Praca w pandemii w perspektywie biograficznej
Grupa tematyczna
Numer: G68
Organizacja: Jacek Burski (UWr), Alicja Palęcka (UW / SGH)
Pasmo, godzina:
I 15.09, 14:00-15:30
Miejsce: SGGW, BUD. 34, Sala 3/83
Głównym wątkiem tematycznym grupy jest kwestia wpływu pandemii na pracę analizowana z wykorzystaniem szeroko pojętej perspektywy biograficznej.
Skala trwającej od przełomu 2019 i 2020 roku globalnej pandemii koronawirusa przekroczyła dotychczasowe doświadczenia związane z pojawieniem się szybko rozprzestrzeniających się chorób zakaźnych. Pomijając niezwykle ważny wątek zdrowotny, pandemia miała bezpośredni bądź pośredni wpływ na wszystkie sfery społecznego życia, w tym na świat pracy. Zakładamy, że zgodnie z propozycją Gerarda Delantego pandemia to nie moment wygaszenia szeroko rozumianej społecznej aktywności, lecz faza charakteryzująca się jej wzmożeniem. Stąd też teza, że jest to okres, który powinien pobudzić m.in. badaczy społecznych do szerokiej dyskusji na temat świata pracy, głównych jego problemów i sposobów radzenia sobie z nimi podejmowanych przez pracowniczki i pracowników.
Zapraszamy do zgłoszenia badaczy i badaczki, którzy skupiają się na śledzeniu doświadczeń biograficznych, w tym na interesujących nas doświadczeniach pracowników i pracownic różnych sektorów i branż. Interesuje nas w szczególności (choć nie tylko): jakie metody i podejścia można wykorzystywać w badaniach nad tak ujętą tematyką, jakie strategie radzenia sobie z kryzysem pandemicznym są przyjmowane przez jednostki, jak pandemia zmienia jednostkowe doświadczenie pracy i jak wpływa na inne aspekty ich biografii. Nie bez znaczenia jest dla nas wątek mobilizacji bądź wycofania pracowniczego w dobie pandemii, mechanizmy budzenia się solidarności pracowniczej czy procesy zaostrzające konflikty obecne w miejscu pracy (między różnymi kategoriami pracowników czy pomiędzy pracownikami a pracodawcami).
Przede wszystkim, zapraszamy osoby prowadzące badania w kontekście obecnego kryzysu pandemicznego, ale z dużą otwartością potraktujemy inicjatywy odnoszące się do innych przypadków epidemii (np.: badania nad osobami zakażonymi wirusem HIV, badania nad depresją) i ich wpływu na pracę i biografię. Zapraszamy zarówno badaczy posługujących się metodologią jakościową, jak i ilościową. Mile widziane będą wystąpienia w ramach projektów o charakterze mieszanym, stosujące metodę triangulacji.
Grupa została przygotowana w ramach projektu „COV-WORK: Świadomość społeczno-ekonomiczna, doświadczenia pracy i strategie radzenia sobie Polaków w kontekście kryzysu post-pandemicznego” finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki (2020/37/B/HS6/00479).
Piotr Binder
Doświadczenie pandemii stało się katalizatorem wielu zmian w świecie pracy. Jednym z jej efektów było rozpowszechnienie pracy zdalnej (oraz jej szczególnego wariantu – pracy hybrydowej), które przed rokiem 2020 miały charakter niszowy. W początkowym okresie pandemii rozwiązanie to narzucono całym gałęziom gospodarki, a na późniejszych jej etapach chętnie korzystano z niego w czasie zwiększonego zagrożenia epidemicznego. Choć proporcja pracujących zdalnie podlega zmianom, tryb ten utrwalił swoją pozycję na rynku pracy i podlega postępującemu procesowi normalizacji.
