
Platformą teoretyczną planowanego wystąpienia jest krytyka tradycyjnej koncepcji pokoleń Howe’a i Straussa, zakładającej dwudziestoletnią cezurę czasową pojawiania się nowej generacji. Za paradygmat analizy najmłodszych, dorosłych pokoleń przyjęto koncepcję pokolenia autorstwa Karla Mannheima, uznającą wspólną interpretację przeżywanych zdarzeń historycznych za element kształtujący pamięć historyczną jednostek o podobnym wieku. Takie założenia teoretyczne dają asumpt do prezentacji tzw. nowej socjologii pokoleń, wskazującej na kolejne fale generacyjne, pojawiające się w przedziałach czasowych około dziesięciu lat.
W grupie tematycznej poświęconej najmłodszym kohortom zostaną wskazane najważniejsze „zdarzenia historyczne”, kształtujące tożsamości pokoleniowe dwóch najmłodszych, dorosłych generacji tj. Pokolenia Echo Boomers i Pokolenia Internetu, które w tradycyjnej koncepcji pokoleń zaliczane są do jednej generacji zwanej Milennialsami, a wcześniej były określane, ciągle popularnym wśród rodzimych reprezentantów psychologii i nauk o zarządzaniu terminem Pokolenie Y.
W wystąpieniu zostaną zaprezentowane portrety socjologiczne obu pokoleń, ze szczególny naciskiem kładzionym na te elementy otoczenia społecznego społeczeństw ponowoczesnych, które można uznać za byty konstytutywne obu generacji. Wskazane także zostaną te byty, które warunkują transgresje międzypokoleniowe, przyczyniające się do wyróżnienia nowego pokolenia.
Małgorzata Kłobuszewska,
współautorzy: Grzegorz Humenny, Tomasz Płachecki, Michał Sitek, Jędrzej Stasiowski, Bartłomiej Płatkowski, Tomasz Żółtak
Wchodzenie na rynek pracy w momencie kryzysu ma zazwyczaj długotrwały negatywny wpływ na sytuację zawodową młodzieży wchodzącej na rynek pracy, przez wiele lat zwiększając ich zagrożenie bezrobociem lub dezaktywizacją zawodową oraz obniżając zarobki (O’Higgins 2010, Scarpetta et al. 2010, Verick 2010). Dotychczasowe badania wskazują mechanizmy, które mogą sprawić, że taki negatywny efekt wywrze pandemia. Skuteczność nauki zdalnej jest ograniczona przede wszystkim w przypadku praktycznej nauki zawodu. Przedsiębiorstwa zagrożone kryzysem mniej chętnie przyjmują nowych pracowników, zwłaszcza bez doświadczenia. Zarazem osoby dopiero wchodzące na rynek pracy częściej są zatrudniane w niestabilnych formach i przez to bardziej narażone na zwolnienie. Szczególnie narażeni wydają się uczniowie, którzy kończą edukację zawodową w branżach dotkniętych ograniczeniami związanymi z COVID-19. W okresie kryzysu opłacalną strategią może być kontynuowanie nauki i opóźnienie wejścia na rynek pracy, przy czym nie jest to strategia dostępna dla wszystkich absolwentów.
Badania wynikające z nagłej potrzeby dostarczenia diagnoz i rekomendacji na użytek polityk publicznych w obszarze edukacji i rynku pracy dostarczają szeregu cennych wskazówek. Jednak wiele z tych badań opiera się na wtórnej analizie wyników uzyskanych przy wcześniejszych kryzysach oraz w innym kontekście (innych krajach, innego typu szkołach) lub na wynikach sondaży zrealizowanych na próbach dobranych w sposób, który nie pozwala na uogólnianie wyników na całe populacje.
Dlatego proponujemy przyjrzenie się sytuacji edukacyjno-zawodowej roczników absolwentów branżowych szkół I stopnia oraz techników w oparciu o wyniki pierwszej edycji monitoringu karier absolwentów szkół ponadpodstawowych realizowanego przez Instytut Badań Edukacyjnych (IBE). Szczególnie użyteczne jest porównanie roczników kończących edukację w różnych latach (2019 i 2020 oraz 2021) lub absolwentów wykształconych w zawodach związanych z różnymi branżami.
