Małe obok dużego – relacje miast i ich mieszkańców w obszarach metropolitalnych – trudne sąsiedztwa czy synergiczna współpraca
Grupa tematyczna
Numer: G33
Organizacja: Marek Nowak (UAM), Krzysztof Bierwiaczonek (UŚ)
Pasmo, godzina:
IV 16.09, 16:00-17:30
Miejsce: WYDZIAŁ LINGWISTYKI UW, Sala 3.018
Sekcje: Sekcja Socjologii Miasta
Przedmiotem obrad grupy tematycznej będzie problem relacji mniejszych i większych ośrodków miejskich oraz ich mieszkańców. Z jednej strony chcemy uwzględnić współczesną dynamikę procesów metropolizacji wiążącą się z kreowaniem obszarów metropolitalnych (np. Zuzańska-Żyśko 2016; Smętkowski M. i in. 2019) , a z drugiej przypomnieć koncepcję miast satelitarnych (np. Szczepański 1991, Szymańska 2007) i zastanowić się nad jej wykorzystaniem w nowych uwarunkowaniach. Tym samym uwagę chcemy skierować na mniejsze ośrodki miejskie pozostające w relacji z większymi sąsiadami.
Współczesne analizy odnoszące się do relacji pomiędzy ośrodkiem centralnym a małymi miastami w jego sąsiedztwie mają z reguły dość ograniczony charakter i koncentrują się na czterech procesach:
1. Deindustrializacji i powiązanej z nią transformacji systemowej dziś rozpatrywanej już raczej w perspektywie historycznej
2. „Kolonizacji” mniejszych miast przez intensywną politykę deweloperską, co dynamizuje proces suburbanizacji wielkich miast
3. Integracji funkcjonalnej przebiegającej w obszarach metropolitalnych związanej z integracją transportu, usług komunalnych
4. Kryzysie tożsamości mniejszych ośrodków miejskich.
Wymienione perspektywy są istotne i warte pogłębionej uwagi. Oprócz nich można wskazać jeszcze inne ważne zjawiska społeczno-przestrzenne wpływające na relację dużych i małych ośrodków miejskich:
1. Kulturę mobilności (Klinger et al. 2013) i potencjał (lub jego brak) zmian w tym zakresie, który mógłby ograniczać użytkowanie samochodów.
2. Reurbanizację powiązaną z gentryfikacją obszarów miast metropolitanych wpływającą także na sytuację na rynku mieszkaniowym mniejszych miast (np. Sagan 2017; Drozda 2017)
3. Kreowanie przestrzeni postsuburbialnych (Kaczmarek 2020) stanowiących konkurencją dla wielkomiejskich centrów.
4. Politykę miejską, która wydaje się być nastawiona w większym stopniu na konkurencję niż współpracę (np. Sagan 2017). Ten watek rodzi tez pytania o potencjał do radzenia sobie z wyzwaniami jakie związane są z czasem (post?)pandemicznym, ale także realizowaniem Celów Zrównoważonego Rozwoju 2030.
Wskazane procesy są pretekstem do stawiania pytań o kondycje i szanse małych miast zlokalizowanych w pobliżu ich większych sąsiadów. To zarazem pytanie o ewolucję miasta i miejskości w najbliższych latach, którą rozpatrywać można jako pytanie o podmiotowość lokalnych wspólnot wobec centralizacji i dominacji wielkich miast. Oprócz dostrzeżenia samych zjawisk istotne są także metodologiczne drogi badania relacji małych i dużych miast.
Do udziału w dyskusji na wskazany temat zapraszamy przedstawicieli studiów miejskich z myślą o sformułowaniu diagnozy kondycji społecznej, urbanistycznej i ekonomicznej „miast satelitarnych”.
Anna Bernaciak, Suava Salameh
Zagadnienie miast satelitarnych wzbudza spore zainteresowanie wszędzie tam, gdzie zjawiska urbanizacji przybierają na dynamice a problem zarządzania wielkimi metropoliami staje się wyzwaniem dla planistów przestrzennych i specjalistów od rozwoju miast. Fenomen siłą rzeczy ma charakter historyczny i podąża za obszarami podlegającymi intensywnej urbanizacji. Podobne doświadczenia współcześnie rzadziej są udziałem naszego regionu. Jednocześnie rodzime przykłady miast satelitarnych, jak Nowa Huta czy Tychy, weszły już obecnie w wiek dojrzały, czyli osiągnęły ok. 70 lat. Pozwala to przeanalizować dynamikę ewolucji miast satelitarnych opisując jednocześnie specyfikę socjalistycznego planowania przestrzennego na tle kolejnych lat i kolejnych przesileń systemowych związanych z: (i) transformacją systemową, (ii) a następnie presją suburbanizacyjną miast-centrów obszarów metropolitalnych. Kluczowym zagadnieniem są np. pytania o „samoistność” tych miast oraz odpowiedzi na pytania o tożsamość współczesnych miast satelitarnych.
