Technologie XXI wieku a zmiany w praktykach ekonomicznych
Grupa tematyczna
Numer: G22
Organizacja: Maria Nawojczyk (AGH), Elżbieta Kolasińska (UG)
Pasmo, godzina:
I 15.09, 14:00-15:30
,
II 15.09, 16:00-17:30
Miejsce: SGGW, BUD. 34, Aula I
Słowa kluczowe: instytucje, nowe technologie, praktyki ekonomiczne, rynek finansowy
Sekcje: Sekcja Socjologii Ekonomicznej
Celem grupy tematycznej jest refleksja nad nowymi technologiami, które są coraz bardziej obecne we wszystkich sferach życia społecznego. Pod ich wpływem modyfikujemy swoje praktyki życia codziennego, ale też rekonfigurujemy reguły i instytucje systemu społecznego. Zmiany te dotyczą również sfery gospodarki i tu, wraz z postępującą globalizacją są bardzo widoczne. Mają one charakter zamian mikro i makro-ekonomicznych. Interesują nas zmiany zachodzące w funkcjonowaniu instytucji rynkowych np. banków, giełd papierów wartościowych itp. ale też nowe formy obiegu pieniądza, czy też pieniądz elektroniczny jako nowa forma waluty, czy kryptowaluty i ich znaczenie w rekonfiguracji rynku finansowego. Intrygują nas także zmiany zachodzące w formach transakcji rynkowych B2B i B2C zapośredniczonych przez nowe technologie, które zmieniają obraz i wymiar konsumpcji. Wreszcie absorbują nas zmiany w codziennych praktykach ekonomicznych gospodarstw domowych lub indywidualnych osób. Ponieważ implementacja nowych rozwiązań technologicznych jest zawsze procesem społecznym ciekawią nas kulturowe modyfikacje tych zastosowań oraz bariery społeczne na jakie proces ten napotyka.
Serdecznie zapraszamy do zgłaszania propozycji referatów zarówno teoretycznych, jak i empirycznych.
Magdalena Zdun
Antropolog Ralph Linton stwierdza, że jednym z przymiotów innowacji, jest jej „kłopotliwość” – cecha, opisująca zdolność do wkomponowania się novum w zastany porządek społeczny. Tym samym okazuje się , że innowacja diagnozowana może być nie tylko w aspekcie użyteczności, ale również – jak nie przede wszystkim – jako rozwiązanie zgodne lub kłócące się z ładem systemu społecznego, do którego trafia. To z kolei powala wnioskować, że istnieją co na najmniej dwa poziomy legitymizacji novum: indywidualny i systemowy. Identyfikacja tych poziomów dopinguje do tego, by każde nowatorstwo diagnozować pod kątem jego potencjału dyfuzyjnego, a system społeczny opisywać jako sprzyjający rozpowszechnieniu novum lub też blokujący jego popularyzację. W tym też kontekście mówić można o uwarunkowaniach, strukturach i politykach stymulujących akceptację novum. Klasyk tematyki – Homer Barnett przekonuje, ze najistotniejszą cecha innowacji jest jej kompatybilność z systemem. Najtrudniej rozpowszechnić się nowatorstwu, którego system społeczny nie wspiera. Wydaje się, że szczególnie interesującym przypadkiem komponowania się innowacji z systemem jest dyfuzja bankowości internetowej. Jej użytkowanie wciąż budzi obawy wielu posiadaczy kont bankowych, a sama Polska nie należy do liderów rozpowszechnienia tegoż rozwiązania. Identyfikować więc można systemowe bariery dla tego typu innowacyjności, w szczególności mając na uwadze układy regionalne. Zagadnienie rozpowszechnienia bankowości internetowej dysponuje dużą badawczą tradycją. Badania dotyczące akceptacji bankowości internetowej prowadzone były już w wielu krajach. Miały one charakter zarówno komercyjny, jak i naukowy. W drugim ze wskazanych wariantów, koncertowały się na testowaniu konkretnych modeli, w tym Modelu Model Akceptacji Technologii – TAM. Aktualnie ważnym kontekstem analizy zdaje się być pandemia COVID-19, która daje się poznać jako stymulator innowacyjność i naturalna siła przymusu. Celem wystąpienia będzie diagnoza bankowości internetowej jako innowacji wraz z identyfikacją mechanizmów odpowiedzialnych za jej dyfundowanie. Analizie służyć będą archiwalne i aktualne dane zastane dokumentujące proces dyfuzji, z uwzględnieniem efektu pandemii. Jednocześnie podstawowym zamierzeniem pozostanie wskazanie potencjalnych barier dla bankowości internetowej, przesądzających o kłopotliwości tejże innowacji.
