Zachowania wyborcze Polaków – wnioski z przeszłości, prognozy na przyszłość
Grupa tematyczna
Numer: G75
Organizacja: Michał Kotnarowski (IFiS PAN), Agnieszka Jasiewicz-Betkiewicz (UW)
Pasmo, godzina:
I 15.09, 14:00-15:30
Miejsce: SGGW, BUD. 7, Sala 8
Słowa kluczowe: demokracja, ideologie polityczne, partycypacja wyborcza, populizm, postawy polityczne, teorie głosowania, zachowania polityczne, zachowania wyborcze
Wybory są najbardziej powszechną formą aktywności politycznej w demokracjach przedstawicielskich. Znaczenie wyborów i ich wyniku jest nie do przecenienia dla funkcjonowania różnych form życia społecznego we współczesnych państwach demokratycznych. Znaczenie to wydaje się być szczególnie duże obecnie w Polsce, gdyż od wyników różnego rodzaju wyborów zależeć może nie tylko sytuacja społeczno-ekonomiczna kraju, ale też ustrój państwa, zagwarantowanie praw obywateli, czy też obecność Polski w międzynarodowych organizacjach lub sojuszach. Z tej perspektywy temat zachowań wyborczych i postaw politycznych Polaków wydaje się być ważny i mieć istotne znaczenie społeczne. Dość często aktywność socjologów w tej dziedzinie sprowadza się do pojedynczych wypowiedzi medialnych komentujących ad-hoc bieżące wydarzenia polityczne. W naszym przekonaniu zachowania wyborcze i postawy polityczne Polaków wymagają pogłębionej refleksji socjologicznej, ugruntowanej w rozważaniach teoretycznych i opartej na danych empirycznych.
Organizując tę grupę motywowani jesteśmy też chęcią integracji środowiska socjologów i socjolożek zajmujących się tematyką wyborów i postaw politycznych. Socjologiczna refleksja naukowa nad tymi tematami prowadzona jest w Polsce przez rozproszone grono badaczy ulokowanych w różnych ośrodkach. Zachowania wyborcze analizowane są też w różny sposób, w oparciu o różnego rodzaju dane, z zastosowaniem różnych podejść metodologicznych. Grupa tematyczna pozwoli na spotkanie tych osób, wymianę doświadczeń i perspektyw badawczych.
Zapraszamy do składania referatów dotyczących, najogólniej rzecz ujmując, dwóch fundamentalnych pytań stawianych w badaniach wyborczych: (1) dlaczego jedni głosują w wyborach, a inni nie – pytanie o partycypację wyborczą, oraz (2) dlaczego wyborcy skłonni są popierać określone opcje polityczne – pytanie o tzw. political choice. Interesują nas nie tylko referaty dotyczące bezpośrednio zachowań wyborczych, ale też odnoszące się do szeroko rozumianych postaw politycznych przekładających się, lub mogących się przekładać, na zachowania wyborcze. Grupa może być też interesująca dla osób zajmujących się takimi zagadnieniami jak populizm, klientelizm, democractic backsliding.
Interesują nas zarówno wystąpienia skupiające się na głosowaniu w całym kraju lub jego częściach (regionach, lokalnych społecznościach), jak też ujmujące głosowania w Polsce w perspektywie porównawczej (tj. porównanie głosowania w Polsce z zachowaniami wyborczymi w innych krajach). Referaty mogą dotyczyć różnego rodzaju wyborów: parlamentarnych, prezydenckich, samorządowych, europejskich.
W grupie stawiamy też na metodologiczny pluralizm. Interesują nas referaty oparte zarówno na metodologii ilościowej, jakościowej, jak też te w których łączone są różne podejścia metodologiczne (mixed mode). Opracowania mogą też wykorzystywać różnego rodzaju dane, takie jak np. sondaże, dane pochodzące z mediów społecznościowych, dane urzędowe, dane pochodzące z wywiadów jakościowych, grup fokusowych, dane tekstowe (jakościowa i ilościowa analiza tekstu, analiza dyskursu), czy też dane pochodzące z badań antropologicznych. Wymagamy jednak, aby wystąpienia miały umocowanie teoretyczne – odwoływały się do ogólniejszych rozważań teoretycznych dotyczących np. zachowań wyborczych, zachowań politycznych, aktywności obywatelskiej, ruchów społecznych, teorii demokracji, zagadnień związanych z politycznym ładem itp.
