Celem referatu będzie zrekonstruowanie wzorów kobiecego oporu wobec męsko-klerykalnej dominacji w obrębie organizacji Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce. Zamierzam zrelacjonować wyniki badań jakościowych, przede wszystkim 48 wywiadów pogłębionych przeprowadzonych w latach 2019-2020 z kobietami świeckimi, działającymi w katolickich grupach religijnych. Wyniki badania są częścią większego projektu zespołowego, który bada relacje między płcią i religią w doświadczeniach kobiet katolickich w Polsce.
Chociaż kobiety w Polsce są statystycznie bardziej religijne niż mężczyźni, to jednak Kościół rzymskokatolicki w Polsce rozumiany jako organizacja jest zmaskulinizowany i sklerykalizowany. W ostatnich latach jednak kobiety coraz częściej angażują się w różne działania w ramach struktur kościelnych w Polsce, a jak pokazują badania, napotykają na liczne wyzwania, ograniczenia organizacyjne i bariery, które wynikają m.in. z męskiej i klerykalnej dominacji, przejawiającej się w organizacji władzy i podziale pracy. Kobiety podejmują różne strategie radzenia sobie z ograniczeniami i barierami, a jednym ze wzorów tych strategii są praktyki oporu, definiowane jako różne wystąpienia przeciwko opresyjnej sile. W wystąpieniu pokażę, jakie wzory oporu podejmują kobiety wobec męskiej i klerykalnej władzy. Jakie idee legitymizują te różne wzory oporu, jak te idee są zakorzenione w religii i jak korespondują z innymi ideami, np. w dyskursie egalitarnym i feministycznym? Odpowiedzi na te pytania pokażą nie tylko różnorodne wzory aktywności kobiet w Kościele rzymskokatolickim, ale także to, w jaki sposób praktyki społeczne w ramach instytucji religijnych czerpią ze świeckich idei i systemu aksjonormatywnego późnej nowoczesności.
W wystąpieniu przyjmuję definicję oporu, która z jednej strony pozwoli go umiejscowić w kontekście religii, z drugiej zaś w obrębie organizacji, analizuję bowiem doświadczenia kobiet, które są zaangażowane w instytucji Kościoła katolickiego. Idąc za P. Fleming i A. Spicer (2007) wskazuję, że opór należy odczytać zawsze w strukturalnym i kulturowym kontekście jako odpowiedź na władzę, jej dystrybucję i rekonfiguracje.
W referacie zwrócę uwagę na różne wzory oporu, które wyłaniają się z doświadczeń kobiet, które brały udział w badaniach. Powszechnym doświadczeniem badanych był praktyki, które dokonują się na poziomie znaczeń, a które można rozumieć w kategoriach oporu dyskursywnego. Kobiety nadają znaczenia różnym pojęciom związanym z kobiecością, rolom, artefaktom, polemizują z obrazem kobiecości, który przypisują klerykalnemu dyskursowi. Dyskursywnie odzyskują zakorzenione w klerykalnej wizji obrazy kobiecości, rozbrajają je i nadają im nowe sensy. Opór dyskursywny nie musi prowadzić do rewolucji struktur, ale jest zmianą w tym sensie, że dokonuje zmiany znaczeń, które „krążą” w praktykach aktorów społecznych. W referacie zwrócę uwagę również na praktyki oporu, które ukierunkowane są wprost na zmianę struktur kościelnych, a które mogą przybierać formę działań zakulisowych, niekiedy zaś przeradzają się w otwarte konfrontacje.