Konflikt i przemoc w rodzinie i związkach intymnych. Ujęcie socjologiczne i interdyscyplinarne
Grupa tematyczna
Numer: G61
Organizacja: Iwona Zielińska (APS / University of Lincoln), Magdalena Szafranek (UW), Monika Wiktorowicz-Sosnowska (UWr)
Pasmo, godzina:
IV 16.09, 16:00-17:30
Miejsce: WYDZIAŁ LINGWISTYKI UW, Sala 3.019
Socjologiczna perspektywa przemocy w relacjach z bliskim nie cieszy się zbytnią popularnością pomimo, że jak pokazują badania opinii publicznej (Kantar 2019) przemocy domowej doświadcza 30% dorosłych Polaków i Polek, przy czym eksperci są zgodni, że są to wyniki zaniżone. Tymczasem w czasopismach socjologicznych nie pojawiają się teksty poświęcone temu zjawisku, podręczniki socjologii rodziny zdawkowo traktują problem, a w programach kolejnych zjazdów socjologicznych, przemoc domowa nie była dotychczas przedmiotem obrad odrębnej grupy czy sekcji w całości poświęconej temu zagadnieniu. Ignorowanie i umniejszanie problemu przemocy przez badaczy społecznych wspiera tabuizację tematu oraz wzmacnia ogólnie panujące przekonanie, że przemoc domowa jest problemem rodzinnym, a nie społecznym. Niska świadomość oraz brak dostatecznych działań państwowych w obszarze prewencji, edukacji i pomocy powoduje, że wiele zachowań przemocowych wciąż nie jest rozpoznawanych jako forma przemocy. Dodatkowo, takie kwestie jak przemoc w rodzinie wobec osób starszych, z niepełnosprawnościami, oraz osób LGBTQ, prawie w ogóle nie są obecne w mediach i w debacie publicznej.
Celem grupy usocjologicznienie problematyki przemocy w rodzinie i w relacjach intymnych. Zapraszamy praktyków i badaczy zajmujących się problematyką socjologii rodziny, więzi i relacji intymnych oraz badaczy i badaczki zainteresowanych problematyką przemocy w ujęciu interdyscyplinarnym do prezentacji wyników badań oraz koncepcji i teorii socjologicznych podejmujący tematykę przemocy w rodzinie i intymnych relacjach. Zakres tematyczny naszej grupy obejmuje między innymi następujące zagadnienia:
- Socjologiczne i interdyscyplinarne teorie konfliktu i przemocy w rodzinie i związkach intymnych
- Przemoc ze względu na płeć (gender-based violence)
- Przemoc w rodzinie wobec kobiet, mężczyzn i osób LGBTQ+ (Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender and Queer)
- Przemoc wobec dzieci, osób starszych i osób z niepełnosprawnościami
- Przemoc w intymnych związkach hetero i homoseksualnych (intimate partner violence)
- Przemoc w grupach mniejszości narodowych i etnicznych i ze względu na pochodzenie etniczne lub narodowe
- Podejście intersekcjonalne w badaniu przemocy w rodzinie i w relacjach intymnych
- Porno-zemsta (revange porn) i nowe formy przemocy w mediach społecznościowych
- Wpływ mediów, kultury i religii na zjawisko przemocy i postaw społecznych wobec przemocy
- Pomoc doświadczającym przemocy – policja, służba zdrowia, pomoc społeczna i organizacje pozarządowe; bariery w poszukiwaniu pomocy
- Trajektoria przemocy w biografiach
Konsekwencje indywidualne i społeczne przemocy
Michał PENO
Celem referatu jest zaprezentowanie wyników badań dotyczących tego, w jaki sposób pracownicy pierwszego kontaktu w ośrodkach pomocy pokrzywdzonym przestępstwem postrzegają sytuację ofiar różnych form przemocy, jakie są strategie radzenia sobie z doświadczeniem kontaktu z ofiarami przemocy, czy przeżywają wspólnie z klientami i w jaki sposób odczuwają doświadczenia swoich klientów/klientek? Czy w odczuciu tych osób są oni utożsamiani z policja, prokuraturą, ale z czystą pomocą, czy też nie. Czy taka szczególna sytuacja daje im dostęp do ukrytych pokładów wiedzy o przemocy w rodzinie, wobec dzieci, w związkach partnerskich, wśród par różnego pochodzenia narodowego?
Badania miały charakter empiryczny, w ramie teoretycznej IPA (interpretacyjnej analiza fenomenologicznej), badania opierają się na technikach jakościowych, takich jak: wywiady swobodne, obserwacja jawna quasi-uczestnicząca, analiza dokumentów.
Pracownicy tych ośrodków są grupą wyjątkową – pozostają poza sferą publiczną (inaczej, niż kuratorzy czy pracownicy socjalni), z reguły pracują nie na podstawie umowy o pracę, ale na podstawie umów cywilno-prawnych (więc są w szczególnej sytuacji zawodowej, np. nie mają urlopów), są też poza wymiarem sprawiedliwości.
