Tu zaszła zmiana: biograficzne doświadczenia osób urodzonych po 1980 roku
Grupa tematyczna
Numer: G57
Organizacja: Katarzyna Waniek (UŁ), Danuta Życzyńska-Ciołek (IFiS PAN)
Pasmo, godzina:
III 16.09, 14:00-15:30
Miejsce: WYDZIAŁ LINGWISTYKI UW, Sala 3.021
Słowa kluczowe: doświadczenia biograficzne, osoby urodzone po 1980 roku, zmiana społeczna
Celem grupy jest podjęcie dyskusji na temat doświadczeń biograficznych Polek i Polaków urodzonych po 1980 roku, czyli osób, które prawie (jeśli w ogóle) nie miały już do czynienia z socjalistyczną organizacją społeczną, jaką był PRL, i zostały w znacznym stopniu ukształtowane przez „nowe nowe media” (Levinson 2012). Wiele badań pokazuje, że w tych kohortach nastąpiły ogromne zmiany nie tylko związane z postrzeganiem zjawisk społecznych, kulturowych i historycznych, ale także z budowaniem poczucia własnej tożsamości, systemu odniesień i hierarchii wartości. W debacie publicznej i, ale też w literaturze naukowej osoby te „diagnozuje” się czasem jako zorientowane coraz bardziej indywidualistycznie, narcystyczne, nastawione na konsumpcję, doznające hiperinflacji doświadczeń i rozproszonych, niejednokrotnie sprzecznych ze sobą, lojalności wobec różnych światów społecznych, w które są zaangażowane.
Ten negatywny obraz chcemy poddać weryfikacji i aktualizacji, poszukując odpowiedzi na szereg pytań: Jakie jest doświadczenie tych osób w świetle najnowszych badań? Jaką rolę w ich życiu odgrywa rodzina, praca, światy społeczne, różnego rodzaju wspólnoty, ruchy społeczne? Jak doświadczenia biograficzne przekładają się na poczucie tożsamości, system wartości, stosunek do spraw publicznych? Które obszary – lub ich aspekty – podległy w omawianych kohortach zmianom w ostatnich latach, a które pozostały względnie stabilne? Co o tych różnicach mówią nam współczesne i nieco starsze (dostępne w archiwach danych) materiały biograficzne? Jak wyniki badań, prowadzonych szeroko rozumianymi metodami biograficznymi, mają się do rezultatów osiągniętych innymi metodami? Jak doświadczenia osób urodzonych po 1980 roku różnią się w zależności od rozmaitych obiektywnych zróżnicowań – takich jak pochodzenie, płeć, miejsce zamieszkania? W czym „młodsi młodzi” różnią się od „starszych młodych”?
Ireneusz Sadowski
W debacie publicznej pojawiają się tezy dotyczące szczególnej sytuacji społeczno-zawodowej młodych pokoleń Polaków i implikacji, jakie może to mieć dla porządku społeczno-politycznego. Jedną z ważniejszych analiz na ten temat przeprowadził Jakub Sawulski w swojej książce „Pokolenie ’89. Młodzi o polskiej transformacji”. Wskazuje tam zarówno uwarunkowania strukturalne, jak i generacyjny potencjał politycznego buntu przeciw potransformacyjnym porządkom w Polsce. W swoim referacie postaram się odnieść do wspomnianych tez w świetle wyników badania kohortowego „Trzy pokolenia polskiej transformacji”, w którym przeanalizowane zostały reprezentatywne próbki trzech kategorii metrykalnych – Polaków urodzonych w latach 1956-58, w latach 1970-71 oraz w latach 1988-89. Kohorty te można symbolicznie określić jako – odpowiednio – pokolenie kryzysu, pokolenie przejścia i pokolenie otwartych granic. Pozwoli to przedstawić socjologiczny obraz „trzeciego pokolenia” polskiej transformacji (które można również, w pewnym uproszczeniu, nazwać „polskimi milenialsami”), mając za punkt odniesienia dwie wcześniejsze generacje, w których zbiorową biografię wpisała się zmiana systemowa roku 1989. „Trzecie pokolenie” zna rzeczywistość PRL jedynie jako historię.