Przedmiotem wystąpienia będzie studium przypadku Lubonia, koło Poznania, naszym zdaniem doskonałego przykładu miasta satelitarnego, którego geneza związana jest ze zjawiskami industrializacji z przełomu XIX i XX wieku. W ramach analizy przypadku autorki zaprezentują wyniki badania internetowego (wykorzystującej metodologię badania sondażowego), wyniki badań jakościowych, jak FGI i wywiadów eksperckich oraz analizy przestrzenne i studia desk research.
Lucyna Błażejczyk-Majka
Wśród badań nad relacjami sąsiedzkimi pewne miejsce zajmują te, dotyczące wielkomiejskich modernistycznych osiedli, typowych dla socjalistycznego budownictwa mieszkaniowego Europy Środkowo-Wschodniej. Fenomen stosunków sąsiedzkich w polskich postsocjalistycznych blokowiskach wymaga uwzględnienia perspektywy historycznej, wskazującej społeczno-ekonomiczne uwarunkowania ich budowy i rozwiązania organizacyjno-prawne przyjęte w okresie transformacji ustrojowej. Relacje sąsiedzkie podlegają oczywiście szeroko rozumianym współczesnym przemianom społecznym. Należy je jednak rozpatrywać również na płaszczyźnie przestrzennej, uwzględniającej wielkość ośrodka miejskiego, w którym one są budowane.
W referacie zaprezentowane zostaną wyniki badań empirycznych, zrealizowanych w trzech różnych ośrodkach miejskich różnej wielkości: mieście małych (Wronki), dużym mieście (Poznaniu) oraz metropolii (Warszawie. Przyjęcie takiej struktury pozwoli w szczególności odpowiedzieć na pytanie czy relacje sąsiedzkie w post-socjalistycznych blokowiskach małych miast różnią się od tych budowanych w zlokalizowanych w pobliżu ich większych sąsiadów. Wyniki badań i wspomniane wyżej szerokie spojrzenie pozwoli ostatecznie zaprezentować propozycję konceptualizacji sąsiedztwa w obrębie post-socjalistycznych blokowisk.
Hubert Kotarski, Krzysztof Piróg
Do tej pory problem relacji pomiędzy samorządami tworzącymi miejskie obszary funkcjonalne nie był szeroko poruszany w literaturze socjologicznej. Autorzy jako podstawy teoretyczne swoich rozważań przyjęli dwie teorie. W ramach pierwszej z nich, teorii biegunów wzrostu, przyjęli założenie, że silny ośrodek miejski oddziałuje pozytywnie na otoczenie, w wyniku czego zachodzi dyfuzja procesów rozwojowych. Podstawowym założeniem, przyjętym przez autorów jest stwierdzenie, że Rzeszów jest biegunem wzrostu pozytywnie oddziałującym na otoczenie oraz że ten pozytywny wpływ powinien być dostrzegany przez samorządowców z sąsiednich gmin. Drugą zastosowaną do rozważań teorią, opozycyjną wobec teorii biegunów wzrostu, jest teoria rdzenia i peryferii, w ramach której podkreśla się rolę rdzenia jako dominującego nad otoczeniem przez to ograniczającego możliwości zharmonizowanego rozwoju peryferii. Procesy dominacji rdzenia nad peryferiami generują z kolei konflikty pomiędzy rdzeniem a peryferiami, gdyż z perspektywy peryferii procesy dominacji rdzenia są postrzegane jako zagrożenie dla rozwoju. Chociaż wyjściowo obie zastosowane teorie są teoriami ekonomicznymi odnoszącymi się do rozwoju regionalnego, to autorzy uznają je jako inspirujące również na potrzeby prowadzenia analiz w aspekcie socjologicznym. Autorzy żywią przekonanie, że rozważania w aspekcie socjologicznym stanowią twórcze rozwinięcie teorii biegunów wzrostu oraz rdzenia i peryferii, a zarazem mogą stanowić wkład w weryfikację trafności i użyteczności tych teorii, przyjmując szerszą perspektywę rozwoju regionalnego niż tylko sprowadzającego się do aspektów gospodarczych. Szczególna uwaga zostanie poświęcona analizie perspektywy samorządowców jako głównych aktorów kreujących politykę rozwoju, przy założeniu że procesy komunikacji i relacje społeczne pomiędzy samorządowcami stanowią jeden z kluczowych endogenicznych czynników mogących stanowić barierę rozwojową lub stymulator rozwoju w zależności od tego, czy relacje te zorientowane są na konkurencję czy na współpracę. Chociaż zakresem analiz zostanie objęty tylko jeden miejski obszar funkcjonalny na zasadzie studium przypadku, to sposób przeprowadzenia tych analiz w kontekście weryfikacji teorii biegunów wzrostu oraz rdzenia i peryferii pozwoli uzyskać perspektywę użyteczną w kontekście zrozumienia relacji zachodzących wewnątrz miejskich obszarów funkcjonalnych.