Empiryczną podstawą wystąpienia jest podłużne badanie jakościowe realizowane w IFiS PAN, w którym udział biorą trzy kategorie uczestników: młodzi dorośli, rodzice mieszkający z dziećmi oraz seniorzy (65+). Pierwsza fala wywiadów została zrealizowana wiosną i latem roku 2020 (N=150). Wywiady z badanymi zainteresowanymi kontynuacją udziału w badaniu (N=110) zrealizowano rok później. Z uwagi na zagrożenie epidemiczne wywiady realizowano online w trybie rozmów wideo przy użyciu aplikacji Zoom, Skype oraz Messenger. Gdy nie było to możliwe, były one realizowane telefonicznie.
Analizy zgromadzonych danych były inspirowane teorią procesu normalizacji (normalization proces theory), w tym kluczowymi dla niej procesami implementacji, włączania oraz integracji (implementing, embedding, integrating) [May, Finch 2009, May 2013]. Orientacja ta pozwala zarówno na prześledzenie tego, w jaki sposób innowacyjne praktyki były rutynizowane w codziennych doświadczeniach uczestników badań, jak i na uchwycenie bogatego spektrum relacji, znaczeń i implikacji tych doświadczeń w ich życiu.
Systematyczna analiza doświadczeń zawodowych uczestników badania stanowiła punkt wyjścia do zaproponowanych modeli pracy. Dominujący model „klasyczny” opiera się o pracę świadczoną (zwykle) w siedzibie pracodawcy i jest zorientowany na przełamywanie istniejących ograniczeń (reżim sanitarny) oraz powrót do „normalności” utożsamianej z okresem przedpandemicznym. Z kolei model „pandemiczny”, który uległ rozpowszechnieniu, ze względu na epidemiczne restrykcje, wyróżnia praca wykonywana w całości lub części za pośrednictwem ICT oraz oczekiwanie, że nowe rozwiązania na rynku pracy będą trwałe.
Doświadczenia badanych związane z pracą zdalną wyraźnie wskazują, iż mają one potencjał oddziaływania również na sferę pozazawodową. Zgromadzone wywiady dokumentują, iż takie cechy modelu „pandemicznego” jak jego elastyczność oraz oszczędność czasu (m.in. eliminacja całości lub części dojazdów do pracy) w przypadku wielu badanych stymulowały modyfikacje elementów stylów życia. W zróżnicowanej grupie badanych powracającymi wątkami były zmiana diety, nawyków zakupowych, spędzania czasu wolnego, większa dbałość o zdrowie, a nawet daleko idące zmiany priorytetów życiowych. Podkreślić należy, iż w odróżnieniu od strategii adaptacyjnych z okresu lockdown’u w 2020 r. (kojarzonych np. z pieczeniem chleba i oglądaniem Netflixa) w perspektywie roku miały one względnie trwały charakter. Zjawiska te prezentowały się bardzo wyraźnie na tle narracji badanych pracujących w ramach „klasycznego” modelu. Dla pracujących poza domem pandemiczne perturbacje związane z restrykcjami w wykonywaniu pracy czy ograniczonym dostępem do otoczenia instytucjonalnego (zwłaszcza żłobki, przedszkola, szkoły) były przede wszystkim źródłem okresowych zakłóceń rytmu życia, które z czasem powracały do normy.
W szerszym wymiarze konieczność adaptacji do pracy w warunkach długotrwałego zagrożenia epidemicznego stała się katalizatorem przemian modernizacyjnych. Choć zdalny tryb pracy ma liczne ograniczenia, doświadczenia lat 2020-2021 były na tyle zadowalające, że otwarci na nie pozostali zarówno pracodawcy (oferując nierzadko możliwość wyboru trybu świadczenia pracy), jak i pracownicy, którzy skłonni byli również aktywnie zabiegać o tę możliwość.
