Koncepcja usług ekosystemowych (ecosystem services – ES), jest od 25 lat jedną z najbardziej doniosłych idei wskazujących na usługowy charakter środowiska przyrodniczego. Główna teza tej koncepcji wskazuje na darmowy charakter wielu usług ekosystemowych, kluczowych dla dobrobytu ludzi. Koncepcja ES zyskała wielkie znaczenie w badaniach i jest też stosowana w praktyce – w regulacjach dot. środowiska. Potencjał ES nie jest jednak wykorzystywany. Niniejszy referat wskazuje na pewną trudność w ramach tej koncepcji – związaną z koncepcyjną i pomiarową niejednoznacznością kulturowych usług ekosystemowych. Owa koncepcyjna i badawcza niejednoznaczność obrazuje złożony charakter kulturowych ES. Rodzi to trudności w aplikacji koncepcji ES, na przykład do badań dotyczących planowania.
Wskazuje się na trzy zasadnicze klasy ES: (i) zaopatrzeniowe, (ii) regulacyjne i podtrzymujące, (iii) kulturowe. Pierwsze dwie klasy obejmują usługi, które stanowią elementy zobiektywizowanej rzeczywistości przyrodniczej. W trzecim przypadku – usług kulturowych jest inaczej, jakość i wielkość tych usług jest korelatem społecznej percepcji i waloryzacji. O ile w przypadku usług zaopatrzeniowych oraz regulacyjnych i podtrzymujących istnieją zobiektywizowane miary, to pomiar usług kulturowych nastręcza dużych trudności, o charakterze – w pewnym zakresie ontologicznym (odnoszącym się do pytania ”czym są kulturowe usługi ekosystemowe?”).
Na dualność koncepcji usług ekosystemowych może spojrzeć przez pryzmat koncepcji kultury Jerzego Kmity, który wyróżnia dwie sfery kultury: „techniczno-użytkową” oraz „symboliczną”. Te dwie sfery różnią się tym, że sferę kultury „techniczno-użytkowej” tworzą przekonania normatywne i dyrektywalne, zapewniające skuteczność działań bez względu na powszechne respektowanie owych przekonań dyrektywalnych, zaś sferę kultury „symbolicznej” tworzą przekonania normatywne i dyrektywalne, zapewniające skuteczność działań pod warunkiem, że owe przekonania są powszechnie respektowane. Kluczowym zabiegiem jest tu interpretacja, która jest uzgodniona powszechnie.
W referacie postawiona jest teza, że sama obecność kulturowych usług ekosystemowych (ich istnienie) ma procesualny charakter. Usługi kulturowe podlegają społecznemu „wytwarzaniu” i „negocjacjom”, które mają w pewnym zakresie konfliktowy. Kulturowe ES są wytwarzane poprzez nadawanie znaczeń (i odpowiednich dyrektyw dla działań), nie istnieją one bez nadawania i odczytywania znaczeń (i dyrektyw). Poszczególni aktorzy społeczni dokonują instytucjonalizacji tych znaczeń, lecz nie są one interpretowane powszechnie, przez wszystkich aktorów. Próby instytucjonalizacji mogą napotkać na próby dezinstytucjonalizacji czyli kwestionowania prawomocności przekonań i dyrektyw.
Proces ten jest ilustrowany stylizowanymi przykładami atrakcji turystycznych, łąk kwietnych oraz na wynikami badań kulturowych ES, przeprowadzonych w gminie Węgorzewo. W zakończeniu, przedstawione są implikacji praktyczne przedstawionego stanowiska.