Joanna Szalacha-Jarmużek, Krzysztof Pietrowicz
Przedmiotem naszej analizy jest postępująca na Zachodzie (aczkolwiek proces ten ma miejsce na całym świecie) społeczna i kulturowa legitymizacja zjawiska kryptoaktywów, czyli rozwiązań opartych o technologię blockchain, których celem jest transfer określonych wartości finansowych pomiędzy użytkownikami. W wystąpieniu stawiamy tezę, że kryptoaktywa automatyzując zaufanie, tworzą nowy rodzaj instytucji społecznej, która posiada pewne cechy znanych do tej pory form bezgotówkowych. Przyjmujemy założenie, że kryptoaktywa są następnym etapem procesu cyfryzacji płatności, który z dużym prawdopodobieństwem zdeterminuje dalszy kierunek rozwoju kapitalizmu. Kryptoaktywa są przy tym zjawiskiem wpływającym na instytucje sektora finansów i gospodarki w sposób bardziej rewolucyjny niż ewolucyjny. Zatem w dłuższej perspektywie czasowej powstaje nowa instytucja, która zmienia stosunek całych grup społecznych do tradycyjnych finansowych instytucji publicznych, potencjalnie ograniczając ich znaczenie w gospodarce i kulturze.
Celem wystąpienia jest przedstawienie głównych praktyk instytucjonalnych legitymizujących i stabilizujących obrót kryptoaktywami. W analizie odwołamy się do koncepcji pracy instytucjonalnej (institutional work) T. Lawrence’a i R. Suddaby (2006). Na jej podstawie chcemy przeanalizować dające się zaobserwować przykłady działań głównych aktorów rynków finansowych takich jak banki centralne, banki inwestycyjne, fundusze inwestycyjne, międzynarodowe firmy konsultingowe oraz globalne kancelarie prawnicze. Przedstawimy narracje i działania, które mają charakter creating institutional work, a więc takie, które tworzą warunki brzegowe dla rosnącego społecznego przyzwolenia na obrót kryptoaktywami. W szczególności chcemy skupić się na działaniach mobilizujących społeczne i polityczne poparcie (rzecznictwo), definiujących układy normatywne między aktorami w sposób, który standaryzuje automatyzację zaufania, a także działaniach ułatwiających dostosowanie kryptoaktywów do znanych praktyk (imitacja).
Zaangażowanie dużych podmiotów globalnych i rynków finansowych w obrót nowymi formami jest dowodem postępującej zmiany społecznego nastawienia względem kryptoaktywów. Jest to również wskaźnik bardzo szybkiego przejścia od działań oddolnych, realizowanych gdzieś na marginesie społeczeństwa (np. w podziemiu hakerskim) do rdzenia światowego systemu kapitalistycznego. Na obecnym etapie kluczową zmianę w tempie dalszej legitymizacji nowych form obrotu pozagotówkowego odegrają właśnie działania banków centralnych oraz powstanie rozwiązań technologicznych pozwalających na łatwiejsze korzystanie z kryptowalut w e-handlu. W naszym wystąpieniu zwrócimy również uwagę na presję oddolną, tj. idącą od strony zwykłych konsumentów i ich nastawienia względem adopcji kryptoaktywów.
Piotr Chmielewski, Patryk Gałuszka
Patronaż cyfrowy jest zjawiskiem polegającym na przekazywaniu za pośrednictwem platform online regularnych, zazwyczaj comiesięcznych, wpłat osobom lub instytucjom realizującym projekt o charakterze medialnym lub kulturalnym (Bonifacio et al., 2021). Patronaż cyfrowy można traktować jako następny krok w ewolucji crowdfundingu (finansowania społecznościowego), przy czym cechą odróżniającą oba zjawiska jest skala czasowa udzielanego wsparcia. W przeciwieństwie do klasycznego crowdfundingu, w przypadku patronażu udział wspierającego nie ogranicza się do jednorazowej wpłaty, ale ma z założenia długoterminowy charakter (Brzozowska & Galuszka, 2021).
Mimo, że patronaż cyfrowy ma już kilkuletnią historię, w Polsce zyskał on znaczącą uwagę dzięki kryzysowi w jakim w 2020 r. znalazł się Program Trzeci Polskiego Radia (Trójka). W pierwszej połowie 2020 r. Trójkę opuściła grupa dziennikarzy, którzy utworzyli internetowe Radio Nowy Świat, a kilka miesięcy później w ten sam sposób doszło do powstania bliźniaczego projektu – Radia 357. Obie stacje uzyskują finansowanie dzięki patronażowi cyfrowemu. Będące tematem tego wystąpienia Radio 357 dzięki wsparciu 43 647 patronów otrzymuje 817 609 zł miesięcznie (od początku trwania zbiórki łącznie 10 664 423 zł, stan na 22.02.2022).