Dane wykorzystane w analizach posiadają istotny walor – są to zharmonizowane wyniki badań sondażowych, w których można dokonać synchronizacji na 30 roku życia każdej z trzech kohort. Taki schemat analiz pozwala na podjęcie próby wypreparowania efektów pokolenia z efektów wieku i okresu. Substantywnie, w referacie przyjrzę się różnicom dotyczącym początku karier zawodowych, samoocenie sytuacji ekonomicznej, postawom względem porządku ekonomicznego, a także aktywności społeczno-politycznej. Wyniki pokazują, że odmienne doświadczenia biograficzne w istocie wygenerowały pewną dystynkcję pokoleniową, jednak jej treść jest nieco inna, niż sugerują tezy, które wybrzmiewają w debacie publicznej na temat młodych pokoleń Polaków.
Dominika Winogrodzka
Współczesne ścieżki karier zawodowych młodych ludzi ulegają procesom destandaryzacji, stając się coraz bardziej różnorodnymi i nieprzewidywalnymi, zyskując miano „karier bez granic”. Dynamizacja karier zawodowych wiąże się z większą liczbą wyzwań, zmian i zwrotów biograficznych, które w odniesieniu do rynku pracy oznaczają zmianę pracodawcy, zawodu lub miejsca pracy. Zmienność karier wymaga od młodych ludzi wysokiego stopnia elastyczności i adaptacyjności do sytuacji zawodowej, co nie zawsze spotyka się ze zrozumieniem ze strony ich rodziców – przedstawicieli karier tradycyjnych zorientowanych na stabilność i bezpieczeństwo zatrudnienia. Celem prezentacji jest odpowiedź na pytania: Jak młodzi ludzie rozumieją (nie)stabilność zawodową? Jaką rolę w postrzeganiu stabilności zawodowej pełni mobilność przestrzenna? Jakie podobieństwa, a jakie różnice dostrzegają młodzi ludzie w traktowaniu pracy przez siebie i swoich rodziców?
Prezentacja oparta będzie na danych z jakościowego badania podłużnego pt. „Przejścia młodych z edukacji na rodzimy i zagraniczny rynek pracy: rola lokalności, grupy rówieśniczej i nowych mediów” (2016-2020), który finansowany był ze środków Narodowego Centrum Nauki w konkursie Sonata Bis 5 (nr 2015/18/E/HS6/00147). Na potrzeby wystąpienia przeanalizowanych zostało 20 indywidualnych wywiadów pogłębionych z młodymi dorosłymi (urodzonymi w latach 1984-1991 przedstawicielami pokolenia Y) o zróżnicowanych doświadczeniach mobilności zewnętrznej. Zaprezentowane dane wskażą na różnice pokoleniowe – normalizację niestabilności zawodowej wśród przedstawicieli karier bez granic i hiperbolizację elastyczności zawodowej wśród przedstawicieli karier tradycyjnych – oraz występujące w związku z nimi napięcia.
Olga Kurek-Ochmańska,
współautorzy: Monika Struck-Peregończyk
Głównym celem referatu jest analiza doświadczeń biograficznych związanych z prowadzeniem kariery akademickiej przez osoby urodzone po 1980 roku, które rozpoczęły pracę w systemie szkolnictwa wyższego, stale reformowanego w duchu neoliberalizmu (Jubas 2012, McGinn 2012). Kluczowym założeniem referatu jest stwierdzenie, że istnieją dwie różne, uwarunkowane pokoleniowo, ścieżki kariery akademickiej. Każda z nich ma inne cele, wartości, etapy i szklane sufity.
Osoby urodzone w latach 80. i 90. XX wieku, przedstawiciele tzw. pokolenia Y, charakteryzują się większą mobilnością, otwartością na zmiany, znajomością nowych technologii. Cenią indywidualizm, samodzielność, mają mocno ugruntowane dążenie do samorealizacji (Macky, Gardner & Forsyth 2008, Mazur-Wierzbicka 2015). Z drugiej strony, postrzegani są często jako zbyt egocetryczni i pewni siebie (Pew Research Center 2007). Akademicy pokolenia Y wchodzili do świata akademickiego, który był już poddany licznym reformom. Najgłębsze zmiany, bezpośrednio dotykające prowadzenia kariery akademickiej, wprowadziła reforma szkolnictwa wyższego z 2011 roku oraz tzw. Ustawa 2.0 z 2018 roku, których podstawowymi założeniami było umiędzynarodowienie polskiej nauki, w tym m.in. konieczność publikowania w językach obcych czy budowanie międzynarodowych zespołów badawczych (Kwiek 2015: 334). Ponadto produktywność badań, mierzona liczbą wysoko punktowanych publikacji, stała się niejako celem nadrzędnym, doprowadzając nierzadko do kuriozalnej pogoni za punktami.
