Celem wystąpienia jest zaprezentowanie wniosków dotyczących możliwej dynamiki relacji między interesariuszami oraz kształtowania skutecznej współpracy na rzecz obszarów Natura 2000.
Badania nad konfliktami społecznymi wokół obszarów Natura 2000 w Polsce obejmują m.in. typologię konfliktów i ich przyczyny (Głogowska, Szendera, Chmielewski 2013), analizę poziomów i sposobów partycypacji (Cent i in., 2014), relacje między typami konfliktów a usługami ekosystemów (Maczka i in. 2021), kwestie sprawiedliwości i reprezentacji (Strzelecka i in. 2021). Jednakże badania te nie podnoszą w sposób wystarczający kwestii potencjału zapobiegania tego rodzaju konfliktom oraz czynników prowadzących do owocnego współdecydowania o konkretnym obszarze przez szerokie grono interesariuszy, często reprezentujących rozbieżne interesy i wartości.
Celem wystąpienia jest zaprezentowanie wniosków dotyczących możliwej dynamiki relacji między interesariuszami oraz kształtowania skutecznej współpracy na rzecz obszarów Natura 2000.
Badania nad konfliktami społecznymi wokół obszarów Natura 2000 w Polsce obejmują m.in. typologię konfliktów i ich przyczyny (Głogowska, Szendera, Chmielewski 2013), analizę poziomów i sposobów partycypacji (Cent i in., 2014), relacje między typami konfliktów a usługami ekosystemów (Maczka i in. 2021), kwestie sprawiedliwości i reprezentacji (Strzelecka i in. 2021). Jednakże badania te nie podnoszą w sposób wystarczający kwestii potencjału zapobiegania tego rodzaju konfliktom oraz czynników prowadzących do owocnego współdecydowania o konkretnym obszarze przez szerokie grono interesariuszy, często reprezentujących rozbieżne interesy i wartości.
Wskazanie czynników wspierających potencjał zapobiegania konfliktom możliwe jest przede wszystkim poprzez współpracę z konkretnymi społecznościami. Przy tym wydaje się, że badania ankietowe, wywiady pogłębione czy przeglądy literatury nie są wystarczające do ujawnienia luk w wiedzy, świadomości czy komunikacji, które, często nieuświadomione, utrudniają współpracę i potrafią eskalować do rozmiarów konfliktu. Niniejszy artykuł opiera się na hipotezie, że potrzebne są przede wszystkim badania uczestniczące, w szczególności zaś takie, które umożliwiają pogłębione zrozumienie dynamiki procesu współpracy.
Hipotezę tę ilustruję wnioskami z podjętej przeze mnie współpraca ze społecznością obszaru Natura 2000 „Łąki w Okolicach Kluczborka nad Stobrawą” pozwoliła zidentyfikować szereg nieoczywistych „dysfunkcji”, prowadzących do konfliktów pomiędzy interesariuszami oraz wypracować i przetestować sposoby zapobiegania im w oparciu właśnie o badania uczestniczące.
Wyniki współpracy pozwalają wnioskować, iż wielu dysfunkcji komunikacyjnych można uniknąć, łącząc odpowiednie narzędzia i formy komunikacji społecznej z zastosowaniem podejścia systemowego. Zastosowana w trakcie interwencji metoda modelowania partycypacyjnego, pomaga w uniknięciu eskalacji do postaci konfliktu utrudniającego skuteczną ochronę konkretnego obszaru. Pomaga również w deeskalacji już istniejącego konfliktu. W konsekwencji możliwa jest dalsza współpraca w perspektywie wieloletniej.
Wyniki zastosowanego procesu rzucają nowe światło na rzadko podnoszone w literaturze zagadnienie „miękkich”, trudniej uchwytnych za pomocą wielu powszechnie stosowanych metod badawczych aspektów partycypacji, które stanowią o sukcesie lub porażce współpracy na rzecz ochrony danego obszaru Natura 2000. Stanowi on jednocześnie punkt wyjścia do dalszych prac badawczych m. in. nad możliwościami replikacji (wprowadzenia wypracowanych rozwiązań do szerszej praktyki), tak potrzebnej w obliczu pogłębiającego się kryzysu klimatycznego oraz rosnącej, jak się wydaje, świadomości społecznej w zakresie potrzeby ochrony przyrody.