Rozwój radiofonii finansowanej przez patronów jest zjawiskiem nierozpoznanym w literaturze przedmiotu, a niniejszy projekt stanowi próbę wypełnienia tej luki. Wystąpienie skupia się na odpowiedzi na dwa pytania:
1. W jakim stopniu należy postrzegać patronaż cyfrowy jako zjawisko rynkowe (Ahrne, et al., 2015)? Z jednej strony można argumentować, że spełnia on kryteria rynku, a wpłacający dokonują transakcji (jest to szczególnie widoczne przy wyższych poziomach wpłat). Z drugiej strony, w patronażu, podobnie jak w crowdfundingu, widać przejawy „kultury daru” (Mauss, 1966). Dwoistość patronażu cyfrowego wymaga głębszej refleksji teoretycznej dotyczącej terminologii używanej do opisu tego zjawiska.
2. W jaki sposób technologia stanowi czynnik ułatwiający rozwój Radia 357, a do jakiego stopnia jest barierą w jego rozwoju? Z jednej strony bowiem, patronaż cyfrowy jest oparty na wykorzystaniu technologii do realizacji zbiórki niewielkich kwot wśród dużych grup patronów. Z drugiej zarazem, zarówno sam proces udzielania wsparcia, jak i odbioru radia internetowego, jest dla części dawnych słuchaczy Trójki barierą, której przejście wymaga pewnych kompetencji i wysiłku.
Analiza przedstawiona w wystąpieniu oparta jest na materiale empirycznym zebranym na forum projektu Radio 357 na platformie Patronite. Materiał obejmuje 368 postów opublikowanych przez założycieli projektu. Posty zawierają 22579 komentarze patronów (stan na 07.03.2022). Pierwszy post opublikowany został w dn. 8.10.2020 r. Materiał ten zanalizowano w programie Atlas.ti.
Bibliografia
Ahrne, G., Aspers, P., & Brunsson, N. (2015). The Organization of Markets. Organization Studies, 36(1), 7–27. https://doi.org/10.1177/0170840614544557
Bonifacio, R., Hair, L., & Wohn, D. Y. (2021). Beyond fans: The relational labor and communication practices of creators on Patreon. New Media & Society, https://doi.org/10.1177/14614448211027961
Brzozowska, B., & Galuszka, P. (2021). Crowdfunding and Independence in Film and Music. Routledge.
Mauss, M. (1966). The Gift. Forms and Functions of Exchange in Archaic Societies. Translated by I. Cunninson. London: Cohen& West.
Feliks Tuszko
Rok 2021 był w sztuce rokiem dyskusji o NFT (ang. non-fungible token). W Polsce tokenizacja funkcjonowała raczej w kategorii ciekawostki – dodatkowo podsycanej wydarzeniami takimi jak sprzedaż uczuć czy fragmentów zeskanowanego w 3D ciała. Przełom listopada i grudnia 2021 roku przyniósł istotną zmianę – na aukcjach polskich domów aukcyjnych sprzedano trzy NFT polskich artystów. Na pierwszej z nich organizowanej przez Artinfo.pl aukcji sprzedano NFT Tomasza Górnickiego – sprzedano skan 3D materialnej rzeźby pt. “Fortune”. Materialne źródło przekazano po aukcji do kolekcji Muzeum Śląskiego. Na aukcji Polskiego Domu Akcyjnego sprzedano pracę Zbigniewa Libery pt. “Lego. Obóz koncentracyjny – wykrojnik opakowania przedstawiający nadzorców”. W tym przypadku sprzedano NFT w hybrydowej formie – materialną edycję nr 5/10 wraz z jej cyfrowym odpowiednikiem. Na aukcji DESY zlicytowano pracę Pawła Kowalewskiego pt. “Dlaczego jest raczej coś niż nic”. Materialne źródło dzieła uległo zniszczeniu w latach 90 – zatem sprzedany został jego zachowany wizerunek. Każda z tych aukcji zakończyła się powodzeniem – wyraźnie drożej niż zakładane estymacje – sprzedano je odpowiednio, za 312 tys. zł, 174 tys. i 552 tys. zł.