Sebastian Kołodziejczak, Albert Terelak
Kontekst
1) niedostateczna ilość informacji o przemocy domowej wobec starszych kobiet w Polsce, a szczególnie ich sytuacji życiowej i konsekwencji długotrwałego pozostawania ofiarą, wynikająca z niedostatecznej ilości badań w tym obszarze; 2) szczególna atmosfera społeczno-polityczna w kraju, przesycona narracją konserwatywnych ugrupowań władzy, na temat sposobu traktowania przemocy domowej oraz funkcjonowania systemu jej przeciwdziałania. Czego istotą jest planowe akcentowanie dobra rodziny, jako całości, w miejsce dotychczasowego skupienia uwagi systemu przeciwdziałania przemocy na dobru poszczególnych członków rodziny.
Metody
Badanie ilościowe zrealizowaliśmy na próbie losowo dobranych starszych kobiet na obszarach wiejskich, następnie, te które w kwestionariuszu zadeklarowały doświadczenia przemocy domowej, uczestniczyły w badaniach jakościowych, realizowanych technikami Focus Group Interview oraz In-depth Interview.
Wyniki
Marginalizacja i utrata perspektyw godnego życia seniorów, stanowi charakterystyczną konsekwencję długotrwałego pozostawania w sytuacji przemocy domowej. Związane jest to z wieloletnim procesem przemian tożsamości, dokonujących się pod wpływem układu wzorów społeczno-kulturowych reprodukujących przemoc domową w lokalnych społecznościach oraz dysfunkcjonalnych relacji wewnątrzrodzinnych.
Justyna Grzymała
Przemoc seksualna wobec kobiet jest złożonym i wieloaspektowym zagadnieniem. Mimo iż jej sprawcą może być każdy – zarówno nieznajomy, jak i ktoś bardzo bliski – to w społeczeństwie dominuje przekonanie, że kobiety doświadczają jej głównie ze strony obcych osób. To dość specyficzne postrzeganie przemocy seksualnej sprawia, że jej występowanie w relacjach intymnych bywa kwestionowane.
W Polsce wiedza na temat przemocy seksualnej w związkach intymnych (intimate partner sexual violence) jest fragmentaryczna, a w naukach społecznych wciąż brakuje pogłębionej analizy tego zjawiska. Wobec tego badanie z zastosowaniem techniki wywiadu narracyjnego pozwoliło na wypełnienie luki badawczej i przedstawienie perspektywy kobiet doświadczających tej formy przemocy.
Otrzymane wyniki pokazują, że przemoc seksualna w związkach intymnych przybiera różne formy: od żartów o charakterze seksualnym, poprzez obmacywanie czy zmuszanie do pewnych niechcianych zachowań, po gwałt. Jednak zakorzenione w społeczeństwie przekonanie, zgodnie z którym kobieta w roli żony/partnerki jest seksualnie dostępna mężowi/partnerowi sprawia, że zachowania te często nie zostają nazwane przemocą. Najczęściej ukrywane są pod takimi określeniami jak „obowiązek małżeński” czy „męska potrzeba”. Prowadzi to do sytuacji, kiedy to kobiety są przekonane, że ich obowiązkiem jest zaspokojenie potrzeb seksualnych męża/partnera. Jak pokazują narracje badanych, to przekonanie nierzadko podzielane jest przez praktyków, którzy pomagają osobom dotkniętym przemocą.
Wyniki przeprowadzonego badania nie tylko wzbogacą akademicką literaturę na temat przemocy seksualnej w związkach intymnych. Należy podkreślić ich szerokie zastosowanie praktyczne. Mogą być użyteczne dla wszystkich tych, których zadaniem jest pomoc osobom doświadczającym przemocy. Poza tym mogą przyczynić się do zwiększania świadomości wszystkich Polaków i uwrażliwiania ich na ten aspekt przemocy. Będą także realnym wsparciem dla wszystkich kobiet.
Paweł Bagiński
W referacie podejmę próbę socjo-historycznej analizy dyskursu dotyczącego molestowania seksualnego w oparciu o kwerendę numerów czasopisma “Zwierciadło” wydanych w okresie od lat 80. do 2021 roku. Zamierzam przyjrzeć się historycznemu wymiarowi definiowania określonych zachowań jako przemocy na podstawie zmian w sposobie opisywania i oceny niektórych zachowań mężczyzn wobec kobiet, które współcześnie uważa się za molestowanie seksualne (np. zaczepianie na ulicy, niechciany flirt i komentarze o podtekście seksualnym). Referat ma na celu opisanie kierunku zmiany w normach akceptowalnego zachowania mężczyzn wobec kobiet, która jest widoczna w moralnej klasyfikacji zachowania określanego niegdyś jako chuligaństwo lub “chamstwo”, aktualnie zaś jako rodzaj przemocy ze względu na płeć ze wszystkimi jej efektami: utratą poczucia bezpieczeństwa, naruszeniem godności, integralności i nietykalności osobistej, cierpieniem i traumą.
