W referacie skupimy się na postrzeganiu instytucji Kościoła katolickiego przez specyficzną grupę: mocno zaangażowanych katolików – członków wspólnot i ruchów odnowy. Odwołamy się przy tym do wyników badań jakościowych (indywidualnych wywiadów pogłębionych i obserwacji uczestniczącej) prowadzonych w latach 2019-2022.
W ostatnich latach obserwujemy spadek pozycji Kościoła katolickiego w Polsce. Jak wskazują wyniki reprezentatywnych, ogólnopolskich badań ilościowych, społeczne zaufanie do tej instytucji wyraźnie się zmniejsza. Głęboko wierzący katolicy często znajdują się w potencjalnie trudnej pozycji: z jednej strony, podobnie jak inni tracą zaufanie do Kościoła instytucjonalnego, z drugiej – pozostają w nim i pragną nadal pozostać, uznając tę przynależność za wartościową. Aby wytłumaczyć pozostawanie w tej sytuacji, wykorzystują różnorodne mechanizmy uzasadnienia. Może być to na przykład podkreślenie różnicy między Kościołem historycznym a idealizowanym Kościołem wiecznym (przeciwstawienie to pozwala na czerpanie z tradycji Kościoła, postrzeganej jako ponadczasowa, przy jednoczesnej silnej krytyce instytucji w jej kształcie współczesnym) lub antyklerykalizm i dystansowanie się od Kościoła rozumianego jako struktura zdominowana przez duchownych.
W prezentacji opiszemy, jak wierni mogą uzasadniać pozostawanie w tej paradoksalnej sytuacji. Wymaga to opisu wielopłaszczyznowego. Odwołamy się więc postrzegania Kościoła katolickiego w jego wielu wymiarach istotnych dla wiernych: jako instytucji w ramach której działają, jako struktury hierarchicznej, jako źródła dóbr religijnych, ale także jako tradycyjnego arbitra religijnej ortodoksji. Analiza biorąca pod uwagę wszystkie te wymiary jest konieczna, by zrozumieć krytykę Kościoła prowadzoną z pozycji głębokiego katolickiego zaangażowania. Ukazanie rozbieżności ocen w różnych wymiarach pozwala uzyskać odpowiednio zniuansowane zrozumienie pozycji mocno zaangażowanych katolików wobec Kościoła. Opiszemy także, z jakich innych źródeł mogą oni czerpać legitymizację dla swoich praktyk religijnych w sytuacji w której maleje postrzegana wartość legitymizacji instytucjonalnej.
