Sport przyszłości. Przemiany i wyzwania instytucjonalne, technologiczne i tożsamościowe
Grupa tematyczna
Numer: G29
Organizacja: Przemysław Nosal (UAM), Natalia Organista (AWF w Warszawie)
Pasmo, godzina:
II 15.09, 16:00-17:30
Miejsce: SGGW, BUD. 34, Sala 3/83
Słowa kluczowe: e-sport, nowe technologie, pandemia, przyszłość, sport i kapitalizm, sport zawodowy, zmiana instytucjonalna
Sekcje: Sekcja Socjologii Sportu
W ostatnich latach obserwujemy liczne procesy społeczne, które wpływają na sytuację sportu i sportowców, w znacznym stopniu zmieniając warunki oraz instytucjonalne ramy ich funkcjonowania. Rok pandemiczny jeszcze zwiększył tempo zmian, stwarzając przy okazji nowe wyzwania, do których świat sportu będą one musiały się przystosować. W najbliższych latach można zatem spodziewać się wielu zmian wymagających adaptacji i reinstytucjonalizacji obowiązujących od dawna norm. Przykładami nowych wyzwań stojących przed światem sportu są:
• Brak obecności kibiców na stadionach w trakcie zawodów organizowanych w czasie pandemii zmusza do nowych refleksji w kwestii toczonych od lat rozważań antropologicznych, filozoficznych i socjologicznych na temat obecności widowni jako integralnego i niezbędnego aspektu widowiska sportowego.
• Brak publiczności na arenach sportowych nie oznacza braku kontaktów i interakcji między gwiazdami sportu a fanami oraz między kibicami. Rosnąca rola mediów społecznościowych stwarza z jednej strony złudzenie niwelowania dystansu między korzystającymi z nich użytkownikami, z drugiej w coraz większym stopniu daje platformę do promowania, w znacznym stopniu bezkarnego, mowy nienawiści, uprzedzeń, ksenofobii. Świat sportu, w szczególności środowiska kibicowskie nigdy nie był wolne od tych zjawisk, postępująca cyfryzacja jednak zmienia warunki rozprzestrzeniania się mowy nienawiści i rodzi nowe wyzwania dotyczące sposobów ich zwalczania.
• Uznanie przez niektóre narodowe federacje sportowe uprawnień sportowców transpłciowych do udziału w zawodach zgodnie z deklarowaną płcią, tworzy nowe wyzwania i pola dyskusji dotyczące reguł rywalizacji sportowej tradycyjnie opartej o podziały genderowe i uznanie determinowane przez płeć przypisaną przy urodzeniu lub różnice w poziomie hormonów
• Od lat rośnie popularność e-sportu, stającego się wśród młodszych segmentów społeczeństw alternatywą i/lub konkurencją dla sportu tradycyjnego i coraz istotniejszym obszarem gospodarki cyfrowej. W czasie pandemii pojawiły się nowe hybrydowe formy łączące sport tradycyjny z e-sportem. Dotychczasowe konceptualizacje i rozważania definicyjne dotyczące „natury” sportu przestają być wystarczające, co stwarza konieczność nowego namysłu analitycznego nad tego typu zjawiskami.
• Malejące zainteresowanie lub rosnący krytycyzm opinii publicznej dotyczącej goszczenia wielkich imprez sportowych (mistrzostwa świata w piłce nożnej, igrzyska olimpijskie) wynikające z rosnącej świadomości gigantycznych kosztów i niewielkich długofalowych korzyści, zmusza wielkie federacje sportowe do przemyślenia i modyfikacji istniejącej od dziesiątek lat formuły organizacyjnej. Z drugiej strony, wielkie światowe federacje (MKOL, FIFA, UEFA) dyktujące warunki organizacji imprez i nadzorujące zawody w państwach narodowych w obliczu pandemii musiały podporządkować się regułom krajowym i dostosować do warunków dyktowanych przez polityczne władze poszczególnych państw, co może zredefiniować w przyszłości istniejące w tym obszarze relacje dyplomatyczne.
• Rosnący wpływ ekonomiczny na organizację narodowych i ponadnarodowych rozgrywek przez kapitał z krajów nie-demokratycznych (Chiny, państwa bliskiego wschodu) rodzi pytania o możliwości demokratycznej instytucjonalnej kontroli nad światem sportu oraz rolę państw narodowych w organizacji sportu i zarządzaniu regułami jego funkcjonowania, szczególnie w sytuacji, gdy przeświadczeniu o nieuchronności globalizacji towarzyszy coraz powszechniejsza wiedze o tym, że „narodowość” kapitału ma kluczowe znaczenie dla geopolitycznej relacji sił.
