XXX lat samorządu terytorialnego i co dalej? – Wyzwania rozwojowe zbiorowości lokalnych
Grupa tematyczna
Numer: G63
Organizacja: Tomasz Herudziński (SGGW), Małgorzata Dziekanowska (UMCS)
Pasmo, godzina:
IV 16.09, 16:00-17:30
Miejsce: WYDZIAŁ LINGWISTYKI UW, Sala 1.018
Słowa kluczowe: działania obywatelskie, instytucje lokalnego życia publicznego, rozwój lokalny, samorząd terytorialny, społeczność lokalna
Zmiany polityczne, gospodarcze i społeczne zachodzące w Polsce po 1989 r. nie pozostały bez znaczenia dla form samorządności i rozwoju lokalnego.
Samorządy terytorialne otrzymały nowe zadania w zakresie zaspokajania potrzeb
mieszkańców i możliwości zapewnienia odpowiedniego poziomu rozwoju lokalnego. Wejście Polski do UE wzmocniło podmiotowość samorządu terytorialnego oraz społeczności lokalnych, jednocześnie ukierunkowując je na cele definiowane w europejskich strategiach rozwoju. Tym samym dokonało się redefiniowanie samorządności lokalnej w kierunku większego włączenia obywateli i ich inicjatyw w procesy zarządzania rozwojem lokalnym.
Głównym przedmiotem proponowanej dyskusji będą aktualne problemy funkcjonowania społeczności lokalnych podporządkowanych zasadom samorządności terytorialnej. Społeczna recepcja działań władz samorządowych i kreowanych przez nie strategii rozwojowych. Rozwój sfery publicznej w wymiarze lokalnym i regionalnym i nowych form realizowania idei społeczeństwa obywatelskiego istotnych z perspektywy pojawiania się jego nowych form. Poszukamy odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób funkcjonują społeczności lokalne wykorzystując warunki instytucjonalne powstałe w ramach procesów transformacji jakim podlegało społeczeństwo polskie. Podstawą dyskusji będą zbiorowości lokalne i ich przemiany analizowane w kontekście aktualnie powstającej sytuacji politycznej i społecznej.
Proponujemy, ale nie ograniczamy do, następującą tematykę wystąpień:
- Nowe problemy teoretyczne i metodologiczne badań nad zbiorowościami i społecznościami lokalnymi oraz samorządem terytorialnym; Czy ewolucja aksjologii samorządności;
- Procesy deterytorializacji współczesnych społeczności lokalnych;
- Miejsce samorządu lokalnego w strukturze państwa (modele współpracy i formy kooperacji);
- Działania obywatelskie jako dopełnienie idei samorządności lokalnej;
- Nowe idee rozwoju lokalnego a samorządność lokalna. Praktyczny wymiar funkcjonowania samorządu – dobre praktyki;
- Perspektywy rozwoju idei samorządności w społeczeństwie sieci;
- Społeczności lokalne w perspektywie nowoczesnych technologii (Smart-City i smart Village itp)
Witold Betkiewicz
Trzy dekady po rozpoczęciu restytucji samorządności terytorialnej uzasadniona jest refleksja nad istniejącymi rozwiązaniami instytucjonalnymi, ich korektami oraz warunkami które powinny zostać spełnione by takie modyfikacje stały się możliwe. Referat będzie skoncentrowany na analizie postaw polityków wobec administracji i warunków dla utworzenia autonomicznej administracji w polskim systemie regionalnej (wielkomiejskiej i wojewódzkiej) władzy samorządowej.
Popularny pogląd wskazuje, że polska administracja sub-centralna jest zbudowana w oparciu o zasadę patronażu a zatem poprzez selekcję i awans kadr administracja jest ściśle uzależniona od polityki. W referacie zostaną przedstawione wyniki empirycznego badania przedstawicieli regionalnej elity politycznej obejmującego, obok innych zagadnień, poglądy na temat powiązanie legislatywy i administracji. Przeprowadzona analiza pozwoli zidentyfikować czynniki (zmienne) wpływające na poglądy na administrację oraz kierunek tego wpływu. Staram się zatem ustalić jakie warunki powinny zostać spełnione by możliwa była administracja de facto autonomiczna wobec polityki.
Nastawienie regionalnej elity politycznej do administracji zostanie przedstawione w dwóch wymiarach (zmiennych wyjaśnianych). Pierwszy z nich to skłonności do nakładania/ egzekwowania sankcji; drugi to opowiadanie się za dozorem powszechnym (stosowanym przez wszystkich radnych) lub wykonywanym przez radnych – specjalistów (najczęściej działających poprzez instytucje).