Marta Żerkowska-Balas,
współautorzy: Radosław Markowski
Badania nad krzyżującymi się naciskami (cross-pressures) pokazują, że poziom ekspozycji na różne, niezgodne opinie i presje wpływa na rozumienie polityki, emocjonalne reakcje czy zachowania polityczne. Popularność tego zagadnienia, którego źródeł można doszukiwać się w badaniach nad Michigańskim „lejkiem przyczynowości”, przypada na lata 50. i 60. XX wieku. Z czasem jednak zainteresowanie badaczy problematyką cross-pressures znacząco spadło. Niektórzy kwestionowali status ontologiczny zjawiska, inni wskazywali na problemy z pomiarem, czy szerzej, z badaniem krzyżujących się nacisków.
Niemniej jednak wyborcy poddani krzyżującym się naciskom są interesujący z perspektywy badań nad zachowaniami wyborczymi, ponieważ dają nam bezpośredni wgląd w ogólne procesy podejmowania decyzji. Istota zjawiska sprowadza się do wewnętrznych norm i konfliktów wartości na poziomie indywidualnym. Podczas kampanii i wyborów konflikty te mogą przekładać się na absencją wyborczą, odkładanie lub zmianę decyzji, na kogo głosować.
Koncepcja krzyżujących się nacisków wydaje się dobrze wyjaśniać sytuację polityczną w spolaryzowanych demokracjach, takich jak Polska, gdzie konflikt oparty na wartościach wzmacnia uprzedzenia wewnątrz i międzygrupowe, sprawiając, że tożsamości społeczne silniej wpływają na postawy i zachowania polityczne.
Celem niniejszego artykułu jest: po pierwsze, zaproponowanie trzech ujęć (i operacjonalizacji) krzyżujących się nacisków; po drugie, powiązanie zjawiska z rodzajem ustroju politycznego, w celu ujawnienia jego skutków w pogarszającej się pod względem jakości (polskiej) demokracji. Trzy ujęcia krzyżujących się nacisków obejmują większość opisywanych i badanych dotychczas sposobów podejścia do tego zjawiska. Przyjmujemy więc, że jednostki „pod presją krzyżową” mogą być traktowane jako takie, ponieważ: (a) zajmują przeciwstawne stanowiska w odniesieniu do istotnych problemów obecnych w debacie publicznej, (b) należą do skonfliktowanych ze sobą grup, (c) ich najbliższe otoczenie, oczekuje, że będą wspierać różne partie polityczne.
Główna hipoteza, którą będziemy weryfikować mówi, że w stosunkowo skonsolidowanej i jakościowej demokracji, w której w relacjach między obywatelami a elitami politycznymi dominują programowe (nie klientelistyczne) powiązania, źródłem krzyżujących się nacisków będą przede wszystkim obecne w debacie publicznej problemy uznawane za ważne i wymagające rozwiązania, podczas gdy w warunkach erozji demokracji i pogarszającej się jakości demokratycznej wspólnoty politycznej, w której dominują powiązania klientelistyczne/nepotyczne, ujawnia się wpływ krzyżujących się nacisków związanych z tożsamością. Innymi słowy, w wadliwych demokracjach zmniejsza się znaczenie krzyżujących się nacisków typu (a), zwiększa się natomiast wpływ krzyżujących się nacisków typu (b) i (c) na postawy i zachowania polityczne. Oczywiście możliwe są różnice pomiędzy elektoratami poszczególnych partii, jako że partie o charakterze klientelistycznym, dążące do osłabienia liberalnych mechanizmów demokratycznej kontroli, prawdopodobnie będą przyciągać zwolenników niezależnie od mechanizmów krzyżujących się nacisków, zwłaszcza tych odnoszących się do sprzecznych interesów.
Podstawą do weryfikacji hipotez będą dane Polskiego Generalnego Studium Wyborczego. Badanie jest klasycznym studium porównawczym w czasie, zestawiający okres polityczny przed 2015 r. ze zdominowanym przez PiS okresem po roku 2015.
Paweł Matuszewski,
współautorzy: Jarosław Flis, Waldemar Wojtasik
W wyborach do Parlamentu Europejskiego w Polsce wyborcy mogą głosować na konkretnych kandydatów i kandydatki, którzy znaleźli się na kartach wyborczych. W ten sposób mogą oni co prawda okazać swoje poparcie dla dowolnej osoby według własnych preferencji, jednakże dane empiryczne wskazują, że najczęściej wybierane są nazwiska umieszczone na początkowych miejscach. Prowadzi to do istotnego pytania o to, w jakim stopniu sukces wyborczy kandydata zależy od jego zasobów i ich docenienia przez wyborców a w jakim od decydentów narzucających określony kształt list wyborczych i logiki, którą się posługują w tym działaniu. Warto zwrócić uwagę, że istnieje co najmniej kilka – niekoniecznie wykluczających się – strategii wyboru kandydata z danej listy. Wyborcy mogą używać informacji o jego pozycji jako heurystyki określającej jego predyspozycje do zostania europosłem lub europosłanką. Znaczenie może mieć również wyrazistość percepcyjna poszczególnych miejsc (stąd osoby na ostatnim miejscu są wybierani częściej niż ci ze środkowych pozycji). Jednakże wyborcy mogą też kierować się osobistymi atrubutami kandydatów (np. ich wcześniejszymi sukcesami wyborczymi, rozpoznawalnością) niezależnie od tego, jakie miejsce zajmują.
