Europa Środkowa podlega gwałtownym przemianom społecznym i politycznym. W prezentacji chcielibyśmy przedstawić wstępne wyniki jednego z modułów Środkowoeuropejskiego Sondażu Społecznego, które mogą rzucić światło na sposoby radzenia sobie z wielopłaszczyznowym kryzysem. Kierujemy uwagę na związki religijności (partycypacji w obrzędach, samo-postrzegania swojej religijności oraz wyznania), poczucia nadziei i postaw wobec demokracji w przekroju przez poszczególne kraje. Nadzieja jest rozumiana jako poczucie sensowności i przychylności świata wobec ludzi (Erikson 1997, 2002) oraz poczucie osobistego sprawstwa. Do badania wykorzystano zmodyfikowane wskaźniki z kwestionariusza nadziei podstawowej BHI-12 (Trzebiński i Zięba 2003). Według Trzebińskiego i Zięby, nadzieja podstawowa stanowi czynnik warunkujący konstruktywne reagowanie człowieka na zmiany i przełomowe wydarzenia, zwłaszcza na sytuacje ponoszenia nieodwracalnych strat. Inspiracją do badania była też chęć empirycznego przetestowania sławnej tezy Alexisa de Tocqueville o związku między sekularyzacją, poczuciem sensowności świata, nadzieją i przywiązaniem do wolności politycznej i demokracji (Tocqueville, 2005, s. 412).
Środkowoeuropejski Sondaż Społeczny jest badaniem panelowym prowadzonym w sześciu krajach: Austrii, Czechach, Słowacji, Niemczech, Polsce i Węgrzech. Projekt jest finansowany ze środków Programu Inicjatywa Doskonałości Uczelnia Badawcze (IDUB) Uniwersytetu Warszawskiego (priorytet II.3.5). Badanie było pilotowane na jesieni 2021. W lutym 2022 zakończono realizację sondażu w pierwszej fali badania. Zebrane dane obejmują próby reprezentatywne dla poszczególnych krajów, liczące łącznie ponad jedenaście tysięcy respondentów.
Zgromadzone dane wskazują na istotne różnice pomiędzy mieszkańcami krajów Europy Środkowej zarówno, jeśli chodzi o religijność, nadzieję, jak i postawy wobec demokracji. Pozostaje pytanie o związki w triadzie religijność – nadzieja – demokracja, a także jakie różnice można zaobserwować nie tylko pomiędzy mieszkańcami poszczególnych krajów objętych sondażem, ale też przedstawicielami poszczególnych wspólnot religijnych.