1. Wyjaśnienia w kategoriach teorii funkcjonalnego zróżnicowania:
Do 1989 – z różnych względów (specyficzny polski komunizm) okres nieczynnej funkcjonalnej dyferencjacji (bo związek religii z tożsamością narodową, kulturą, obyczajem i artykulacją aspiracji godnościowych, odnoszących się do prawdy i wolności)
Po 1989 – stopniowe uczynnianie się funkcjonalnego zróżnicowania wraz z procesami ekonomicznymi (wzrost gospodarczy), społecznymi i kulturowymi.
Dlaczego obserwujemy przyspieszenie pod koniec pierwszej dekady XXI wieku? Być może dlatego, że wówczas wchodzi w dorosłe życie pokolenie, które może korzystać z osiągnięć przemian lat 90.
2. Wykształcenie jako czynnik osłabiający religijność:
Obecnie (2015=2022) ok. połowa każdej kohorty wiekowej (18/19 lat) uczestniczy w procesach kształcenia w instytucjach szkolnictwa wyższego. Wiąże się to z większym uznaniem dla krytycznego i racjonalnego myślenia (nauka to kształcenie w krytyce), większą otwartością na inne doświadczenia, socjalizacja do poglądów uważanych za „postępowe”. Zmiana polega na skali: w 1989 roku jedynie ok. 10% każdej kohorty wiekowej miało dostęp do instytucji kształcenia, w pierwszej dekadzie XXI w już ok 50%.
3. Kalkulacja życiowych wyborów:
Planowanie kariery, racjonalne poszukiwanie zadowalającej pracy, intensywność pracy, myślenie o sobie w kategoriach jednostkowych zasobów i szans, które podlegają racjonalnej kontroli i realizacji. To zawęża pole oddziaływania motywacji religijnych jako irracjonalnych i niepolegających racjonalnej kalkulacji.
4. Kultura, media społecznościowe, blokady psychologiczne:
Szeroka oferta sposobów spędzania czasu wolnego, większe możliwości uczestnictwa w kulturze; nastawienie konsumenta – na jakość dóbr i profesjonalizm.
Wirtualna rzeczywistość: nowe sposoby komunikowana się, media społecznościowe, zindywidualizowany bezosobowy kontakt.
Blokady psychologiczne: ok. 30% młodych ludzi w Polsce ma problemy psychologiczne (uzależnienia, depresje, blokady emocjonalne i poznawcze w kontaktach z innymi, itp.). Religijne instytucje nie chronią i nie oferują remedium, ponieważ są wypierane przez systemy usług psychoterapeutycznych i farmakologię.
Te czynniki, kiedy osiągają masę krytyczną dystansują wobec instytucji (w sytuacji niskiej oceny instytucji w ogóle), a szczególnie instytucji religijnych. Zmniejszają też zdolność do postrzegania własnego życia poprzez religijne symbole, rytuały, treści pisma świętego.
5. Czynniki wpływające na dystansowanie się wobec Kościoła jako instytucji
szawiel:
a. sztywna, hierarchiczna instytucja władzy
b. kontrola ze strony społeczności religijnej
c. polityczne związki Kościoła z władzą
d. Problemy Kościoła z radzeniem sobie z wewnętrznymi problemami.