Marta Warat, Ewa Krzaklewska, Ewelina Ciaputa
Pandemia COVID-19 przedefiniowała sposób w jaki łączona jest praca zawodowa i opieka, stwarzając zupełnie nowy kontekst dla obu tych obszarów. Doprowadziła do intensywnego przeplatania się pracy i opieki, a w konsekwencji wymusiła przyjmowanie różnorakich strategii indywidualnych lub organizacyjnych mających na celu pogodzenie aktywności w obu tych obszarach. W naszej prezentacji proponujemy szersze spojrzenie na przeplatanie się pracy i życia rodzinnego, wychodzące poza sytuację kryzysową, a wykorzystujące perspektywę biograficzną. Z tej perspektywy godzenie życia rodzinnego i zawodowego jest zadaniem biograficznym, a zarządzanie przebiegiem życia bierze pod uwagę nasilenie się zaangażowania w różne obszary życia na różnych jego etapach.
Opierając się na badaniach jakościowych prowadzonych w ramach projektu Men in Care wśród ojców-pracowników korporacji pokażemy w jaki sposób praca zawodowa i opieka „przeplatały się” w ich biografiach w okresie pierwszej fali pandemii COVID-19 w Polsce. Zastanowimy się jak społeczna izolacja, praca zdalna oraz zwiększona intensywności prac opiekuńczych wpłynęły na ich doświadczenie pracy i ojcostwa. Jakie strategie stosowali ojcowie, by wywiązać się ze swoich zawodowych i rodzinnych ról? Jaki wpływ na wykorzystywane strategie miał specyficzny moment biografii rodzinnej i zawodowej danego pracownika? Jak wcześniejsze doświadczenia biograficzne np. korzystanie z urlopu rodzicielskiego wpływało na postawy ojców i ich strategie w pandemii? Skupimy się nie tylko na indywidualnych strategiach w biografiach badanych ojców, ale również na szerszym kontekście instytucjonalnym, kulturowym i strukturalnym. Wskażemy jak czynniki takie jak kultura pracy, modele rodzicielstwa czy nierówności ekonomiczne i polityki rodzinne odbijają się w indywidualnych praktykach odnoszących się do opieki i kariery zawodowej badanych mężczyzn. Analiza wywiadów z ojcami – pracownikami korporacji wskazuje bowiem na realizację przez nich działań ‘ratunkowych’ i ad hoc w momencie kryzysu, które jednakże nie są podejmowane bez szerszej refleksji biograficznej.
Projekt Men in Care otrzymał wsparcie finansowe z Komisji Europejskiej w ramach Programme for Employment and Social Innovation „EaSI” (2014-2020) oraz projektu międzynarodowego współfinansowanego ze środków programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pn. „PMW” w latach 2019-2022; umowa nr 5127/EaSIPROGRESS/2020/2 z dnia 21.12.2020.
Magdalena Smak
Czas pandemii oraz postępująca automatyzacja mają istotny wpływ na przestrzeń i sposoby wykonywania pracy. Jeszcze przed 2020 rokiem dekompozycji ulega ścieżka „one job for life” – coraz więcej osób chce lub musi zmieniać wykonywany zawód, pandemia przyśpieszyła te zjawiska. Warto zatem analizować procesy społeczne, które mogą służyć jako mechanizmy adaptacyjne do nowych przestrzeni pracy. Tematem wystąpienia będą czynniki decydujące o tym, co obecnie potwierdza bycie „przydatną i kreatywną jednostką”? W jaki sposób gromadzone są nowoczesne „kredencjały”, czy może są to już tylko „badge”?
Przedstawię krytyczną analizę teorii Collinsa (1979) w świetle wyników badań. Opiszę wyniki badania na reprezentatywnej grupie dorosłych Polaków dotyczące podejścia do potwierdzania kompetencji (IBE 2022). Z badania Uczenie się dorosłych Polaków (IBE 2020) wiemy, że ok. 70% dorosłych uczy się w sposób nieformalny, zarówno od współpracowników, jak i od członków rodziny i przyjaciół podczas wspólnego rozwijania pasji. Czy szukają oni potwierdzenia tych umiejętności, w celu zwiększenia swoich szans na rynku pracy? Czy motywacje do nauki są raczej związane ze sferą prywatną? W wystąpieniu zarysuję obraz nowych praktyk społecznych, które wytwarzają się w odpowiedzi na zachodzące zmiany w przestrzeni pracy. Odniosę się także do teorii chaosu karier (Pryor, Bright 2011).
