Społeczne konteksty sportu amatorskiego i rekreacji fizycznej w dobie (po)pandemicznej – ciągłość czy zmiana?
Grupa tematyczna
Numer: G30
Organizacja: Piotr Nowak (UJ), Dobrosław Mańkowski (UG)
Pasmo, godzina:
I 15.09, 14:00-15:30
Miejsce: SGGW, BUD. 34, Sala 3/82
Słowa kluczowe: aktywność fizyczna, rekreacja ruchowa, różnice i podziały miasto-wieś, sport amatorski, sport masowy, styl życia
Sekcje: Sekcja Socjologii Sportu, Sekcja Socjologii Wsi i Rolnictwa
Uprawiany przez amatorów sport masowy oraz rozmaite formy rekreacji fizycznej należą do najważniejszych wątków podejmowanych przez badaczki i badaczy w zajmujących się różnymi aspektami sportu, zarówno w refleksji teoretycznej, jak też w poszukiwaniach empirycznych. Wyniki badań porównawczych sugerują, że Polacy i Polki nie poddają się promowanej w mass- mediach modzie na uprawianie sportu i zdrowy styl życia oraz należą do najrzadziej podejmujących aktywność fizyczną nacji w Europie. Co istotne: w Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach, częstotliwość i intensywność aktywności sportowej pozostaje uwarunkowana klasowo, różnice widoczne są też w porównaniach regionalnych. Jednym z kluczowych wymiarów tego zróżnicowania są odmienne wzorce aktywności fizycznej wśród mieszkańców wsi i miast, wiążące się m.in z różnymi stylami życia, motywacjami oraz definicjami dotyczącymi aktywności fizycznej w mieście i poza metropolią.
Za ważny kontekst rozważań nad przemianami wzorów aktywności sportowej i rekreacji fizycznej w miastach i na wsiach uznać trzeba doświadczenie pandemii Covid-19. Wydaje się, że kolejne lockdowny zamykające dostęp do klubów sportowych, basenów i siłowni dotknęły przede wszystkim mieszkających w miastach, niemniej potoczne obserwacje tego typu wymagają empirycznych weryfikacji.
Za szczególnie intrygujące poznawczo uchodzić mogą zaś dzisiaj zagadnienia dotyczące efektywnych sposobów promocji sportu, możliwości jego wykorzystywania jako narzędzia społecznej (re-)inkluzji oraz promocji zdrowego stylu życia osłabionego czasem zamknięcia, sportowej bierności i ograniczonych kontaktów interpersonalnych. W zarysowanym powyżej obszarze tematycznym zbiegają się zainteresowania dyscyplin takich jak: polityka społeczna, nauki o zdrowiu, pedagogika, psychologia, jak i subdycyplin socjologicznych podejmujących wiele klasycznych socjologicznych tematów związanych z cyklem życia, czasem wolnym, życiem codziennym, stylami życia, dzieciństwem, wzorami socjalizacji, etc. Badaczki i badaczy, których naukowe zainteresowania lokują się w tych i pokrewnych obszarach i którzy chcieliby włączyć się w dyskusję nad zmianą społecznych kontekstów sportu i rekreacji w dobie (po)pandemicznej zapraszamy do nadsyłania abstraktów. Szczególnie zachęcamy do podzielenia się rezultatami badań empirycznych, niemniej opracowania teoretyczne, krytyczne wobec obecnych w polu teorii lub konceptualizujące na nowo istniejące przed pandemią koronawirusa podejścia, również będą mile widziane.