• Okres pandemii ukazał również skalę uwikłania sieciowego sportu – różnorodności aktorów, którzy są dla niego ważni oraz złożoności relacji, w których funkcjonuje. Sytuacja ta stawia więc także pytania o kulturową rangę sportu i pozwala przyjrzeć się jego statusowi w życiu społecznym.
Zapraszamy do zgłaszania propozycji referatów analizujących nowe wyzwania stojące przed sportem dzisiaj i w przyszłości, zmiany społeczne zachodzące w świecie sportu oraz instytucjonalne procesy adaptacji do nowych warunków.
Marcin Zaród
Kolarstwo jest interesujące z perspektywy debaty o przyszłości sportu w społeczeństwach. Z jednej strony pozostaje stosunkowo popularne, jak na jego elitarność. Z drugiej, nawet na poziomie amatorskim trening jest bardzo mocno skwantyfikowany. Kwantyfikacja ma wymiar nie tylko stref pracy serca, jak w innych sportach wytrzymałościowych, czy statystyk specjalizacji, jak w innych sportach drużynowych. Kwantyfikacja ma wymiar bezpośredniej mocy przenoszonej z nogi na pedały; od amatorów po zawodowców. FTP, czyli moc jaką kolarz umie utrzymać przez ok. 60 minut łatwo przysłania inne charakterystyki sportowe, stając się celem samym w sobie, obsesją i jedynym sednem treningu.
W latach 2020-2022 realizowałem autoetnografię kolarską związaną z amatorskim treningiem kolarskim z pomiarem mocy. Zamiast jednak pytać o datyfikację kolarstwa i powtarzać znane debaty z socjologii sportu i cyfrowej, potraktowałem miernik mocy w rowerze jako narzędzie porównawcze.
Interesuje mnie odpowiedź na pytanie: Jak zmienia się międzycielesność (transcorporeality wg. Stacy Alamo) kolarstwa, ćwiczonego na trenażerze (pod dachem) i na otwartym terenie, jeśli wymiar datafikacji pozostaje bez zmian. Mówiąc popularnym językiem: „Czy jest coś stałego w jeździe na cyfrę, nawet amatorskiej (i niezbyt dobrej), niezależnego od tego czy tkwimy nieruchomo pod dachem czy jesteśmy fizycznie w ruchu”.
Wnioski z tego porównania posłużą mi do porównania wymiaru fizycznego w sporcie i e-sporcie oraz do pogłębienia dyskusji o ucieleśnieniu w socjologii sportu.
Krzysztof Janas
Trudno jest dziś być wyczynowym sportowcem – trzeba mierzyć się nie tylko z konkurentami w bezpośredniej rywalizacji, ale również z tymi aktorami, którzy są fizycznie nieobecni podczas zawodów, meczów czy występów. Komplikacje pojawiają się także przy badaniu współczesnego sportu profesjonalnego – trzeba mierzyć się nie tylko ze zjawiskiem społecznego konstruowania widowiska sportowego, ciała zawodnika i zasad rywalizacji, ale również z problemem metodologicznego opisu aktorów zaangażowanych w trening i występy sportowca oraz z coraz mniej pewnymi rozstrzygnięciami jak to, co w sporcie „naturalne”, wytrenowane i „sztuczne”, zależne od różnego rodzaju wspomagania – tego dozwolonego (jak np. aparaty tlenowe i homologowane stroje narciarskie) i zabronionego (jak np. uznawane za doping stosowanie EPO, czyli erytropoetyny albo stroje poliuretanowe w pływaniu). Czy takie rozróżnienia są jednak w ogóle konieczne? Czy performance sportowca w ogóle możliwy jest do oceniania w kategoriach czysto biologicznych? Różnego rodzaju rzeczy, sprzęt, technologie i inni aktorzy nie-ludzcy nie tylko wpływają przecież na rezultaty osiągane na zawodach, ale stanowią też element konstytuujący niektóre dyscypliny sportowe (narty, rowery, tyczki, deskorolki) lub uwikłane są w rozległy i heterogeniczny proces treningowy (płetwy, urządzenia do pomiaru kwasu mlekowego, tunele aerodynamiczne).
W referacie będę chciał przyjrzeć się tym kwestiom starając się zagospodarować w ten sposób lukę w społecznych badaniach nad sportem, a więc brak większego zainteresowania socjologii tym, co jest istotą sportu wyczynowego – sami sportowcy, ich trenerzy oraz inni (ludzcy i nie-ludzcy) aktorzy zaangażowani w proces treningowy, ich wzajemne relacje, codzienne rytuały i praktyki. Interesować mnie będą przy tym ci pozaludzcy bohaterowie widowiska sportowego, którzy nie funkcjonują jako czyste narzędzia, ani jako autonomiczne byty pełniące decydującą rolę w wynikach sportowych (tzw. determinizm technologiczny), ale którzy podłączani są (enrolled) do sieci sportowca i na których delegowana oraz dystrybuowana jest jego sprawczość. Dotyczy to zarówno zaawansowanych rozwiązań technologicznych, jak również prozaicznego sprzętu, z którym wyczynowcy eksperymentują na co dzień, majsterkują z nim i znajdują dla niego nowe zastosowanie.