Uruchomiony w 2021 roku, monitoring karier jest systemowym rozwiązaniem analitycznym, które wykorzystuje dane gromadzone w publicznych rejestrach i dostarcza informacji zwrotnych na temat przebiegu karier edukacyjno-zawodowych absolwentów szkół ponadpodstawowych. Na potrzeby monitoringu corocznie pozyskiwane są dane z Systemu Informacji Oświatowej, Okręgowych Komisji Egzaminacyjnych, systemu POLON oraz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – dane są pozyskiwane i anonimizowane przez Informatyczne Centrum Edukacji i Nauki, a następnie analizowane przez IBE.
Stella Grotowska
Rodzina zawsze sytuowała się wysoko w hierarchii wartości Polaków niezależnie od wieku. Można patrzeć na nią w perspektywie różnych teorii. Koncepcja habitusu (np. Bourdieu) z jej założeniem o przedrefleksyjnych wymiarach tożsamości wyjaśnia, dlaczego praktyki rodzinne zachowują wysoki stopień ciągłości nawet w sytuacji zmian społecznych. Teoria kapitału społecznego (np. Putnam, Coleman) podkreśla, że rodzina wytwarza więzi zaufania i wzajemnych zobowiązań (kapitał wiążący), które skutkują proporcjonalnym poziomem uczestnictwa w życiu publicznym i dobrobytem gospodarczym (kapitał pomostowy). Kontrtendencją jest rozluźnienie rodzinnych więzi, co powoduje proces indywidualizacji i “dekapitalizacji społecznej”.
Celem badania było ustalenie najbardziej podstawowych wymiarów doświadczenia relacji międzypokoleniowych w rodzinie przez młodych ludzi (20-25 lat) w sytuacji przedłużającego się kryzysu (pandemia). Badania mają charakter jakościowy i indukcyjny. Prowadzono je w dwóch etapach: od kwietnia do czerwca 2020 r. oraz od czerwca do sierpnia 2022 r. w Krakowie wśród studentów.
Analiza zebranego materiału koncentrowała się na następujących aspektach: codzienne i odświętne praktyki odtwarzające więzi międzypokoleniowe w rodzinie, odkrywanie siły tych więzi i związanych z nimi emocji, uświadamianie sobie wsparcia w rodzinie, jak i zobowiązań wobec członków rodziny. Badanie pozwala postawić hipotezę, że w doświadczeniu młodych ludzi w warunkach kryzysu zdrowotnego wartość rodziny okazuje się dana, autorzy wypowiedzi używają takich określeń, jak: “zrozumieć”, “uświadomić sobie”, “odkryć” (nikt nie mówi o tym, że rodzinę trzeba dopiero zbudować albo przekonstruować). Więzi rodzinne stanowią zasób, z jednej strony jest to kapitał, po który się sięga, z drugiej – w związkach rodzinnych młodzi ludzie dostrzegają własne zobowiązania (“właściwe rzeczy do zrobienia”). Pandemia jest sytuacją, w której nie tylko rozpoznają oni więzi, ale również doświadczają ich siły. Uważają więzi rodzinne za funkcjonalne – warte podtrzymywania i rozwijania w przyszłości. W przypadku analizowanych wypowiedzi można mówić o “rodzinności utajonej” – nie są to nowe praktyki życia rodzinnego kształtowane przez młodych mężczyzn i kobiety, ale zinternalizowane dyspozycje, do których zawsze można się odwołać. Rodzinność materializuje się w praktykach codziennych i odświętnych oraz tworzy rodzaj kapitału społecznego, który może być uruchomiony w potrzebie (wsparcie ekonomiczne, organizacyjne, emocjonalne). Kapitał ten jest wzajemny, jest też zobowiązaniem do udzielenia pomocy, a nie tylko możliwością jej otrzymania. Jest to kapitał wiążący (bonding), ograniczony do własnej rodziny rozszerzonej. Ułatwia on młodym ludziom osiąganie celów, także funkcjonowanie poza środowiskiem rodzinnym (szkoła, praca, społeczność lokalna), ograniczając koszty ryzyka.
(Wyłożony)
Karol Leszczyński
Młodzież w okresie pandemicznym doświadczona została na wiele sposobów, zarówno poprzez ograniczenie kontaktów z innymi ludźmi – głównie rówieśnikami, poprzez życie w poczuciu zagrożenia zarówno chorobą jak i skutkami ekonomicznymi światowej kwarantanny, aż po ograniczenie możliwości edukacyjnych i potencjalne szkody ekonomiczne w perspektywie długofalowej.