Według Piotra Perkowskiego, w połowie lat 70. polska prasa zaczęła wprawdzie „nieśmiało” wspominać o problemie molestowania seksualnego, jednak zachowania te określano wówczas jako rodzaj chuligaństwa. Materiały w “Zwierciadle” sugerują, że ujmowanie molestowania seksualnego jako formy przemocy wobec kobiet pojawiło się w dyskursie publicznym wraz z wprowadzanymi zmianami w standardzie traktowania kobiet w miejscu pracy najemnej, które towarzyszyły ekspansji międzynarodowych firm w Polsce i dostosowaniu polskiego prawa pracy do standardów prawa unijnego w procesie integracji europejskiej. Na początku lat dwutysięcznych Małgorzata Szpakowska zauważyła, że zmiany medialne i komunikacyjne, które zbiegły się w czasie z transformacją postsocjalistyczną, spowodowały obniżenie progu wstydu w sferze publicznej. Umożliwiło to podjęcie dyskusji na problemy wcześniej uchodzące za niestosowne, do których należało molestowanie seksualne. Zmiany w normach akceptowalnego zachowania wobec kobiet były związane z rosnącą świadomością społeczną dotyczącą praw i sytuacji kobiet, budowaną przede wszystkim dzięki zaangażowaniu organizacji pozarządowych zajmujących się prawami kobiet. W ostatnich latach silny wpływ na zakwestionowanie patriarchalnej normy traktowania kobiet miała akcja #metoo, która ujawniła powszechny charakter przemocy seksualnej wobec kobiet.
W analizie procesu społecznej redefinicji znaczenia przemocy posłużę się teorią procesu cywilizacji Norberta Eliasa, adaptując ją do współczesnych rozpoznań z kręgu gender studies i kulturowych teorii afektu. Według Casa Woutersa, który analizował dwudziestowieczne poradniki dobrych manier w relacjach między płciami opublikowane w Holandii, Niemczech, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych, emancypacja i częściowe włączenie kobiet z różnych klas społecznych do uczestnictwa w sferze publicznej pociągnęło za sobą zwiększenie społecznych wymagań związanych z samokontrolą afektu w relacjach między kobietami i mężczyznami. Proces ten jest ściśle związany ze zmianą zwyczajowych zachowań, układem sił w relacjach między płciami i redefinicją tego, jakie zachowania są uważane za nieakceptowalne społecznie. Wychodzę przy tym z założenia, że rekonfiguracja standardów akceptowalnego zachowania między kobietami i mężczyznami wpływa na normy społeczeństwa polskiego, których miejscem reprodukcji w znacznym stopniu pozostaje rodzina. W związku z tym, zjawisko molestowania seksualnego, opisywane głównie w kontekście pracy najemnej, a od niedawna również w ogólnym kontekście funkcjonowania kobiet w sferze publicznej, zostanie przeze mnie powiązane z przemocą domową, regularnie opisywaną w “Zwierciadle”. W ten sposób umieszczę problem molestowania seksualnego na szerokim spektrum zachowań przemocowych, przyglądając się jednocześnie temu, jak różne odmiany przemocy przypisywane są do konkretnych sfer społecznych, co wpływa na ograniczone poczucie odpowiedzialności państwa za bezpieczeństwo kobiet i zapobieganie przemocy.
(Wyłożony)
Weronika Urban
Prowadzone przeze mnie badanie skoncentrowane wokół życia codziennego osób o ambiwalentnej pod względem kodów płciowych ekspresji wizerunkowej świadomie dotyka kwestii rodzinnych oraz relacji rodzinnych. Starając się odpowiedzieć na pytanie w obszarze jakiego (nie)porządku społeczno-kulturowego lokują siebie osoby, dla których wyrażana na zewnątrz płciowość nie sprowadza się do binarnego podziału męskie – żeńskie, bez względu czy podstawą tak ustalonego układu jest komponent biologiczny czy kulturowy. Punktem wyjścia dla tak skonstruowanego badania jest kwestia zapatrywania się na płeć, sposoby jej uświadamiania, rozumienia i doświadczania. Tym samym, poznając w ramach indywidualnych wywiadów pogłębionych opinie badanych na temat płci, możliwa jest dalsza praca badawcza polegająca na zgłębieniu obszarów życia codziennego uwarunkowanego przyjęciem takiej, a nie innej filozofii rozumienia płci, w tym kwestii związanych z normami oraz praktykami rodzinnymi. W jakim zakresie takie określenia jak emocjonalna bliskość, wzajemny szacunek,chęć bezinteresownej pomocy oddają stan szeroko rozumianej relacji rodzinnych osób łamiących binarne standardy płciowe. Czy osoby wizualnie łamiące schemat męskie- żeńskie lub łączące elementy obu tych sfer lub unikające płciowej definicji, uczestniczą w kontaktach rodzinnych i na jakich zasadach? Co skłania je do podtrzymywania nawet tych wątłych relacji ? Z czego muszą rezygnować, aby zostać włączonym czy też nie zostać wyłączonym z kręgu ludzi solidarnie się wspierających? Wymienione powyżej pytania zarysowują fragment obszaru badawczego badania, które zmierza między innymi do ustalenia kierunku w jakim ambiwalentna kreacja płciowa modeluje relacje rodzinne.