W referacie odniosę się do propozycji Gary Millera i Andrew Whitforda (2016) w której zawarli oni rozumienie pojęcia autonomii administracji oraz powiązanie szans na powstanie niezależnej administracji z konfiguracją władzy politycznej. Wykorzystam również modele dozorowania administracji przez legislatorów (legislative oversight) zaproponowany przez Mathew McCubbinsa i Thomasa Schwartza (1984).
Tomasz Piróg
W referacie przedstawiono lokalną spójność społeczną od strony definicyjnej i zastosowania do badań nad reakcją zbiorowości danego terytorium i władz lokalnych na problemy, które są charakterystyczne dla późnej nowoczesności (tj. migracje, demografia, rynek pracy, ekologia). Pierwsza część wystąpienia przedstawia definicję lokalnej spójności społecznej i opisuje jej wartości analityczną w porównaniu do innych pojęć służących do opisywania potencjału społeczności lokalnych, które zdobyły popularność na przełomie XX i XXI wieku (tj. kapitał społeczny i społeczeństwo obywatelskie). Druga część referatu to próba operacjonalizacji lokalnej spójności społecznej na potrzeby badań przekrojowych. Badania te polegają na zestawieniu wzorów lokalnej spójności społecznej z cechami społeczno-demograficznymi zbiorowości terytorialnych i politykami publicznymi realizowanymi przez władze samorządowe (w ramach ich kompetencji decyzyjnych).
Jerzy Tutaj
Celem artykułu jest przedstawienie obszarów strategicznej interwencji, które zostały zdefiniowane w samorządach lokalnym (na poziomie dużych miast – powyżej 500 000 , miast powyżej 50 000, gmin do 50 000 tysięcy oraz gmin do 5 000 mieszkańców), a także analiza i ocena zaangażowania społeczności lokalnych w wyłanianiu kierunków rozwojowych oraz ich wdrażaniu. Analiza i ocena zaangażowania i wpływu na ostateczny kształt dokumentu strategicznego oparta została na podstawie między innymi – badań z mieszkańcami, sprawozdań z realizacji warsztatów strategicznych, sprawozdań z realizacji konsultacji społecznych oraz udziału organizacji pozarządowych oraz przedsiębiorców na wszystkich etapach opracowywania strategii rozwoju i jej wdrażania. W tej części uwzględniono szereg faktorów – zarówno ilościowych , jak i jakościowych, dla prowadzonej analizy i oceny zaangażowania oraz wpływu lokalnej zbiorowości na kształt dokumentu strategicznego. Realizacja celu oparta została na podstawie przeprowadzonych badań wśród gmin w województwie dolnośląskim w okresie od 2019 roku do 2021 roku.. W artykule wskazano na odchylenia pomiędzy oczekiwaniami rozwojowymi mieszkańców oraz władz, od których zależy kształt dokumentu strategicznego. Wskazano szereg rekomendacji w celu uniknięcia takich odchyleń. W ostatniej części zaprezentowano wyzwania z punktu widzenia rozwoju społeczeństwa trzeciej fali i działań, które są niezbędne do wdrożenia przez polskie samorządy.
Małgorzata Marks-Krzyszkowska
Samorządowe (gminne) zarządzanie publiczne ewoluuje w kierunku pluralizmu sprawowania władzy, większego zakresu partycypacji i wywierania wpływu przez podmioty dotychczas nieuczestniczące w tych procesach. Oznacza to kształtowanie nowych relacji pomiędzy nimi. Jerzy Regulski (2013:5) , powołując się na zapis w ratyfikowanej przez nasz kraj Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego wielokrotnie powtarzał, że samorząd terytorialny to prawo i zdolność społeczności lokalnej do kierowania i zarządzania określoną częścią spraw publicznych na własną odpowiedzialność i w interesie swych mieszkańców. Zatem społeczność” musi móc, a także umieć i chcieć kierować własnymi sprawami” . Na obraz gminnego zarzadzania (publicznego) wypływają zatem nie tylko formalno-prawne zasady funkcjonowania państwa, lecz również specyfika lokalnego środowiska społecznego (np. poziom kapitału ludzkiego, kapitału społecznego oraz postawy potencjalnych aktorów sceny publicznej (np. władz, lokalnego biznesu, mieszkańców i ich organizacje) wobec partycypacji we współzarządzaniu. Nastawienie, przekonania, wyobrażenie, poglądy czy opinie na temat zarządzania mogą stanowić jeden z elementów wyjaśniających angażowanie się w ten proces.