Ograniczenie kontaktów bezpośrednich poskutkowało jeszcze głębszym zanurzeniem młodych ludzi w relacje z pośrednictwem elektroniki, kierujące się swoimi własnymi zasadami użytkowania. Poczucie zagrożenia chorobą i niepewność tego co będzie skłoniła uczniów do refleksji nad codziennością, bezpieczeństwem i perspektywami na przyszłość. W końcu potrzeby edukacyjne młodych ludzi ( a z nimi szanse na życiowy sukces w dłuższej perspektywie) były ograniczane przez rywalizację wewnątrz gospodarstw domowych o zasoby niezbędne do nauki, pracy i rozwoju: komputer, miejsce do nauki, przepustowość łącza internetowego itp.
Referat prezentować będzie wyniki badań zrealizowanych na Uniwersytecie Zielonogórskim w pierwszej połowie 2021 r. a więc po roku od rozpoczęcia pandemii. Badania z użyciem metod mieszanych zrealizowane zostały na grupie ponad 20 000 respondentów. W tym na grupie losowej uczniów, rodziców i nauczycieli 393 szkół podstawowych i średnich z całej Polski. W badaniach ilościowych, przy zakładanym błędzie 5% oraz poziomie ufności 95% uzyskaliśmy 6310 odpowiedzi od rodziców, 2665 od nauczycieli oraz 8480 od uczniów z klas 7-8 szkół podstawowych oraz z liceów, techników oraz szkół branżowych I stopnia (dawnych zasadniczych, szkół zawodowych).
W referacie przedstawię to jak młodzi ludzie reagowali na poszczególne elementy pandemii, w jaki sposób dotychczasowe różnice społeczno-ekonomiczne wpłynęły na przeżywanie pandemii i relacje rodzinne. Jak te relacje i życie wewnętrzne rodziny wpływały negatywnie i pozytywnie na działalność obywatelską uczniów i ich relacje rówieśnicze. Przedstawię także w jaki sposób zachodzi w tym przypadku efekt św. Mateusza pogłębiając dotychczasowe różnice społeczno-ekonomiczne. Ukaże też jak doświadczenia pandemii są przez nich przekładane na projekcie przyszłości i plany edukacyjne oraz zawodowe w kolejnych latach.
(Wyłożony)
Jacek Kurzępa
Autor, kierownik naukowy projektu „Interdyscyplinarna analiza problemów wtórnych wyłaniających się w zachowaniach i postawach uczniów w czasie zdalnego nauczania w perspektywie jednostkowej i wspólnotowej” realizowanego w latach 2020-2021 w grupie 5400 uczniów, przedstawia typologię postaw młodzieży wobec sytuacji kryzysu pandemicznego. Korzystając z transgresji metod badawczych, wzmacniając wskaźniki ilościowe, analizami jakościowymi wynikającymi z IDI, IDI pogłębionych czy FGI przedstawia sposoby neutralizowania stygmaty jaki padł na młodzież w pierwszych miesiącach pandemii, że : ” wy młodzi jesteście siewcami zarazy” oraz konfrontacje z pojawiającą się narracja o tym, że jest to „pokolenie stracone” . Autor przedstawia propozycję opisu sytuacji w jakiej znaleźli się badania określając to jako SYNDROM REAKTYWNEGO ZAMKNIĘCIA , uzasadniając tą propozycję wieloma przywołaniami z procesu badawczego.
(Wyłożony)
Barbara Galas, Joanna Wyleżałek
Wydaje się, że jednym z istotniejszych dzisiaj problemów badawczych w obszarze nauk społecznych jest kwestia młodego pokolenia i zmiany pokoleniowej w Polsce w warunkach procesów potransformacyjnych i zarazem przyspieszającej globalizacji. Wyrosła bowiem nowa generacja, wychowana w warunkach ciągłych zmian i przeobrażeń, pojawia się zatem szereg pytań o procesy socjalizacyjne w tak specyficznych warunkach: Jak kształtuje się wizja świata społecznego młodzieży w warunkach zmian? Jak kształtują się jej wartości, cele życiowe i aspiracje? Jakie są jej identyfikacje tożsamościowe? Jaka jest dynamika jej orientacji życiowych i społecznych w warunkach przyspieszającej globalizacji. Wszystko to stawia pytania o edukację i wychowanie młodzieży, a także o to, czy instytucje edukacyjne potrafią przekształcić się z narzędzi uprzedmiotowienia w ośrodki wspomagania rozwoju. Podejmując badania nad młodzieżą autorki skupiły się przede wszystkim na tym, jak kształtuje się wizja świata społecznego u młodzieży i jej wizja przyszłości, jakie są jej wyobrażenia i sądy o życiu społecznym, a także wzorce zachowań w świecie gwałtownie zmieniających się norm i wartości. Wartości, które młodzi cenią, które nadają ich życiu sens, stając się obiektami ich aspiracji i dążeń życiowych.
