Relacje z innym, nie-ludzkim bytem
Grupa tematyczna
Numer: G02
Organizacja: Hanna Mamzer (UAM), Magdalena Gajewska (UG)
Pasmo, godzina:
V 17.09, 11:00-12:30
Miejsce: UW, Sala 01.075
Słowa kluczowe: dewzrost, komunikacja międzygatunkowa, przemoc krzyżowa, relacje międzygatunkowe, ruchy społeczne
Sekcje: Sekcja Relacji Międzygatunkowych
Postrzeganie świata jako przestrzeni relacji między różnymi gatunkami zyskuje nowe interpretacje w kontekście realiów XXI wieku i dopomina się szerszego uwzględniania w socjologicznym dyskursie. Refleksja na temat relacji międzygatunkowych jest obecna na gruncie biologii (np. fitosocjologia) czy ekologii (np. relacje w ekosystemach) i wymaga także zaoferowania analiz socjologicznych, ponieważ relacje ludzi z innymi bytami ożywionymi generują bardzo ważne zmiany społeczne. Ostatnim, spektakularnym tego przykładem jest pandemia COVID-19. Odpowiadając na obecne w socjologii trendy, w ramach których badane są różne aspekty relacji i interakcji z nie-ludzkim innym, zapraszamy prelegentki i prelegentów do namysłu nad złożonymi związkami zachodzącymi pomiędzy ludźmi i innymi elementami ożywionego świata. Widzimy je szczególnie w zagadnieniach takich jak wymienione poniżej, choć nie ograniczających się do nich:
— społeczne konstruowanie innych, nie-ludzkich bytów (zwierząt, roślin);
— różnice kulturowe w traktowaniu nie-ludzkich bytów;
— stosunek do różnych kategorii zwierząt (towarzyszących, hodowlanych, żyjących dziko, chronionych, wymarłych);
— przemiany statusu zwierząt we współczesnych społeczeństwach;
— przemoc i jej rodzaje wobec zwierząt i świata przyrody oraz kwestie zjawiska przemocy krzyżowej (związek przemocy wobec zwierząt i przemocy w rodzinie, czy naruszanie dobrostanu zwierząt w hodowli przemysłowej i dobrostanu ludzi zatrudnionych do jej obsługi);
— sposoby komunikacji o nie-ludzkich innych oraz z nimi (czy „do” nich);
— prawny status nie-ludzkich innych oraz systemowa walka o zmiany przepisów lub/i ich nową interpretację uwzględniającą prawa innych bytów ożywionych;
— sposoby angażowania się w pomoc i ochronę nie-ludzkich innych;
— społeczne ruchy o poszerzonej perspektywie społeczeństwa jako świata ludzi i środowiska naturalnego (jak „Extinction Rebelion”, „RoślinnieJemy” itp.);
— czy wreszcie wybory konsumpcyjne podyktowane troską o świat i jego przyszłość oraz oddolne inicjatywy mające na celu zmianę funkcjonowania społeczeństwa (dewzrost).
Jakub Barszczewski
W ostatnich latach ramach myśli krytycznej wywodzącej się z krytyki postkolonialnej i dekolonialnej wyłoniła się idea Pluriverse (wieloświata), która stanowi próbę wykorzystania rdzennych epistemologii i ontologii do wyłonienia radykalnego przeformułowania perspektywy nauk społecznych. Krytyka europocentrycznej ontologii pokrywa się tutaj ze zwrotem ontologicznym w naukach społecznych wokół sprawczości „niewidzialnych aktorów” (m.in. nie-ludzi, natury, przestrzeni). Zwolennicy idei Pluriverse, redefiniując koncepcję społecznej emancypacji, odwołują się do klasycznego i bardziej nowatorskiego dorobku myśli społecznej (ekologia polityczna, ontologia polityczna, autopojetyczność, kosmopolityzm, teoria aktora-sieci) oraz dorobku badań antropologicznych społeczności globalnego Południa (m.in. alternatywnych form organizacji życia i rozwoju wobec modelu nowoczesnego, wiedzy lokalnej). Nakreślają możliwości pogodzenia pojęć rozpatrywanych zwykle jako sprzeczne z nowoczesnymi społeczeństwami (np. wspólnotowość, autonomia, tradycja), wpisując je w nowe kategorie opisu procesów społecznych (konstruowanie wspólnoty, współzależność, dialog nowoczesnych technologii i rdzennych praktyk społecznych). Zwolennicy idei Pluriverse wskazują na konieczność przyjęcia przez nauki społeczne antydualistycznego, antyantropocentrycznego i relacjonistycznego podejścia do rzeczywistości, które pozwoliłoby na emancypacyjne przeformułowanie dotychczasowej relacji między jednostką, naturą i wspólnotą. Tego rodzaju refleksja jest również próbą krytycznej reinterpretacji problemu innowacji i rozwoju. Z jednej strony Pluriverse jest więc propozycją dekolonizacji nauk społecznych i zapewnienia jej zdolności do rozpatrywania rzeczywistości „z punktu widzenia wieloświata”. Z drugiej strony idea ta wiąże się z zaangażowaniem nauk społecznych w radykalną krytykę istniejącej polityki (nowoczesnego i kapitalistycznego) rozwoju oraz tworzenia podstaw dla lokalnie zakorzenionych alternatyw wobec niezrównoważonego rozwoju współczesnych społeczeństw. W ten sposób Pluriverse jest zarówno akademickim podejściem krytycznym w naukach społecznych i utopijnym przedsięwzięciem wymyślania nowatorskiego sposobu organizacji społeczeństwa oraz jego relacji z aktorami nie-ludzkimi.