Niniejszy referat analizuje powyższe sprzedaże, by odpowiedzieć na pytanie, jaki jest związek między materialnością dzieła sztuki, rozumianą jako fizyczny obiekt wraz z jego cyrkulacją w świecie, a procesami wartościowania, w których wytwarzana jest jego wartość. Aukcje NFT Górnickiego, Libery i Kowalewskiego to pierwszy moment, w którym tak widoczna staje się relacja polskiego i globalnego rynku sztuki, zwracający uwagę na to jak lokalnie oswajane i adaptowane są formy wartościowania dzieł sztuki. Pojawienie się NFT na polskim rynku aukcyjnym należy rozumieć jako krytyczny moment, który przenika niepewność tego czy zostaną one rozpoznane i dowartościowane jako dzieła sztuki. Domy aukcyjne próbowały zmniejszyć ową niepewność ustanawiając, każdy na inny sposób, relację ze źródłową materialnością dzieła. Zarówno na poziomie praktyki jak i narracji starano się odseparować materialność od wirtualności, ale tak by pozostawała między nimi łączność i tym samym – by powiedzieć językiem Luca Boltanskiego – wytworzyć pożądany alias dzieła.
Analiza związku materialności dzieł z procesami wartościowania dotyka fundamentalnej kwestii – tego, jakie są źródła wartości dzieł sztuki, jak współcześnie są one utowarowiane oraz jaki jest charakter tego utowarowienia. Na podstawie analizy twierdzimy, że relacja między materialnością a wartością dzieł sztuki znajduje się w procesie przyspieszonej transformacji upodabniającej dzieła do aktywów – gdzie materialność zostaje podporządkowywana jego rynkowej płynności i powiązanej z nią kwantyfikowalności.
Wojciech Mincewicz
Referat stanowi efekt prac badawczych podjętych w związku z realizacją projektu Narodowego Centrum Nauki, Postawy polityczne użytkowników kryptowalut w Polsce. Celem wystąpienia jest dokonanie charakterystyki użytkownika kryptowalut z perspektywy socjologicznej. Badania ilościowe pozwalają stworzyć profil socjo-demograficzny oraz socjo-ekonomiczny reprezentanta tejże specyficznej zbiorowości, którą w Polsce szacuje się na około 2,5 miliona osób. W dalszej kolejności istotnymi pytaniami stawianymi na potrzeby referatu jest to o motywacje osób lokujących swoje środki w kryptoaktywach oraz długofalowy cel. Wystąpienie zakończy autorska próba dokonania podziału użytkowników i wyodrębnienia podgrup wewnątrz użytkowników, które w dalszej perspektywy umożliwią prowadzenie jakościowej eksploracji empirycznej. Istotnym uzupełnieniem referatu będzie prezentacja metodologii badań własnych, która ma pozwolić formułować wnioski o charakterze uogólniającym dla całej zbiorowości.
Anna Kuczyńska, Wojciech Przybylski
Referat będzie podsumowaniem realizowanego przez Visegrad Insight – think tank Fundacji Res Publica w pierwszej połowie 2022 r. badania analizującego rolę wartości, nastrojów oraz postaw liderów i liderek sektora cyfrowego w regionie wyszehradzkim na współpracę biznesową z podmiotami kontrolowanymi przez autorytarne reżimy.
Europa Środkowo-Wschodnia ze swoim potencjałem w gospodarce cyfrowej jest w coraz większym stopniu przedmiotem rywalizacji między głównymi globalnymi dostawcami technologii. USA, Chiny, Rosja, a także państwa członkowskie UE oraz gospodarki Azji Południowej i Wschodniej aktywnie konkurują nie tylko o konsumentów, ale także o inwestycje państwowe i współpracę strategiczną oraz o duże i średnie firmy prywatne. Zważywszy na rosnącą liczbę wycieków danych, państwowe i korporacyjne szpiegostwo technologiczne oraz cyfrową zależność gospodarczą, współczesny dyskurs analityczny, akademicki i medialny musi uwzględniać fakt, że innowacje, handel, bezpieczeństwo cybernetyczne i geopolityka w erze cyfrowej są ze sobą nieodłącznie powiązane.
Badanie próbowało odpowiedzieć na pytania: (1) W jakim stopniu współpraca z podmiotami kontrolowanymi przez reżimy autorytarne wpływa na deprawację norm i zasad demokratycznych wśród przedstawicieli i przedstawicielek firm technologicznych w regionie? (2) Jakie elementy, oprócz kosztów finansowych, decydują o wyniku inwestycji w rozwiązania cyfrowe, wyborze partnerów strategicznych i rynków eksportowych? (3) Jakie działania biznesowe, dyplomatyczne i państwowe mogłyby przyczynić się do ułatwienia bardziej konkurencyjnych i korzystnych relacji między firmami z Europy Środkowo-Wschodniej a firmami z USA i UE?