Paula Pustułka,
współautorzy: Justyna Kajta, Jowita Radzińska
Dobrostan psychiczny i fizycznego oraz satysfakcja życiowa jednostek są w dużym stopniu zależne od ich warunków mieszkaniowych. Pandemia COVID-19 pogłębiła z kolei trudną sytuację na rynku mieszkaniowym (dostępność, ceny zakupu oraz wynajmu mieszkań), jednocześnie zwiększając potrzebę bezpiecznego i komfortowego mieszkania jako podstawy codziennej działalności domowej w ramach zdalnej pracy czy nauki (Jones, Grigsby-Toussaint 2020; Vehkalahti i in. 2021).
Wyprowadzki z domu rodzinnego i zdobywanie samodzielności poprzez autonomię mieszkaniową wpisują się w szersze procesy wchodzenia w dorosłość. Kontekst mieszkaniowych tranzycji tworzą makrostruktury związane z sytuacją gospodarczą i wsparciem państwa, mezostroktury zakotwiczone przede wszystkim w sieci rodzinnej i dostępności wsparcia rodziców, jak i indywidualne dążenia i potrzeby jednostek (np. związane z relacjami romantycznymi czy edukacją). Problemy mieszkalnictwa w dobie COVID-19 w szczególny sposób dotykają młodych dorosłych, zatem ważne jest, aby przyjrzeć się w jaki sposób młodzi ludzie radzą sobie z wyzwaniami mieszkania z rodzicami, wyprowadzki z domu rodzinnego i samodzielności mieszkaniowej z perspektywy doświadczenia pandemii.
Na podstawie jakościowego badania (n=35 IDI) z młodymi osobami (18-35 lat; mieszkańcy dużych miast; zob. Pustułka et al. 2021) przedstawimy w referacie dwa wymiary sytuacji mieszkaniowej we wchodzeniu w dorosłość, biorąc na warsztat sytuację mieszkaniowa przed pandemią (mieszkanie z rodzicami vs. mieszkaniowa autonomia) oraz subiektywne postrzeganie własnej sytuacji mieszkaniowej w trakcie pandemii (komfort vs. dyskomfort). Analizy pozwoliły wyróżnić cztery typy: docenione gniazdowanie, uciążliwe gniazdowanie, wzmocniona autonomia i zakłócona autonomia.
Wyniki pokazują, że pandemia COVID-19 wpłynęła na młodych dorosłych wielopoziomowo. Wygenerowała zmiany gospodarcze na poziomie makro, zdestabilizowała wsparcie krewnych, a także zaburzyła indywidualne plany, całościowo wzmagając niepewność przyszłości. Z jednej strony, zachwianie rynkiem pracy, wzrost cen i zdalna edukacja to pandemiczne konsekwencje niosące dodatkowe wyzwania w mieszkaniowym usamodzielnianiu się, co w przypadku części młodych osób skutkowało powrotem do domu rodzinnego lub opóźnieniem decyzji o wyprowadzce. Z drugiej strony, część młodych ludzi czerpała poczucie dobrostanu z satysfakcjonującej sytuacji mieszkaniowej – czy to dzięki opiece współzamieszkujących rodziców, czy to dzięki konsolidacji swoich planów w zakresie autonomii. Pandemia COVID-19 w różny sposób oddziałuje na sytuację mieszkaniową młodych ludzi, spowalniając lub akceleracja wchodzenie w dorosłość, co ilustruje jak globalne zmiany wpływają na na indywidualne biografie. Proponowana przez nas typologia daje nową perspektywę poznawczą w badaniach wchodzenia w dorosłość w czasach kryzysu i niepewności.