Celem proponowanego wystąpienia jest prezentacja wyników badań nad postawami mieszkańców wsi wobec współzarządzania w gminie. Skupiono się na określeniu poziomu i kierunku postaw w wymiarze: poznawczym (wiedza o zarządzaniu, poczucie skuteczności politycznej, poczucie umiejscowienia kontroli, wyznawane wartości i normy), behawioralnym (zaangażowanie psychologiczne- zainteresowanie, zaangażowanie realne – deklarowane uczestnictwo we współzarządzaniu), emocjonalnym (m.in. ocena i satysfakcja z działań władz, zaufanie do tych podmiotów). Analizy empiryczne oparto na wynikach badań własnych zrealizowanych w wybranych gminach województwa łódzkiego na 700-osobowej próbie w ramach projektu współfinansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki (UMO-2014/14/E/HS6/00398), zatytułowanego „Modele zarządzania i ich uwarunkowania w gminach wiejskich”.
(Wyłożony)
Monika Nowicka
Celem referatu jest przedstawienie samorządów jako „czynników instytucjonalnych” mogących odgrywać znaczącą rolę w procesie integracji cudzoziemców. Richard Alba i Victor Nee w swoim nowo-instytucjonalnym modelu integracji imigrantów podkreślają rolę kontekstu w którym żyją cudzoziemcy w kraju przyjmującym. Za kluczowe dla zrozumienia procesu włączania imigrantów w społeczeństwo przyjmujące, Alba i Nee (2003: kl. 254) uważają wzajemne oddziaływanie pomiędzy celowymi działaniami imigrantów (w pierwszym i drugim pokoleniu) a strukturami instytucjonalnymi, przekonaniami kulturowymi i sieciami społecznymi, czyli kontekstem, w którym działają imigranci. Kontekst dostarcza informacji koniecznych do podjęcia decyzji, ale też motywatorów, które czynią integrację opłacalną. Kontekst składa się z trzech poziomów: działających jednostek, grup pierwotnych oraz instytucji. „Instytucjonalne mechanizmy wymuszające równe prawa w połączeniu z formami kapitałów, które imigranci przywożą ze sobą, otwierają drogę do asymilacji mniejszości etnicznych, wpływając na większą możliwość prognozowania sukcesu” (Alba, Nee 2003: kl. 841-843).
Szeroko rozumiane podmioty samorządowe (rozumiem przez nie zarówno urzędy, jak i instytucje, np. biblioteki), wpisuję w poziom instytucjonalny kontekstu jako podmioty mogące kreować politykę w tym zakresie i podejmować rozmaite działania na rzecz migrantów.
Samorządy w sposób ustawowy nie są zobowiązane do prowadzenia polityki integracyjnej w stosunku do cudzoziemców. Jednak mają one możliwość prowadzenia działań pozaustawowych. Wyniki przeprowadzonego badania pokazują, że samorządy nie posiadają strategii integracji imigrantów, a podejmowana działania mają charakter punktowy i nie wpisują się w szerszą politykę integracyjną. Brak systemowego podejścia do integracji imigrantów powoduje, że działania koncentrują w jednych obszarach, a w innych nie występują. Obszarem w którym jest prowadzonych najwięcej działań jest obszar kulturowy. Obszarami, gdzie właściwie żadne działania nie są podejmowane są mieszkalnictwo i opieka zdrowotna.
Wyniki badania pokazują także z jakimi problemami spotykają się pracownicy ośrodków pomocy społecznej w kontaktach z cudzoziemcami oraz jaka jest ich gotowość do nabywania nowych kompetencji w obszarze obsługi klienta cudzoziemskiego.
Badanie było realizowane na terenie województwa wielkopolskiego od września do grudnia 2020 roku. Dane było zbierane metodą CAWI/PAP (217 wywiadów z pracownikami ośrodków pomocy społecznej) oraz metodą indywidualnych wywiadów pogłębionych – IDI (22 wywiady z pracownikami urzędów i instytucji samorządowych)
Prezentowane wyniki są wynikami cząstkowymi większego badania realizowanego na zamówienie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w ramach działalności Obserwatorium Integracji Społecznej, będącego częścią Wielkopolskiego Regionalnego Obserwatorium Terytorialnego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu.
(Wyłożony)
Adam Dąbrowski
Koncepcja inteligentnych wiosek jest w Polsce stosunkowo nową propozycją spojrzenia na rozwój lokalny. Wiele problemów rodzi nie tylko zrozumienie samej koncepcji oraz jej odróżnienie od koncepcji inteligentnych miast, ale także samo jej wdrażanie. Obecnie projektowane mechanizmy finansowania w ramach Planu Strategicznego Wspólnej Polityki Rolnej są formalną ścieżką do rozwoju inteligentnych wsi, jednak niezależnie od tego, inicjatywy, które możemy uznać za wpisujące się w omawianą koncepcję, są organizowane na terenie całego kraju już od lat.
