W 2018 roku społeczeństwo polskie można było podzielić na: 5% gorliwie wierzących, 38% religijnych tradycyjnie, prawie tyle samo (37%) ludzi praktykujących okazjonalnie i 20% poza Kościołem. Gorliwie wierzących można inaczej nazwać świadomymi katolikami, bo są oni najczęściej członkami jakiejś wspólnoty lub grupy modlitewnej, a swoją wiarę wybrali pod wpływem gruntownych przemyśleń lub głębokich doświadczeń. Religijni tradycyjnie to ludzie, którzy sami o sobie mówią, że wynieśli wiarę z domu i podtrzymują przekazaną im tradycję. Polska tradycja oznacza praktykowanie raz w tygodniu, bez większych refleksji albo, inaczej mówiąc, bez przełożenia na codzienne życie. Trzecią grupę charakteryzuje chodzenie do kościoła co najwyżej raz w miesiącu i nie rzadziej niż na święta. Ludzie okazjonalnie praktykujący częściej niż pozostali uważają, że Kościół jest niedostosowany do dzisiejszych czasów i dlatego zniechęca ich do siebie. Ostatnia grupa, nazwana „poza Kościołem” to osoby, które Kościół postrzegają przez pryzmat księży i biskupów, twierdząc, że ci tym co mówią i robią zniechęcają ich do siebie.
Typologia ta powstała w długim i złożonym procesie analiz kognitywnych, a następnie została dwukrotnie przetestowana w ogólnopolskich badaniach sondażowych. Metoda wywiadów kognitywnych, rozwijana od lat osiemdziesiątych XX w. w celu testowania ankiet, służy identyfikowaniu potencjalnych źródeł błędów w odpowiedziach badanych i podnoszeniu trafności oraz przejrzystości narzędzi (Willis 1999; Collins 2003; Drennan 2003; Tourangeau 1984). Użycie wywiadów kognitywnych prowadzi do poznania sposobu rozumienia i interpretowania pytań ankietowych przez respondentów oraz sposobu dochodzenia do udzielanych odpowiedzi. Zrealizowane przez autorkę badanie wśród osób o różnych stosunku do religii odkrywa treść tego, czym jest dla Polaków religia. Jednocześnie ukazuje obszary, które są, zdaniem badanych, istotne w ocenie religijności i autoidentyfikacji, a niekoniecznie występują w typowych badaniach postaw wobec religii. Odkrycie to stało się punktem wyjścia do sformułowania przez autorkę nowych pytań – również testowanych metodą wywiadów kognitywnych – o wiarę, jej uwarunkowania i konsekwencje, które następnie zadano ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie Polaków. Powtórzony trzykrotnie przez CBOS sondaż ujawnia zróżnicowanie religijne współczesnych Polaków. Trafność omówionej powyżej typologii do opisu religijności Polaków jest potwierdzona analizami statystycznymi. Odsetki poszczególnych typów w latach 2016 i 2018 nie różniły się istotnie. W wystąpieniu zostaną zaprezentowane wyniki najnowszego sondażu, zrealizowanego wiosną 2022 roku i w ten sposób odpowiem na pytanie, ilu nam zostało – po pandemii i wszystkich niekorzystnych dla polskiego Kościoła zdarzeniach – świadomych katolików (a może ich odsetek jest stały?), ilu przywiązanych do tradycji przestało praktykować i w związku z tym, jaki jest obecnie odsetek okazjonalnie praktykujących? Oprócz zreferowania, jakie zmiany zaszły w strukturze Polaków pod względem wymienionych typów, podejmę refleksję nad tym, które elementy religijności odpowiadają za przemiany w zakresie praktyk oraz jakie czynniki, wyłonione w moim badaniu, w największym stopniu je warunkują.