Michał Lenartowicz
Pandemia COVID-19 i wprowadzane w związku z nią od roku 2020 liczne ograniczenia działalności gospodarczej i kulturalnej, w tym ograniczenia działalności organizacji świadczących usługi w dziedzinie kultury fizycznej w Polsce spowodowały wyraźne zmniejszenie poziomu uczestnictwa Polaków w sporcie i rekreacji ruchowej oraz ich ogólnej aktywności fizycznej. O negatywnych skutkach pandemii COVID-19 dla aktywności fizycznej i sportowo-rekreacyjnej Polaków świadczą m.in. dane dotyczące ograniczonej działalności organizacji kultury fizycznej, zmniejszonej liczby zorganizowanych imprez sportowych i ich uczestników (m.in. GUS 2021), redukcji wydatków gospodarstw domowych na zajęcia sportowo-rekreacyjne dzieci (CBOS 2020), czy też informacje na temat ograniczonej działalności klubów fitness. Wszystkie te dane wskazują na wyhamowanie wieloletniego pozytywnego wzrostowego trendu uczestnictwa Polaków w sporcie i rekreacji ruchowej oraz pozytywnego systematycznego rozwoju sektora kultury fizycznej, który obserwujemy od około dwóch dekad, i który doprowadził do tego, że polskie społeczeństwo (z uczestnictwem około połowy społeczeństwa w sporcie i rekreacji ruchowej) znalazło się w środku stawki państw UE w tej dziedzinie.
Zdrowotne skutki pandemii w tym zakresie możemy jako społeczeństwo odczuwać z opóźnieniem przez wiele kolejnych lat i lub dekad i będą one miały negatywny wpływ zarówno na aktywność zawodową, zapotrzebowanie na usługi służby zdrowia, jak i na zdolności obronne kraju. Pandemia COVID-19 uwypukliła społeczny wymiar i znaczenie aktywności fizycznej oraz sportu i rekreacji ruchowej dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa i poszczególnych jego członków w wymiarze dobrostanu społecznego, psychicznego i fizycznego.
Skutki pandemii dla amatorskiej aktywności sportowej i uczestnictwa w rekreacji ruchowej były w różnym stopniu odczuwane przez różne grupy społeczne. Pandemia w większym stopniu negatywnie wpływa na styl spędzania czasu wolnego klasy wyższej (ruchliwość i wysoka aktywność) niż klasy niższej. W większym stopniu pandemia dotykała mieszkańców miast, bardziej aktywnych w sporcie i rekreacji od mieszkańców wsi i częściej korzystający z obiektów i usług sportowych (szczególnie typu fitness). Wydaje się, że jej negatywne skutki w zakresie uczestnictwa w sporcie i rekreacji ruchowej były także bardziej widoczne w przypadku kobiet niż mężczyzn oraz bardziej dotyka rodzin z młodszymi dziećmi.
Warunki pandemiczne spowodowały też przekształcenia sposobu wykorzystania czasu wolnego i realizacji praktyk sportowych. Można w tym przypadku mówić o swoistym ponowoczesnym przyspieszeniu. Wśród nasilających się w okresie pandemii tendencji uczestnictwa w sporcie i rekreacji ruchowej można było dostrzec m.in. zwrot zainteresowań w kierunku sportu rekreacyjno-zdrowotnego, postępujący kryzys tradycyjnej formy sportu klubowego oraz proces indywidualizacji praktyk sportowych i zapotrzebowanie na większą elastyczność dotyczącą czasu uprawiania sportu i dyscypliny sportowej. Zwiększyła się także popularność nowych sportów „alternatywnych”, “przestrzennych”, sportów ekstremalnych, co wiązało się ze zjawiskiem kompensacji i poszukiwaniem nowych doznań i walka z pandemiczną nudą.
Choć skutki pandemii dla poziomu aktywności fizycznej Polaków, w tym aktywności sportowo-rekreacyjnej, są z pewnością negatywne w wymiarze ilościowym, pandemia stworzyła także szansę na przewartościowanie znaczenia rekreacji ruchowej i sportu oraz szkolnego wychowania fizycznego, zwróciła uwagę na konieczność wzmocnienia wychowawczej, a nie tylko usprawniającej funkcji wychowania fizycznego w szkołach i przygotowanie do radzenia sobie w sytuacji zewnętrznych ograniczeń aktywności. Zwróciła także uwagę na potrzebę jeszcze większego zwracania uwagi przez publicznych i prywatnych usługodawców w zakresie sportu i rekreacji ruchowej na zmieniające się potrzeby społeczne w tym zakresie.
