Niepewność jest jednym z podstawowych stanów towarzyszących dynamicznym zmianom. Poczucie własnej tożsamości poddane próbie m. in. niepewności, zachwiania bezpieczeństwa stanowi niemałe wyzwanie dla człowieka, który rozważa jej „zdradę” lub „obronę” w odmiennym otoczeniu. Wertykalna mobilność społeczna zaburza zwykle porządek życia i wpływa na przemiany tożsamości. Badania socjologiczne i psychologiczne prowadzone w różnych kontekstach kulturowych pokazują, że zmiana pozycji społecznej nierzadko wiąże się z doświadczeniem bólu i cierpienia. Ponadto, może towarzyszyć jej zachwianie lub całkowita utrata poczucia stabilności, bezpieczeństwa oraz przewidywalności. W referacie podejmuję podejmę próbę przedstawienia indywidualnego wymiaru doświadczenia klasowego a w szczególności zjawiska adaptacji osób pochodzących z „klasy ludowej” (P. Bourdieu, J.-C. Passeron), które stały się częścią środowiska akademickiego.

Materiał badawczy został zebrany w ramach projektu badawczego „Naukowcy mobilni kulturowo – doświadczenie awansu społecznego w perspektywie narracyjnej”. Metodologia projektu opiera się na wywiadach biograficznych realizowanych zgodnie z założeniami biograficzno-narracyjnej metody interpretacyjnej (BNIM) oraz wywiadach pogłębionych (IDI). Z dotychczasowej analizy materiału badawczego, prowadzonej na tle koncepcji teoretycznych poświęconych doświadczeniu klasowemu (a w szczególności jego indywidualnemu wymiarowi) wynika, że próba adaptacji do nowych warunków środowiska wiąże ze znacznym wysiłkiem oraz koniecznością przyjęcia różnych strategii i taktyk (M. de Certeau). Działania te prowadzone są zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym. Rację wydaje się więc mieć P. Bourdieu piszący o wchodzeniu do środowiska akademickiego, jako formie akulturacji – przyjmowania kultury obcej i wypierania własnej.

Wystąpienie odpowiada na dwa podstawowe pytania badawcze:
1. Z jakimi trudnościami mierzą się osoby pochodzące z klasy ludowej, które podjęły decyzję o rozpoczęciu kariery akademickiej? W jaki sposób ta decyzja wiąże się z ich poczuciem tożsamości, stabilności, bezpieczeństwa i przynależności w procesie zmian(y)?
2. Jakie “strategie przetrwania” i taktyki przyjmują takie osoby? W jaki sposób jednostki podejmują próbę odzyskania stabilności, bezpieczeństwa i przynależności? Czym się charakteryzują te sposoby?

Wśród głównych barier doświadczanych przez osoby awansujące społecznie można wyróżnić np. syndrom oszusta, wstyd klasowy, piętno klasowe, nerwicę klasową, kompleks niższości, opodatkowanie kulturowe, poczucie braku zakotwiczenia oraz paternalizm. Radzenie sobie z nimi może przebiegać na drodze m.in. pełnego podporządkowania , „hackowania systemu”, a także wycofania. Zgłębienie tej tematyki zdaje się mieć kluczowe znaczenie dla zrozumienia problemów osób awansujących społecznie.