Akademicy z pokolenia Y wydają się być lepiej dostosowani do tej „gry parametrycznej”, aniżeli badacze z pokolenia X (urodzeni w latach 60. i 70. XX wieku), dla których głównym celem działalności uniwersytetu zdaje się być wytwarzanie wiedzy, wychowywanie intelektualistów czy bycie autorytetem moralnym (Chłopecki 2004, Piskała & Zysiak 2013, Zysiak 2016). Jednocześnie młodsze pokolenie pracowników naukowych zmaga się z trudnościami, które nie były znane ich starszym kolegom. Niepewność zatrudnienia pod postacią czasowych umów (zob. Loher i in. 2019, Steinþórsdóttir i in. 2019, Butler-Rees, Robinson 2020), stosunkowo niskie zarobki (zob. Sandnes 2018, Kwiek 2018) czy presja komercjalizacji wyników badań naukowych (Ivancheva 2015), to tylko niektóre z barier na ścieżce akademickiej w zorientowanym rynkowo systemie nauki. Badacze zauważają wyraźną polaryzację między starszymi, „elitarnymi” akademikami, mającymi stałe zatrudnienie a młodszymi o prekaryjnym statusie, będącymi „rezerwową armią dydaktyczną i badawczą” (Ivancheva i in. 2019). Sytuacja ta niejako wymusza na młodych pracownikach nauki postawy przedsiębiorcze, maksymalizację produktywności naukowej, konkurowanie ze sobą, mobilność oraz inne, neoliberalne strategie dostosowawcze. Osoby pochodzące z klas ludowych znajdują się w dodatkowo trudnej sytuacji: ciężej im wejść w świat akademii z powodu braku kapitału (i społecznego, i ekonomicznego, i kulturowego), często towarzyszy im poczucie niedopasowania i wstydu związanego z pochodzeniem (Lee 2017, Reddin 2012).
Referat odpowie na następujące pytania badawcze: Jakie wzorce kariery akademickiej można wyróżnić? Jakie są różnice pomiędzy tymi wzorcami? Na ile są one pokoleniowe? W którym z tych wzorców akademicy pochodzący z klas ludowych mieli większe szanse na sukces? Z jakimi trudnościami borykali się przedstawiciele badanej grupy? Jaki stosunek do kariery akademickiej mają? Czy można zauważyć erozję etosu akademickiego w pokoleniu Y?
Podstawę empiryczną stanowi analiza doświadczeń biograficznych pracowników polskich uczelni pochodzących z klas ludowych (robotniczych), którzy doświadczyli obiektywnego awansu społecznego: pochodząc z rodzin o skromnych tradycjach intelektualnych, zdołali osiągnąć sukces w świecie naukowym. Analizie poddane będą dane pochodzące z narracyjnych wywiadów biograficznych, przeprowadzonych z osobami urodzonymi w latach 1980-1990 a także – dla kontrastu – z osobami urodzonymi w latach 1960-79.
Joanna Wygnańska, Aleksandra Drążczyk
Zgłaszany referat będzie dotyczyć prezentacji założeń oraz pierwszych wyników projektu badawczego: „Post-transformacja w perspektywie doświadczeń biograficznych osób urodzonych w latach 1980-2005. Analiza socjologiczna” (NCN OPUS-21, UMO-2021/41/B/HS6/02048, kierownik projektu: dr hab. Kaja Kaźmierska, prof. UŁ), realizowanego od stycznia 2022 roku w Katedrze Socjologii Kultury UŁ. Celem projektu jest analiza doświadczeń biograficznych osób urodzonych w latach 1980-2005 w celu uchwycenia wzajemnego wpływu między perspektywą indywidualną (doświadczenia biograficzne badanych) a procesami makrospołecznymi i kulturowymi (odzwierciedlonymi także w dyskursie medialnym) charakterystycznymi dla okresu określanego w badaniu jako post-transformacyjny. Co ważne, perspektywa prezentowanego projektu badawczego i tym samym zjawisk podejmowanych w referacie lokuje nasze wystąpienie zarazem w odniesieniu do procesu transformacji, jak i post-transformacji w Polsce. Zakładamy, że post-transformacji nie należy rozumieć jako „czasu po transformacji”, ale jako istotnie nowy aspekt zachodzącej zmiany społecznej ukształtowany poprzez procesy o charakterze globalnym. Badania podejmowane w projekcie koncentrują się na wykorzystaniu dwóch metod analitycznych: autobiograficzny wywiad narracyjny (wg założeń metodologicznych Fritza Schützego) oraz jako metoda uzupełniająca – krytyczna analiza dyskursu (KAD) wybranych, publicznie dostępnych tekstów medialnych.