Radosław Kossakowski,
współautorzy: Natalia Organista
Sport pozostaje przestrzenią, w której z jednej strony umacniane są tradycyjne relacje dominacji i podległości płci, z drugiej umożliwia ich podważanie czy rekonstruowanie. Jednym z obszarów, w którym dostrzegane są próby podważania tradycyjnego porządku płci, są dyscypliny sportów drużynowych, dotychczas „zarezerwowane” głównie dla mężczyzn, jak chociażby piłka nożna (Black, Fielding-Lloyd 2019; Pope, Pfister 2018; Caudwell 2011).
Głównym celem badawczym prezentacji jest odpowiedź na pytanie badawcze: w jaki sposób porządek płci wpływa na rozwój polskiej piłki nożnej kobiet i losy pojedynczych piłkarek w Polsce? Powyższe pytanie traktujemy wielowymiarowo, a w prezentacji skupimy się na takich aspektach, jak: możliwości rozwoju i profesjonalizacji kariery piłkarki; dylematy związane z tzw. dual career (łączenie gry w piłkę nożną z edukacją i pracą zawodową); perspektywy rozwoju instytucjonalnego piłki nożnej kobiet w opinii piłkarek; rola mężczyzn zarządzających piłką nożną kobiet w kontekście jej rozwoju.
Analiza powyższych wymiarów będzie oparta na badaniach empirycznych – wywiadach indywidualnych z 20 piłkarkami występującymi w Ekstralidze (najwyższy poziom rozgrywek w Polsce).
Przeprowadzone badanie wskazuje, że w rozwój piłkę nożna kobiet w Polsce wpisują się bardzo mocno zależności płciowe. Pomimo tego, że to kobiety są – teoretycznie – głównymi aktorkami, to jednak rola i wpływ mężczyzn pozostają bardzo istotne. To mężczyźni (zarówno z kręgów rodzinnych, jak i trenerskich) mają wpływ na trajektorie karier trenujących piłkarek. Mężczyźni zarządzają też piłką nożną kobiet w Polsce, co ma wpływ na rozwój tej dyscypliny. Zawodniczki deklarowały, że niedostateczne finansowanie ich aktywności jest główną barierą dla rozwoju ich profesjonalnych karier. Z tego, też względu większość badanych oprócz kariery w piłce nożnej studiowała i/lub pracowała równocześnie, co ograniczało możliwości rozwoju jako piłkarek. Co więcej, mniejszy stopień rozwoju klubów piłki nożnej kobiet w porównaniu do mężczyzn, przypadki mniejszego zaangażowania trenerów w pracę zawodniczkami oraz przypadki niedoceniania piłkarek przez władze klubów czynią ich sytuację jeszcze bardziej złożoną. Pomimo coraz większych możliwości wejścia w świat dotąd „przeznaczony” dla mężczyzn, rozwój ich karier jest wciąż determinowany przez założenia dotyczące stereotypowo postrzeganej kobiecości oraz tradycyjnie rozumianych relacji płci.
Black, J., & Fielding-Lloyd, B. (2019). Re-establishing the ‘outsiders’: English press coverage of the 2015 FIFA Women’s World Cup. International Review for the Sociology of Sport, 54(3), 282-301.
Pfister, G., & Pope, S. (Eds.). (2018). Female Football Players and Fans: Intruding into a man’s world. Springer.
Caudwell, J. (2011). Gender, feminism and football studies. Soccer & Society, 12(3), 330-344.