Joanna Mroczkowska
Rerefat dotyczy relacji człowiek – zwierzę hodowlane. Na podstawie badań etnograficznych w podlaskich wsiach omówiona zostanie relacja rolników i rolniczek ze zwierzętami hodowlanymi: krowami i świniami. Poprzez przedstawienie lokalnych praktyk świniobicia, oraz sposobów hodowli krów mlecznych, poruszone zostaną kwestie takie jak: mobilność i przywiązanie do miejsca lokalnych społeczności, samowystarczalność gospodarstwa i jedność rodziny-gospodarstwa, płeć, relacja z naturą/przyrodą, stosunek do zwierząt, stosunek do śmierci, dobrostan zwierząt i ludzi, ubóstwo i zależności ekonomiczne.
Agnieszka Potocka
W referacie przedstawione zostaną wyniki badania własnego przeprowadzonego w Polsce w 2019 roku. W badaniu wzięło udział 504 uczestników, w tym osoby zajmujące się hodowlą, szkoleniem i opieką nad zwierzętami. Testowano model mediacyjny, w którym badano czy fundamenty moralne Troski i Autorytetu są predyktorami przemocy instrumentalnej wobec zwierząt oraz czy percepcja wymiaru doznaniowego umysłu zwierząt jest ich wspólnym mediatorem. Wyniki wskazały, że fundament moralny Autorytetu jest pozytywnie, a fundament Troski i percepcja wymiaru doznaniowego umysłu zwierząt są negatywnie związane z przemocą instrumentalną wobec różnych kategorii zwierząt: hodowlanych, towarzyszących i szkodników. Ujawniono, że percepcja zdolności doznaniowych zwierząt takich jak odczuwanie głodu, bólu, lęku, emocji, świadomości i osobowości jest mechanizmem pośredniczącym pomiędzy fundamentami moralnymi i przemocą. Im wyższy poziom fundamentu Autorytetu, tym ludzie niżej oceniają zdolności zwierząt do odczuwania emocji i doznań. Odwrotny mechanizm aktywizuje się dla fundamentu Troski. Współczucie i wrażliwość na sygnały bólu i cierpienia, będące składowymi tego fundamentu, są pozytywnie związane z wyższą percepcją zdolności zwierząt do odczuwania bólu, głodu i emocji. Zaproponowany model mediacyjny był uniwersalny dla badanych kategorii zwierząt. Ujawnione zależności sugerują, że przyznawany w oparciu o percepcję wymiaru doznaniowego umysłu zwierząt, status pacjenta moralnego jest dostrajany do poziomu fundamentów moralnych i służy redukcji dysonansu moralnego oraz odsunięciu obaw przed negatywnym osądem społecznym. Mając na względzie powyższe wyniki, sposób traktowania zwierząt w społeczeństwie, w trakcie szkolenia, hodowli, leczenia, transportu oraz opieki, zależy nie tylko od moralności opartej na rozumowaniu i przestrzeganiu zasad etycznych, ale także od poziomu intuicji moralnych, wiedzy oraz rozpoznawania zdolności zwierząt do odczuwania oraz dostrzegania ich osobowości oraz świadomości.
Hanna Mamzer
Wzrastająca popularność diet roślinnych wśród ludzi oraz nabierający na sile trend do ograniczania konsumpcji mięsa a także nacisk na etyczne traktowanie zwierząt prowokują do podejmowania coraz szerszych refleksji na temat eksploatowania gatunków nie-ludzkich. W ten nurt znajduje swoje odzwierciedlenie w traktowaniu nie-ludzkich zwierząt towarzyszących: wszystkożernych psów i drapieżnych kotów. O ile żywienie psów wymaga wręcz wprowadzania produktów roślinnych, o tyle koty są obligatoryjnymi drapieżnikami. Przestawianie więc szczególnie kotów na diety wegańskie obarczone jest ryzykiem pogorszenia ich stanu zdrowia. Żywienie zwierząt towarzyszących mięsem i produktami pochodzenia zwierzęcego może z drugiej strony powodować dystres u opiekunów zwierząt, którzy podążając drogą radykalnej aplikacji filozofii wegańskiej zmierzają do ograniczenia wykorzystania produktów odzwierzęcych we wszystkich możliwych zakresach funkcjonowania. Żywienie drapieżników dietami roślinnymi stawia wiele pytań etycznych: biologicznych a także prawnych. Jaka jest skala tego zjawiska? Czy ludzie mają prawo ograniczać żywienie nie-ludzkich towarzyszy do takich form, które są akceptowalne przez samych opiekunów? Jakie fizyczne, somatyczne konsekwencje niesie takie żywienie zwierząt? Czy jest zgodne z prawem (ustawa o ochronie zwierząt) żywienie zwierząt w sposób, który nie jest zgodny z ich naturą? Czy można wspierać psychicznie/mentalnie opiekunów zwierząt tak by minimalizować ich dysonans poznawczy wynikający z żywienia zwierzat towarzyszących produktami odzwierzęcymi. Czy można utrzymać dobrostan zwierząt, nie mogących spożywać naturalnego dla niż pożywienia?