Zmienną zależną w naszej analizie jest odsetek głosów uzyskanych przez kandydatów w ramach swojej listy w wyborach do Parlamentu Europejskiego w Polsce w 2019 r. Zmiennymi niezależnymi są: kapitał wyborczy (liczba głosów uzyskana w poprzednich wyborach), widoczność w mediach społecznościowych (reakcje wywoływane przez kandydatów na Facebooku i Twitterze), lokalność (siła związku między okręgiem wyborczym kandydatów a ich miejscem zamieszkania) a także opracowany przez nasz zespół indeks przychylności partyjnej, tj. stopień, w jakim otrzymana pozycja na liście jest powiązana z miejscem, które kandydaci powinni otrzymać, gdyby znaczenie miały tylko ich zasoby (wskazujące na uprzywilejowanie albo dyskryminację określonych kandydatów).
W analizie wykorzystaliśmy dane z PKW o kandydatach w wyborach samorządowych, parlamentarnych i do Parlamentu Europejskiego z lat 2014-2018 oraz dane na temat reakcji użytkowników Twittera i Facebooka na wpisy kandydatów w okresie od rejestracji komitetów wyborczych do dnia wyborów. Wyniki wskazują, że model (beta regresja) z wszystkimi zmiennymi niezależnymi osiągnął R2 równe 0,68 a rezultaty pozwalają na oszacowanie wag poszczególnych czynników dla wyników wyborczych kandydatów. Ponadto, pogłębiona analiza wykazała, że sukces wyborczy jest możliwy w wyniku różnych konfiguracji atrybutów kandydatów oraz przychylności partyjnej. Zostaną one syntetycznie omówione wraz z konkretnymi przykładami.
Helena Chmielewska-Szlajfer
Internetowe tabloidy kojarzą się zazwyczaj z uproszczonymi, skandalizującymi treściami dotyczącymi gwiazdek show-biznesu. Jednak wybory w Polsce w 2015 roku, które doprowadziły do prawicowego przełomu na polskiej scenie politycznej utrzymującego się po dziś dzień, pokazują, że te „niepoważne” media, w szczególności portal Pudelek, okazały się być wyjątkowo wyczulone na emocje społeczne – a to w przeciwieństwie do większości sondaży politycznych oraz ekspertyz.
Jak to się stało, że Pudelek, to plotkarskie medium, a także komentarze internetowe publikowane w nim przez anonimowych komentatorów, wskazywały sympatie polityczne – oraz, jak się okazało, wyniki wyborów – trafniej niż eksperci i sondaże? W mojej pracy staram się pokazać, jak wygląda tabloidyzacja wiadomości politycznych na Pudelku, jednym z czołowych polskich portali plotkarskich o zasięgu ok. 5 milionów unikalnych odwiedzających miesięcznie, czyli kilkakrotnie więcej niż jakiekolwiek polskie media informacyjne, wyłączając główne witryny czołowych portali internetowych.
W pracy tej skupiam się na analizie produkcji wiadomości politycznych na Pudelku (za inspiracje służą tu badania Rodneya Bensona i Daniela Dayana). W badaniu opieram się na pogłębionych wywiady, które przeprowadziłam z autor(k)ami i redaktor(k)ami Pudelka, pytając o sposób pracy redakcji, wybory tematów i ideowe bądź ideologiczne sympatie, a także na analizie artykułów i najpopularniejszych komentarzy w kampanii prezydenckiej i parlamentarnej 2015 roku (za pomocą MAXQDA). Analiza artykułów wskazuje główne tematy, ich wzajemne powiązania oraz emocjonalny stosunek do nich autorów/ek i komentatorów/ek. Z kolei z wywiadów wyłania się obraz tego, jak w internetowych redakcjach, które publikują niemal dwadzieścia cztery godziny na dobę, a ich sukces jest uzależniony od kliknięć odbiorców/czyń, podejmowane są decyzje redakcyjne dotyczące treści i ich emocjonalnej wymowy; jak dziennikarze radzą sobie z zachowaniem poczucia profesjonalizmu w pracy dla sensacyjnego medium; jak pryncypia dziennikarskie coraz silniej kierują ku ujawnianiu tajemnic możnych (w miejsce np. relacjonowania spraw istotnych z punktu widzenia danej społeczności); i jak te codzienne decyzje redakcyjne kształtują to, co czytelnicy widzą, a co za tym idzie, co wiedzą o świecie.