Dominika Blachnicka-Ciacek, Agnieszka Trąbka
W ostatnich latach i tygodniach polskie miasta stały się miejscem zamieszkania wielu migrantów i uchodźców o różnym pochodzeniu i różnym statusie prawnym. Projekt “Upodmiotowienie młodych migrantów w trudnej sytuacji poprzez płynną integrację” (MIMY, H2020) stawia pytania o sposoby ich funkcjonowania w społeczeństwie oraz o wyzwania i czynniki sprzyjające włączeniu migrantów w życie lokalne. W naszym wystąpieniu chciałybyśmy rozważyć rolę inicjatyw sportowych jako, naszym zdaniem, istotnych, lecz często pomijanych w badaniach migracyjnych, przestrzeni życia i aktywności społecznej, które mogą wspierać migrantów w budowie relacji społecznych w nowych miejscach i zwiększaniu ich poczucia uczestnictwa i przynależności. Analiza wybranych inicjatyw sportowych, w których uczestniczą migranci, jak również wyzwań i barier, które ograniczają to uczestnictwo, pomoże nam w sformułowaniu wstępnych rekomendacji na temat kształtu programów integracyjnych, które sprzyjają integracji migrantów w społeczeństwie i wzmacniają ich relacje z otoczeniem lokalnym. Biorąc pod uwagę amatorskie inicjatywy o różnym stopniu sformalizowania i zinstytucjonalizowania wskazujemy na, niekiedy nieoczywiste, znaczenie tych czynników, jeśli chodzi o dostępność i włączanie migrantów w szczególnie trudnych sytuacjach życiowych. Dowodzimy, że w kontekście stosunkowo świeżych doświadczeń życia w społeczeństwie różnorodnym kulturowo oraz ciągle niewielu inicjatyw sportowych przyciągających migrantów, pewien stopień ich facylitacji (np. poprzez świadome strategie wychodzenia do społeczności imigranckich i uchodźczych) jest niezbędny do włączenia najbardziej wykluczonych i wrażliwych grup i zapewnienia bardziej inkluzywnego uczestnictwa. Wystąpienie będzie bazować na wstępnych wynikach trwającego badania jakościowego łączącego wywiady indywidualne i mini-etnografie prowadzonego w ramach MIMY w dwóch lokalizacjach – w Warszawie i Trójmieście.
Rafał Wysoczański-Minkowicz
Próba zdobycia statusu profesjonalnego piłkarza wiąże się z ogromnymi inwestycjami zarówno otoczenia aspirującego gracza, jak i samego zawodnika. W wielu przypadkach ceną podporządkowania życia zawodowi piłkarza jest zaniedbanie innych sfer życia, związanych na przykład z edukacją czy zdobyciem umiejętności pozwalających realizować się na innych ścieżkach kariery. Zarobki w profesjonalnym futbolu są relatywnie wysokie, jednak dużo szybsze zużycie się siły roboczej piłkarzy powoduje, że piłkarskie apanaże można pobierać tak długo, jak ciało zawodnika pozwoli na rywalizację na odpowiednim poziomie. Świadomość krótkotrwałości kariery piłkarskiej sprawia, że zawodnicy poddają swoje ciała reżimom, które mają na celu maksymalne wydłużenie możliwości ciała pozwalające na uprawianie sportu na profesjonalnym poziomie. Zawód piłkarza jest jednak nierozerwalnie związany z ryzykiem odniesienia kontuzji, która może uniemożliwić uczestnictwo w meczach i treningach przez czas podyktowany rodzajem odniesionego urazu. Szereg niepewności związanych z karierą piłkarza powoduje, że środowisko piłkarskie oraz sami zawodnicy zaczęli szukać możliwości zabezpieczania w przypadku, gdy ciało zawodnika uniemożliwia już kontynuowanie kariery lub czasowo ją zawiesza.
Celem wystąpienia jest przedstawienie wyników wstępnych badań, przeprowadzonej w oparciu o analizę danych zastanych oraz przegląd literatury, mających na celu identyfikację instytucjonalnych oraz indywidualnych możliwości zabezpieczenia (ciał) piłkarzy, zarówno w trakcie przerw związanych z kontuzjami, jak i po zakończeniu kariery.
Jednym z omówionych przykładów będzie system CFK zaproponowany piłkarzom oraz kolarzom w Niderlandach, mający zapewnić bezpieczeństwo finansowe sportowcom po zakończeniu kariery. Co miesiąc na rzecz CFK potrącany jest procent z pensji piłkarzy, którego wysokość jest uzależniona od zarobków. Zawodnicy otrzymują zebrane w ramach funduszu środki po zakończeniu kariery w systemie ratalnym lub jednorazowo w przypadku sytuacji wyjątkowych, które muszą zostać odpowiednio udokumentowane.