Łukasz Drozda
Wojna rosyjsko-ukraińska z 2022 roku stanowi wyraźną cezurę w historii Europy Środkowej i Wschodniej jako pierwszy w całym regionie tak drastyczny moment historycznego zerwania z porządkiem poradzieckim. Stanowiące skutek tego konfliktu zniszczenia ukraińskich miast sprawiają, że analiza tutejszej urbanizacji przyjmuje już jednoznacznie historyczny charakter. Nie wpisuje się bowiem w stosowaną często w dalszym ciągu ramę analityczną „postsocjalistycznej transformacji”. Przez pojęcie to rozumieć należy ciągle niezakończony proces przemian w schemacie modernizacji imitacyjnej zamiast autonomicznego modelu rozwojowego. Celem referatu jest przedstawienie wyników prowadzonych na krótko przed rosyjską inwazją badań terenowych nad pożądanymi wizjami polityki miejskiej, które wyłaniają się z opinii aktorów stanowiących tę politykę. W ich trakcie prowadzone były wywiady z przedstawicielami lokalnej władzy, biznesu i ruchów społecznych. Badania realizowano w Kijowie i Lwowie, latem oraz wczesną jesienią 2021 roku.
(Wyłożony)
Anna Pokrzywa
W swoim wystąpieniu wyjdę od hipotezy mówiącej o tym, że jeśli pandemia przyniosła jakiekolwiek pozytywne skutki, możemy ich szukać w sąsiedzkich i lokalnych stosunkach społecznych. Kiedy świat wielu z nas „się skurczył” – został ograniczony do najbliższej przestrzeni i osób z najbliższego tylko otoczenia, kiedy opustoszał ze spotykanych w wielu miejscach ludzi – czy nie zauważyliśmy bardziej osób, które mieszkają tuż obok?
Pandemia, a przede wszystkim jej początkowy okres, przypomniała o tym, że warto mieć sąsiadów, których znamy, których lubimy, z którymi możemy wymieniać się drobnymi przysługami. Wielu z nas doświadczyło także izolacji z powodu choroby – popularność takich wirtualnych inicjatyw jak Widzialna ręka lub Pies w koronie (grupy na portalu Facebook) udowodniła, że sąsiedztwo świadczeniowe chwilami może być niezbędne. Czy wyciągniemy z tego wnioski na przyszłość?
Epidemia, a zwłaszcza czas twardego lockdownu, pokazała również jak istotna w wielkim mieście jest lokalność rozumiana poprzez dostępność do lokalnych sklepów, przestrzeni, usług. Mogliśmy doświadczyć, jaką infrastrukturą dysponuje nasza najbliższa okolica, jakie potrzeby można w niej zaspokoić – czyż nie o tym mówi zyskująca na popularności koncepcja 15.minutowego miasta?
W wystąpieniu przedstawię wnioski z systematycznej obserwacji lokalnych przestrzeni wirtualnych i z przekazów medialnych oraz z konwersacyjnych wywiadów z osobami, które w czasie epidemii doświadczyły zmiany kontaktów sąsiedzkich. Skonfrontuję je z teoriami socjologicznymi na temat relacji sąsiedzkich w mieście i z obecnym stanem badań na ten temat.