Maria Zielińska, Beata Trzop
We wszystkich kulturach rytuał przejścia kończył okres przygotowania i kończył pewien etap życia. Był taki sam dla wszystkich jednostek osiągających w danym momencie określony wiek metrykalny. Były to jedne z ważniejszych rytuałów zapewniających ciągłość życia zbiorowości (podstawa dla wszystkich takich badań stanowi antropologiczna koncepcja rytuałów przejścia Arnolda van Gennepa, czy koncepcja rytuałów świętowania Pierra Bourdieu). Powtarzalność ceremoniałów miała gwarantować dokładność przekazu międzygeneracyjnego i odtwarzalność wzorów społecznych. Współczesne społeczeństwa nadal kultywują pewne obrzędy związane ze zmianami statusu, choć wydaje się, że jest to związane raczej z komercjalizacją, ofertami rynku i modą niż przeżywaniem przechodzenia do innych etapów życia. Jednakże rytuały przejścia nie giną, raczej zmieniają się, modyfikują, przekraczają granice, niektóre – wręcz globalizują. Zasadnicza różnica między dawnymi rytuałami a współczesnymi polega na prawie wyboru. Ale ich cel jest uniwersalny: to poszukiwanie miejsca we wspólnocie, której ciągle potrzebujemy.
Jednakże to owe „poprytuały” – takie jak 18 urodziny („pasowanie na dorosłego” możliwe do celebrowania przez wszystkie jednostki osiągające w danym momencie określony wiek metrykalny) symbolicznie i prawnie wprowadzają jednostki w dorosłość. Ukończenie 18. roku życia oznacza formalnie wiek pełnoletniości, ale czy dorosłości? Jest to na pewno moment, od kiedy można więcej: legalnie kupić alkohol i papierosy, zrobić sobie tatuaż bez zgody rodziców, wziąć ślub, głosować w wyborach. Interesuje nas jak obecnie są celebrowane, co oznaczają dla samych młodych ludzi? Innym interesującym rytuałem wchodzenia w dorosłość – jednak o charakterze ekskluzywnym, dotyczącym tylko wybranej części młodzieży jest matura (o mniej powszechnym charakterze tego rytuału decyduje typ szkoły ponadpodstawowej). Matura określana jest jako „egzamin dojrzałości”. Maturę można uznać za szczątkowy rytuał przejścia do fazy dorosłości i zmiany statusu – to przepustka do uzyskania statusu studenta. W sytuacji, kiedy to ważne wydarzenie odbywa się w cieniu pandemii SARS-CoV-2 i z zastosowaniem szeregu epidemicznych obostrzeń, zmienia się jego ranga i znaczenia. W analizach zjawiska odwoływać się będziemy do dwóch projektów badawczych.
Edyta Umańska
Jak zauważa amerykańska badaczka Jean Twenge, osoby urodzone po 1995 roku dorastały z telefonem komórkowym w ręku, a ich proces dojrzewania był równoległy z rozwojem technologii mobilnych. Twenge nazywa tę młodzież pokoleniem internetu, czyli iGen – w skrócie od iGeneration. Określenie nawiązuje do amerykańskich iPhone’ów, ale zdecydowanie bardziej uniwersalnym określeniem jest „pokolenie smartfonów”.
Nazwa „pokolenie smartfonów” odnosi się przede wszystkim do wspólnego doświadczenia tej generacji – dorastania wraz ze smartfonami. Jak słusznie podkreśla reprezentantka tego pokolenia w wywiadzie dla Twenge: „Nie mieliśmy wyboru, nie mogliśmy zobaczyć, jak wygląda życie bez iPadów czy iPhone’ów. Myślę, że lubimy nasze telefony bardziej niż ludzi”. Jean Twenge mając do dyspozycji cztery ogromne bazy danych z wynikami badań reprezentatywnych dla społeczeństwa Amerykańskiego (od lat 60. XX wieku) sformułowała 10 trendów kształtujących nowe pokolenie, które nazwała iGen. Reprezentanci pokolenia iGen urodzili się między 1995 a 2012 rokiem, bywają określani jako Generacja Z, Post-Millenialsi czy pokolenie internetowe. W pokoleniu smartfonów (iGen wg Twenge) widać całkowitą dominację smartfonów, która odbija się w każdej sferze ich życia – zaczynając od interakcji społecznych aż po zdrowie psychiczne.