Krystyna Leśniak-Moczuk
Epoka cyfryzacji jest trzecią w dziejach ludzkości mediamorfozą – radykalną transformacją między językami werbalnymi i niewerbalnymi. Jest największym przełomem medialnym od czasów wynalezienia pisma. Społeczeństwo informacyjne cechuje się przejściem od systemu opartego na wytwarzaniu dóbr materialnych do systemu skoncentrowanego wokół informacji. Bazuje na rozwoju elektronicznych nośników informacji, przyspiesza komunikowanie, uniformizuje wzory kultury, wywołuje efekt demonstracji stylu życia i zmienia charakter układów społecznych, wpływa na identyfikację społeczną polegającą na kreowaniu tożsamości, multiplikacji i dowolności jej zmiany. Sieć zastępuje terytorium jako platformę nawiązywania i utrwalania zmodyfikowanych więzi społecznych.
W społeczeństwie zdominowanym przez konsumeryzm i postawy natychmiastowej gratyfikacji, następuje rozpad trwałych więzi społecznych, a ich tymczasowość, niepewność i ulotność zatraca ideę wspólnoty. Procesy te dokonują się poprzez zwiększanie zasięgu przestrzennego i rozproszenie, intensyfikację liczebności i częstotliwości prowadzące do spłycania, depersonalizacji i dehumanizacji komunikacji międzyludzkiej. Na ubożenie współzależności społecznych ma wpływ pośrednictwo mediów ulegających zmianom technologicznym. Ewolucja współzależności międzyludzkich odchodzi od społeczeństwa więzi społecznych, dających poczucie bezpieczeństwa spowodowanego nadzorem i kontrolą, do społeczeństwa kontaktu, dającego wolność i swobodę, generowaną przez urbanizację, industrializację, informatyzację, globalizację, migracje, turystykę, upowszechnianie telewizji, video, internetu i rzeczywistości wirtualnej, z zamian za zmniejszanie poczucia bezpieczeństwa.
Przełom XX i XXI w. jako okres wysokiej dynamiki przemian cywilizacyjnych stwarza nowe pola badawcze dla nauk społecznych i humanistycznych, w obszarze wpływu postępu technologicznego na życie społeczne i psychikę jednostek. Uczestnictwo w cyberprzestrzeni jest zdywersyfikowane według kryterium cech społecznych dotyczących szczególnie wieku, wykształcenia, charakteru prazy zawodowej i miejsca zamieszkania. Pomimo, że za przeciętnego użytkownika Internetu uznaje się osobę młodą, to starsze pokolenie także dobrze radzi sobie w korzystaniu z udogodnień w narzędziach komunikacji społecznej. Ale ponieważ należy do mniejszości, niezbędne są badania analizujące determinanty awersji i chęci poznawania tajników zastosowań elektronicznych urządzeń oraz ukazujące zakres i konsekwencje przenikania sfery realnej i wirtualnej w doświadczeniu seniorów, jako rosnącej liczbowo kategorii wiekowej. Brak jest badań porównawczych ilustrujących efekty polityki senioralnej w aspekcie integracji seniorów w Polsce.
Celem referatu zbadanie funkcjonowania komunikacji społecznej z uwzględnieniem postępu w unowocześnianiu nośników informacji i środków przekazu w kontekście skutków oddziaływania elektronicznych technologii informacyjnych na współzależności społeczne. Zaprezentowanie zostaną wyniki autorskich badań dotyczących uczestnictwa seniorów z Podkarpacia w przestrzeni wirtualnej w aspekcie nawiązywania, podtrzymywania i poszerzania zakresu więzi społecznych oraz wykorzystywania Internetu w praktykach życia codziennego seniorów.
Metodologia badawcza opiera się na analizie krytycznej zastanych materiałów i danych statystycznych oraz na analizie przeprowadzonych autorskich badań empirycznych osób w wieku senioralnym. Badania są realizowane wśród seniorów słuchaczy uniwersytetów trzeciego wieku w województwie podkarpackim. Dobór respondentów do badań odbywa się według techniki śnieżnej kuli. Zastosowano jakościowe metody badawcze, w których wykorzystano technikę jawnej obserwacji uczestniczącej w badanej populacji, przeprowadzono wywiady narracyjne i wywiady swobodne z listą pytań.