Podczas wystąpienia przedstawione zostaną przykłady realizacji projektów smart villages ze szczególnym uwzględnieniem case study z jednej podkrakowskich wsi, gdzie realizowany jest całościowy projekt, którego celami są diagnoza społeczna, edukacja, pisanie strategii rozwoju smart villages oraz jej cząstkowe wdrożenie. Zaprezentowana zostanie logika interwencji wraz z podstawowymi barierami i szansami na włączenie społeczne w opracowanie oraz wdrażanie koncepcji inteligentnych wiosek. Autor odniesie się także do kwestii współpracy roli i znaczenia sołtysów w kreowaniu rozwoju opartego o omawianą koncepcję, wychodząc z założenia, że dokonujące przemiany środowiska sołeckiego w Polsce w ostatnich latach, mogą mieć istotne znaczenie w dynamice przemian zachodzących na obszarach wiejskich w Polsce.
(Wyłożony)
Agnieszka Ziętek
Trzy dekady funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce to niewątpliwie okres wielu istotnych zmian dokujących się w różnych obszarach życia społecznego, gospodarczego, czy politycznego. Transformacja systemowa lat dziewięćdziesiątych, a następnie wstąpienie Polski do struktur europejskich wpłynęły nie tylko na sferę polityczną, ale także na kształt i sposób funkcjonowania społeczeństwa polskiego. Efektem tych działań były m.in. przekształcenia rynku pracy oraz struktury zatrudnienia, wzmożone procesy migracyjne, rosnące rozwarstwienie społeczne, intensywna scholaryzacja, czy postępująca laicyzacja społeczeństwa. Innymi słowy wkroczyliśmy w płynną nowoczesność (Bauman), określaną też mianem późnej nowoczesności (Giddens). W ostatnich latach przybrała ona kształt dezinformacji i propagandy przekazywanych za pomocą mediów społecznościowych, będących jednym z głównych wyznaczników społeczeństwa ponowoczesnego.
Jest to również czas intensywnego rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, w rożnych jego postaciach i przejawach, zarówno zinstytucjonalizowanych (organizacje pozarządowe, czyli tzw. trzeci sektor), jak również nieformalnych ruchów oddolnych (grupy samopomocy sąsiedzkiej, społeczne protesty i manifestacje, wspólnoty lokalne i ruchy miejskie). Przeobrażenia w zakresie intensywności oraz kształtu społecznego współuczestnictwa i zaangażowania mieszkańców-obywateli w działania i decyzje podejmowane m.in. przez władze lokalne, zyskały swoją teoretyczną emanację m.in. w postaci idei partycypacji obywatelskiej, asertywnej kultury obywatelskiej (Dalton i Welzel), czy koncepcji współrządzenia (good governance).
Problematyka proponowanego wystąpienia koncentruje się wokół pytania o wpływ oddolnych, nieformalnych ruchów społecznych na decyzje polityczne podejmowane na poziomie lokalnym. Podstawę teoretyczną do prowadzonych analiz stanowią trzy zasadnicze perspektywy. Po pierwsze, są to ustalenia w zakresie nowych ruchów społecznych, dokonane m.in. przez takich badaczy jak Buechler (teoria mobilizacji zasobów); McAdam (teoria modelu procesu politycznego); Offe (nowe ruchy społeczne jako „kategoria pośrednia” pomiędzy tym, co prywatne a publiczne); Castells (antypartyjność, brak przywództwa i sformalizowanej struktury organizacyjnej jako główne cechy nowych ruchów społecznych). Po drugie, jest to perspektywa wyznaczona przez teorię decydowania politycznego oraz jej kluczowe kategorie (takie jak sytuacja decyzyjna, ośrodek decyzyjny, proces decyzyjny, decyzja polityczna oraz implementacja; Pietraś). Wreszcie, trzecią perspektywę teoretyczną stanowi idea partycypacyjnego zarządzania publicznego (good governance), wyznaczająca standardy działania współczesnej administracji publicznej, a oparte o zdecentralizowane (współ)rządzenie przy wykorzystaniu szerokiego spektrum narzędzi partycypacji obywatelskiej.
Tło empiryczne prowadzonych analiz stanowią wyniki badań jakościowych zrealizowanych w 2021 roku w gminach miejskich i miejsko-wiejskich na obszarze Polski wschodniej. Celem głównym realizowanych badań była odpowiedź na pytanie o zakres wpływu nieformalnych ruchów społecznych na decyzje polityczne podejmowane na szczeblu lokalnym.
