Zgodnie z projekcją ludnościową Eurostatu EURO-POP2019, w roku 2050 ludność Polski będzie liczyć 34,1 mln osób, tj. o 3,85 mln mniej niż dziś, tymczasem liczba osób starszych wzrośnie do 10,3 mln, czyli o prawie 3,3 mln osób. Już teraz system opieki nad osobami starszymi i zależnymi pozostawia wiele do życzenia i konieczne są odpowiadające rosnącym potrzebom zmiany. Ich kierunek mogą wskazywać realizowane, na razie na niewielką skalę, innowacje społeczne.
Mieszkanie na wsi często oznacza trudniejszy dostęp do opieki zdrowotnej, w różnych etapach życia. Miejsce zamieszkania to jedna z częściej uwzględnianych analizach społecznych, obok płci, wykształcenia, cecha społeczno-demograficzna. W badaniach realizowanych w IRWiR PAN od lat zwracamy uwagę na to, że tradycyjny podział na wieś i miasto jest zbyt upraszczający i warto uwzględniać złożone różnice, charakteryzujące tereny wiejskiej Polski. Zróżnicowanie dotyczące warunków życia obecne jest na wsi w wielu wymiarach, także tych dotyczących opieki zdrowotnej. Szczególnie trudna sytuacja charakteryzuje gminy położone peryferyjnie w stosunku do ośrodków miejskich, oraz tych, w których strukturze zatrudnienia dominuje rolnictwo.
Peryferyjne tereny wiejskie w Polsce doświadczają depopulacji, zaniku usług publicznych, transportu. Procesy demograficzne i wyjazdy młodych przyspieszają starzenie się populacji, usługi prywatne stają się nieopłacalne i znikają, a publiczne są odległe, niskiej jakości i trudno dostępne. Dotyczy do także usług w obszarze ochrony zdrowia i opieki społecznej (por. m. in. Raporty NIK O opiece ginekologicznej na wsi (2018), O usługach opiekuńczych świadczonych osobom starszym w miejscu zamieszkania (2018), O organizacji pracy i warunkach pracy pracowników socjalnych w gminach (2019)). Na te problemy nakładają się cechy społeczności – niższy poziom wykształcenia, niewielkie umiejętności cyfrowe. W starzejącej się populacji dominują kobiety, których świadczenia są niższe niż mężczyzn. Wreszcie – na terenach zdominowanych przez rolnictwo świadczenia emerytalne są niższe niż osób ubezpieczonych w ZUS.
Starość i choroba na wsi to także trudniejszy dostęp do opieki u kresu życia. Długoterminowa opieka pielęgniarska na wsi jest nieopłacalna i w wielu miejscach nie działa. Opieka paliatywna, dostęp do hospicjów stacjonarnych i domowych na wsi są dużo trudniejsze, często wyjazd do oddalonego hospicjum stacjonarnego oznacza pożegnanie się z rodziną jeszcze za życia.
W pięciu gminach wschodniego Podlasia realizowany jest obecnie projekt Dać to, czego naprawdę potrzeba (projekt Europejskiego programu na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych 2014-2020). Jego celem jest przetestowanie nowego modelu działania hospicjum domowego – innowacji społecznej, która może stać się odpowiedzią na wskazane wcześniej problemy. W referacie przedstawiony zostanie nowy model hospicjum domowego, proponowany mieszkańcom Podlasia oraz analiza, w oparciu o jakie zasoby i jakimi środkami model ten jest wdrażany, co sprzyja jego implementacji, a co ją utrudnia.