Podjęcie badania metodą autobiograficznego wywiadu narracyjnego, a tym samym przyjęcie perspektywy biograficznej oznacza, że interesować nas będą historie zwykłych obywateli, ,,ludzi z ulicy”. Poznanie ich doświadczenia pozwala na analizę szerszych procesów społecznych, które przejawiają się na poziomie ich biografii oraz weryfikację, czy założenia badawcze mają swoje odzwierciedlenie w życiu jednostek. W badaniu szczególnej uwadze poddane zostaną trzy sfery (sensitized spheres), wokół których jednostki mogą budować swój biograficzny projekt. Pozwoli to na gruntowną analizę każdej z nich oraz sprawdzenie, czy stosowane strategie dyskursywne różnią się pomiędzy osobami zajmującymi w nich różne pozycje. Pierwszą sferę stanowić będzie praca. Zgromadzone zostaną wywiady z małymi i średnimi przedsiębiorcami, pracownikami sektora publicznego oraz przedstawicielami nowych zawodów (związanych głównie z Internetem). Kolejną ze sfer będzie rodzina. Tutaj historie zostaną zebrane od dwóch kategorii osób: posiadających duże, wielodzietne rodziny oraz par bez dzieci (tzw. DINKs). Jako trzecią sferę będziemy analizować sieci społeczne. W jej wymiarze grupą badaną będą społeczni aktywiści, głównie osoby działające w organizacjach pozarządowych.
Co istotne, projekt zakłada analizę doświadczeń biograficznych osób urodzonych w latach 80., 90. oraz między rokiem 2000 a 2005. W tym zestawianiu kohortę osób urodzonych w latach 80. należy uznać za pierwszych pełnoprawnych „beneficjentów” transformacji systemowej w Polsce, osoby urodzone w dekadzie lat 1990 i 2000 są w większym stopniu podmiotami i przedmiotami procesów post-transformacyjnych i wychowują się w czasach „nowych mediów”.
(Wyłożony)
Emilia Kramkowska
Problematyka starości i procesu starzenia się, jest dziś odmieniana przez wszystkie przypadki. Dokonujące się przemiany demograficzne analizowane są z licznych perspektyw makro i mikrospołecznych, a szczególną uwagę zwraca się na prognozowane następstwa postępującego procesu starzenia się społeczeństwa polskiego. Publiczna debata dotycząca rzeczonego tematu jest jak najbardziej zasadna, z uwagi na istotę zagadnienia. Uchwycenie problematyki starości i procesu starzenia się społeczeństwa z perspektywy kategorii „pokolenia”, czyni refleksję jeszcze bardziej ciekawą. Wszak to właśnie Echo Boomersów, czyli pokolenie osób urodzonych po 1980 roku, może najbardziej odczuć następstwa zachodzących procesów demograficznych, jeśli nie nastąpią pożądane zmiany, m.in. w postaci wzrostu współczynnika urodzeń.
W proponowanym referacie, przedstawię wyniki badań jakościowych, prowadzonych wśród przedstawicieli pokolenia Y, podejmujących tematykę starości i osób starszych. Omówię opinie badanych dotyczące różnych wątków ogólnospołecznych, jak postrzeganie seniorów w przestrzeni publicznej czy ich stanowisko wobec promowanego modelu odmłodzonej starości. Przedstawię też poglądy Milenialsów na temat pozycji seniorów we współczesnej rodzinie, w tym zagadnienie opieki nad niesamodzielną osobą starszą. Moim celem będzie zestawienie obecnej w literaturze przedmiotu charakterystyki pokolenia Y z rzeczywistym ich profilem, znajdującym potwierdzenie w materiale empirycznym.