Agata Krasowska
Kwestia „normalizacji prekaryzacji” oznacza zinstytucjonalizowane prawdopodobieństwa niepewnego zatrudnienia jako jednej z faz w biografiach (młodych pracowników) (Mrozowicki 2016). Toteż zachodzi pytanie czy pandemiczny i (post)pandemiczny kryzys społeczno-gospodarczy przyczynia się do dalszej „normalizacji” prekariatu, czy też odwrotnie, stwarza warunki, w których prekaryjność jest kwestionowana? Inaczej, ważne jest pytanie o to, jak pandemia wpływa na procesy normalizacji prekaryzacji młodych w gastronomii? W wystąpieniu zostaną poruszone kwestie relacji kryzysu pandemicznego w kontekście normalizacji prekaryzacji w odniesieniu do biografii młodych (18-34) pracowników w gastronomii. Zakładam, że społeczne konsekwencje kryzysu (post)pandemicznego jeszcze bardziej przyczynią się do prekaryzacji pracy. Toteż istotnym jest odpowiedź na kolejne pytanie: jakie są strategie pracowników gastronomii wykazujące odporność na kryzys pandemiczny ze względu na znaczenie zasobów biograficznych i społecznych? Wystąpienie będzie próbą zbudowania pomostu pomiędzy zakończonym niedawno projektem PREWORK – dotyczącym młodych niestałych pracowników w Polsce i Niemczech – a projektem COV-WORK dotyczącym zmian w organizacji pracy, zbiorowych stosunkach pracy i dyskursu o pracy oraz świadomości społeczno-ekonomicznej podczas pandemii i jej następstwa. W analizie wykorzystane zostaną wywiady biograficzne przeprowadzone wiosną i latem 2021 roku z młodymi pracownikami gastronomii w Polsce.
(Wyłożony)
Kamil Matuszczyk
For at least two decades, farmers in Poland have relied heavily on workers recruited from abroad (Górny and Kaczmarczyk 2018, 2020). The vast majority of the 137,000 workers employed in 2021 were seasonal workers from Ukraine, who usually take up employment for a few weeks, often agreeing to work under exploitative and unstable employment conditions (e.g. borrowing workers, working without a written contract or working 7 days a week). Although employers, as a result of the structural shortage of workers, have been forced to implement elements of socially responsible strategies for recruitment and retention in recent years (see Kroon and Paauwe 2014), there are still numerous examples of work in unsafe and precarious conditions (Fiałkowska and Matuszczyk 2021). However, this situation may change in 2022 , mainly due to the massive influx of refugees from Ukraine fleeing the aggression of Russian troops. Preliminary observations and interviews with fruit growers reveal, on the one hand, concerns about recruiting workers for fruit picking and increasing wage rates and, on the other hand, there may be examples of exploitation of workers who have been given temporary shelter.
The presentation aims to explain how the mass influx of refugees changes the functioning of farmers and thus agricultural production in Poland in 2022. The presentation will analyse the discourse that has emerged in the public space about the moral obligation of farmers and helping Ukrainians who have been saving Polish agriculture for many years. In addition, conclusions from in-depth interviews conducted in the first weeks of the war in Ukraine will be presented, as well as analyses from field research to be conducted in June-October 2022 in the Grójec district. This will be a continuation of research conducted by the author since 2019, which consists of participant observation on five farms (i.e. working together with Ukrainian workers, interviewing them and their employers) during intensive fruit or vegetable harvesting. Using the lens of the good employer (Rye and Scott 2020), I will show the structural determinants and impact of the new crisis on the daily practices and strategies of farmers employing Ukrainian workers. In doing so, I will shed new light on the problem of refugees in rural areas and how they are treated as seasonal workers, which is still poorly recognised in the literature (Kavak 2016; Pelek 2019).