Podczas referatu skupię się na przedstawieniu sposobów wytwarzania i przekształcania sieci wyczynowego pływania w Polsce i zawiązywania różnego rodzaju sojuszy na przykładzie przygotowań do XXXII Letnich Igrzysk Olimpijskich w Tokio jednego z najlepszych polskich pływaków. Bazując na wieloletnim uczestnictwu w środowisku pływackim (jako wyczynowy zawodnik) oraz na osobistym zaangażowaniu w proces treningowy olimpijczyka (jako trener główny sztabu szkoleniowego) opowiem o możliwych sposobach analizowania sportu wyczynowego w ramach nauk społecznych, które adresowałyby zarysowane wcześniej wyzwania i problemy. Posługując się teorią aktora-sieci (ANT) i sięgając do materiału empirycznego pozyskanego w latach 2019-2021 niejako z wnętrza środowiska sportowego wskażę też potencjalnie interesujące trajektorie do dalszych badań nad tym obszarem oraz rolą aktorów nie-ludzkich w codziennym treningu i podczas zawodów czy występów, co może mieć szczególne znaczenie zważywszy na fakt, że w ramach polskiej socjologii sportu uprawiana jest przede wszystkim refleksja teoretyczna. Celem wystąpienia będzie też zaprezentowanie jak, poprzez manipulowanie i stabilizowanie swojego otoczenia oraz relacji z ludzkimi i nie-ludzkimi partnerami treningowymi, sportowiec realizuje swoje sportowe cele takie, jak udział w igrzyskach olimpijskich. Pokażę, że w praktyce okazuje się to nie mniej istotne niż sam trening. Nie powinni tego bagatelizować ani zawodnicy i ich trenerzy, ani społeczni badacze sportu.
Michał Jasny
Gry elektroniczne są jednym z najbardziej charakterystycznych przykładów technologicznej transgresji i zacierania granic między tym, co realne, a tym, co wirtualne. Zorganizowane współzawodnictwo w grach komputerowych stało się nieodłącznym elementem krajobrazu ponowoczesnego sportu. E-sport odzwierciedla sportową funkcjonalność, ale na drodze do uznania jego sportowego statusu stoi dyskusyjny charakter aktywności podejmowanej przez użytkowników gier kompetytywnych. Celem wystąpienia jest omówienie wyników badań dotyczących postaw osób doświadczonych we współzawodnictwie w grze Magic: the Gathering (MTG) w zakresie ich przygotowań do rywalizacji, w tym sprawdzenie, na ile podejmowane przez nich działania można porównać z treningiem charakterystycznym dla sportu tradycyjnego (konwencjonalnego). Empiryczną podstawą wystąpienia jest 12 częściowo ustrukturyzowanych indywidualnych wywiadów pogłębionych, z których wynika, że zasoby kapitału społecznego mają duże znaczenie podczas przygotowań na najwyższym poziomie, które badani gracze na ogół identyfikują jako rodzaj treningu sportowego. W ramach ich codziennych, systematycznych przygotowań do rozgrywek ćwiczenia fizyczne, dieta lub środki farmakologiczne nie odgrywają istotnej roli. Odpowiedni sposób odżywiania się i dostatecznie długi sen nabierają jednak znaczenia tuż przed zawodami. Niektórzy respondenci wyraźnie wskazywali na to, że dbałość o własne zdrowie zwiększa szanse na sukces w MTG.
Dobrosław Mańkowski
Od kilku lat w środowisku sportowym trwa debata związana z przyszłością dyscyplin sportów zimowych. Stają one przed wieloma wyzwaniami, których symptomy zauważalne są już teraz. Przede wszystkim pierwszym wyzwaniem jest spadające zainteresowanie kibiców, ale również młodych ludzi uprawianiem zimowych dyscyplin sportowych. Drugim wyzwaniem są zmiany klimatyczne i znikanie (zamykanie) miejsc do uprawiania zimowych dyscyplin sportowych jak również ich bardzo duży wpływ na środowisko naturalne. Trzecim wyzwaniem jest ekonomiczne uzasadnienie uprawiania dyscyplin zimowych. Wszystkie te zagadnienia stawiają pytanie o zasadność istnienia Zimowych Igrzysk Olimpijskich. Również pod znakiem zapytanie staje się amatorskie ich uprawianie. W referacie zostaną przedstawione i porównane podejścia do wyzwań z jakimi mierzą się sporty zimowe, próby ich rozwiązania, a także postawiona hipoteza wyjścia ze sportów zimowych w takiej formule w jakiej obecnie funkcjonują.