Nawiązując do 10 cech charakterystycznych tej generacji zaobserwowanych przez Twenge na podstawie tzw. twardych danych statystycznych, warto się zastanowić: czy amerykańska młodzież reprezentująca pokolenie smartfonów jest podobna do europejskiej, którą można zaobserwować w Polsce? Jakie podejście do religii mają ci młodzi ludzie? Jakie są ich poglądy polityczne i zaangażowanie obywatelskie? Jak postrzegają swoje zdrowie psychiczne? Co sądzą o związkach homoseksualnych? Jak korzystają z internetu i smartfonów? Z kim i w jaki sposób spędzają swój czas wolny najchętniej (w realu czy w sieci)? Jaki jest ich stosunek do koronawirusa? Na te pytania i wiele innych związanych z tematem postaram się udzielić odpowiedzi podczas swojego wystąpienia, przytaczając analizy reprezentatywnych wyników badań Centrum Badania Opinii Społecznej oraz wyniki niepublikowanej pracy doktorskiej.
Arkadiusz Kołodziej, Agnieszka Kołodziej-Durnaś
Pandemia sprawiła, że zmieniło się postrzeganie własnego życia u ogromnej liczby ludzi na całym świecie. U tych, u których przeważało poczucie sprawstwa, to przekonanie zostało zachwiane. Ci, którzy i tak czuli się bardziej przedmiotem w rękach nieprzewidywalnego losu teraz jeszcze bardziej odczuli wpływ trajektorii cierpienia.
Szczególnie ważne staje się tu pytanie o konsekwencje, jakie pociągają za sobą zmiany w codziennej rutynie i we wcześniej utrwalonych i uznawanych za trwałe modelach edukacyjnych (przejście na zdalny tryb nauczania).
W referacie przedstawiono wyniki badań (ankieta – CAWI) przeprowadzonych na próbie 556 studentów trzech polskich uczelni reprezentujących różne kierunki studiów. Autorzy omawiają konsekwencje osłabienia więzi społecznych w środowisku akademickim, odnosząc się jednocześnie do zjawisk kapitału społecznego, aspiracji i szans na sukces zawodowy młodych ludzi.
Starano się odpowiedzieć na pytanie, jak zmiana organizacji nauczania wpłynęła na studentów w zakresie postrzegania ich funkcjonowania w grupie. Grupa studencka jako pewna forma zbiorowości zdała, ich zdaniem, egzamin w rozumieniu technicznym. Wykształciły się bowiem odpowiednie schematy funkcjonowania w grupie, które pozwoliły kontynuować studentom proces nauczania. Brak styczności osobistych jest tu jednak odczuwalny. Z funkcjonalną sprawnością grupy nie idzie w parze zaangażowanie studentów, czy kontakty wykraczające poza problematykę samych studiów. Analizowana więź społeczna przyjmuje więc obecnie bardziej rzeczowy i techniczny, a mniej podmiotowy i angażujący charakter. Funkcjonowanie w grupie staje się metodą osiągania celu, a nie wartością jako taką. Zubożona, instrumentalna więź społeczna może być tylko czasowym rozwiązaniem. Na dłuższą metę nie będzie ona satysfakcjonująca ani dla samych studentów, którzy mają potrzebę uczestnictwa i sprawstwa, ani dla uczelni, której zależy na podtrzymywaniu atrakcyjności całego procesu studiowania. Uzyskaną efektywność funkcjonowania grupy charakteryzuje tymczasowość i prowizoryczność. Budowanie osobistych styczności w ramach więzi społecznej w/po czasach zdalnego nauczania wymaga obecnie, zdaniem autorów badań, instytucjonalnego wsparcia ze strony samych uczelni.
(Wyłożony)
Mariusz Drozdowski
Osoby nieheteronormatywne należą w Polsce do grup najbardziej prześladowanych i wykluczanych. Powtarzające się badania zwracają uwagę na dystans społeczny i niechęć wobec realizacji postulatów ruchów emancypacyjnych LGBT. Choć w społeczeństwie następuje w tej kwestii pewna zmiana i przesunięcie nastrojów na korzyść tych pomysłów, wciąż jednak Polska uchodzi w Unii Europejskiej za jedno z najbardziej nieprzyjaznych osobom LGBT państwo.
Te realia stały się podstawą zapoczątkowania w 2010 roku badań sytuacji osób LGBTQ na Uniwersytecie Warszawskim. Hipoteza badawcza mówiła, że w środowisku akademickim osobom takim powinno być łatwiej i powinny rzadziej spotykać się z przejawami nietolerancji i wykluczenia. Dodatkowo, postawiono szereg pytań o szczegółowe kwestie, takie jak częstotliwość spotykania się z dyskryminacją, jej przejawy itd. Studentki i studentów największej polskiej uczelni pytano też o znajomość osób LGBT ujawnionych wśród osób studiujących.