Tworzenie wiadomości w tabloidach online obejmuje takie funkcje, jak:
– styl tabloidu online: nagłówek kontra treść; zderzenie reportażu dziennikarskiego z wyborami redakcyjnymi;
– profesjonalizm dziennikarski: co czyni dziennikarza i medium profesjonalnym; role zawodowe pełnione przez dziennikarzy; jak dziennikarze negocjują rygor zawodowy z rezultatem w stylu tabloidowym,
– cele tabloidów internetowych: ujawnianie sekretów (możnych), reaktywne wiadomości (w połączeniu z komentarzami czytelników) i dostarczanie odbiorcom rozrywki
Analiza procesu tworzenia wiadomości politycznych w internetowym tabloidach w istotny sposób przekłada się na lepsze rozumienie produkcji wiadomości online jako takich, szczególnie biorąc pod uwagę ogólny trend „tabloidyzacji” informacji, gdzie nietabloidowe media walczą z brukowcami o uwagę czytelników.
Jednocześnie jednak ten upraszczający styl tabloidu internetowego okazuje się być paradoksalnie włączający (inkluzywny), ponieważ oferuje swoim odbiorcom/czyniom dodatkową platformę, swoiste rozszerzenie sfery publicznej (vide: Jürgen Habermas, Chantal Mouffe, Zizi Papacharissi), do dzielenia się swoimi własnymi wartościami – zarówno oburzeniem, jak i pragnieniami – dotyczącymi tego, jak powinna wyglądać polityka i, szerzej, jak powinna wyglądać nasza kultura polityczna.
Tomasz Żukowski
Celem artykułu jest rekonstrukcja społeczno-gospodarczo-kulturowych i politycznych uwarunkowań wyników wyborów parlamentarnych (2019) i prezydenckich (2020). W tym celu połączono dane Państwowej Komisji Wyborczej dot. zachowań wyborczych (frekwencja, preferencje polityczne, ich dynamika w porównaniu z głosowaniami z roku 2015) mieszkańców powiatów i gmin na prawach powiatów z różnymi danymi charakteryzującymi te jednostki terytorialne (m.in. poziom rozwoju, migracje, charakterystyka rynku pracy, urbanizacja, wyniki egzaminów organizowanych przez CKE, przestępczość, samobójstwa, praktyki religijne, efekty polityki społecznej rządów prawicy).
Wyodrębniono kilka czynników współkształtujących w latach 2019-20 polską przestrzeń społeczno-gospodarczą i kulturową: ogólny poziom skumulowanego rozwoju (oś modernizacji), generalne doświadczenie industrializacji (w tym deindustrializacji i reindustrializacji), korzystanie (lub nie) z szans rozwojowych w czasach III RP, wreszcie – oś tożsamości (siły tradycyjnych więzi religijno-rodzinnych). Udokumentowano także generalnie depolaryzujące polską przestrzeń społeczno-gospodarczą i kulturową zmiany z lat 2014-2019.
Analizy potwierdziły oczywistą tezę, że w latach 2019-20 stronami fundamentalnego podziału (rozłamu) w strukturze socjopolitycznej kraju były obozy PiS (z matecznikiem w społecznościach „Polski powiatowej” z silniejszymi, tradycyjnymi tożsamościami) oraz „antyPiS” (z matecznikiem w pięciu głównych metropoliach).
Dodatkowo zauważono postępującą polaryzację stron rywalizacji, wzrost mobilizacji wyborczej w społecznościach lokalnych bliższych „obozowi PiS” a także rosnący wpływ na sposób głosowania (i wybór obozu) struktury społeczno-zawodowej tychże społeczności. Zmierzono wpływ na wyborców polityki społecznej rządów prawicy. Stwierdzono, że po roku 2015 rola osi interesów zwiększyła się, osi tożsamości relatywnie zmalała.
Prowadzi to do końcowego wniosku, że choć społeczno-gospodarcze i kulturowe podłoże polskiej polityki zmieniło się w ograniczonym stopniu, to charakterystyka samego podziału socjopolitycznego – pomimo tego, że jego strony pozostały te same – uległa w latach 2015-2019/20 nieco większym przeobrażeniom.