Kolejna fala badania zrealizowana została w roku 2016, a więc w momencie, gdy nastąpić powinna całkowita wymiana studentek i studentów na studiach I, II stopnia oraz jednolitych magisterskich. Najnowsze badanie przeprowadzono w latach 2021-2022, czyli upływie kolejnego pięcioletniego okresu, który tradycyjnie powinien pokrywać się z ukończeniem studiów.
Badanie składało się z dwóch części. Pierwszą z nich były wywiady CAWI, skierowane do wszystkich osób studiujących na UW. W wypełnianiu ankiet brali udział studentki i studenci bez względu na swoją orientację seksualną i tożsamość płciową. Dzięki temu udało się w pewnym stopniu wskazać także różnice w odpowiedziach pomiędzy osobami LGBTQ a osobami heteronormatywnymi.
Druga część badania składała się z wywiadów pogłębionych, w których udział brały już tylko osoby nieheteronormatywne. Miała ona na celu bowiem opis doświadczenia tej konkretnej grupy. W ten sposób pogłębiono wiedzę i weryfikowano informacje, zdobyte w części ilościowej badania.
Trzy fale badania pozwalają nam powoli porównywać sytuację osób LGBTQ na Uniwersytecie Warszawskim na przestrzeni lat. Niniejsza prezentacja ma na celu zebranie danych ze wszystkich edycji i raportowanie przemian, jakie nastąpiły w kwestii sytuacji osób LGBTQ na UW. Jest próbą syntetycznego podejścia do zgromadzonych przez lata danych i wyjaśnienia, dlaczego zaszły konkretne zmiany i zjawiska. Porównanie to będzie pierwszym tego typu przedsięwzięciem w historii – tak jak pierwszymi w historii szkół wyższych są badania sytuacji osób LGBTQ w konkretnej uczelni.
(Wyłożony)
Paweł Zalewski
Celem mojego wystąpienia będzie zaprezentowanie, w jaki sposób nauczanie zdalne zaburza proces adaptacji do studiowania wśród studentów i studentek pierwszego roku studiów licencjackich. Zakładam, że doświadczenie przystosowywania się do roli studenta lub studentki w społeczności akademickiej da się porównać do procesu akulturacji. Referat bazuje na dwóch badaniach jakościowych przeprowadzonych na Uniwersytecie Warszawskim, w ramach których przeprowadzono pogłębione wywiady indywidualne ze studentami i studentkami pierwszego roku studiów licencjackich dotyczące oczekiwań wobec studiowania oraz doświadczeń w trakcie pierwszego semestru studiów wyższych. Pierwsze z badań, na próbie osób uczących się na wybranych warszawskich uczelniach, przeprowadzono w latach 2018/2019 (N=45), natomiast drugie, przeprowadzone wśród tzw. pandemicznych maturzystów na Uniwersytecie Warszawskim, czyli osób rozpoczynających studia na UW w czasie pandemii, przeprowadzono na przełomie lat 2021 i 2022 (N=26). Porównanie rezultatów badań przeprowadzonych przed wybuchem pandemii oraz w jej trakcie pokazało, że wchodzenie w rolę studenta w trakcie pandemii jest utrudnione głównie za sprawą czasowego przechodzenia na zdalne nauczanie. Takie zaburzenie trybu studiowania generowało szereg problemów dla osób badanych, w tym: 1) ograniczenia dla integracji z osobami z roku, 2) spadki motywacji do studiowania, 3) trudności z organizacją czasu pracy oraz koncentracją na zajęciach, 4) ograniczenie kontaktu z wykładowcami. Argumentuję, że wywołane przez pandemię zaburzenia trybu studiowania przyczyniają się do opóźnienia skutecznej adaptacji do studiowania wśród nowych studentów, a w przypadku części z nich mogą wręcz przyczyniać się do wypadania (drop-out) ze studiów. Wskazuję na instytucjonalną rolę uniwersytetu w kreowaniu warunków do akademickiej akulturacji np. poprzez tworzenie programów wspierających studentów w przystosowywaniu się do świata akademii (tzw. student orientation).
