Zagraniczne badania na styku historii i socjologii z powodzeniem rozwijają się dzięki zunifikowanym systemom klasyfikacji zawodów i statusu społecznego w dawnych populacjach. Celem referatu jest przedstawienie ich dotychczasowego zastosowania w światowej i polskiej literaturze nad stratyfikacją i mobilnością społeczną oraz zaprezentowanie metodologicznych przesłanek do szerszego ich wykorzystania przez polskich badaczy. Polscy historycy stosowali różne sposoby grupowania statusu społeczno-zawodowego, przeważnie własnego autorstwa, co było już przedmiotem krytyki (Wnęk 2013).
HISCO (The Historical International Standard of Classification of Occupations) opiera się na dziesięciu głównych grupach zawodowych podzielonych na mniejsze grupy, w których wyodrębnione są jeszcze mniejsze (van Leeuwen i in. 2002; Leeuwen, Maas 2010). System HISCO został zaadoptowany do lokalnych potrzeb przez wiele krajów, takich jak Belgia, Brazylia, Kanada (Quebec), Anglia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Holandia, Norwegia, Portugalia, Hiszpania, Rumunia, Szwecja i Szwajcaria. HISCO może także posłużyć do badania klas społecznych. W tym celu wykorzystuje się system HISCLASS (Historical International Social Class Scheme) (Van de Pute, Miles 2005), oparty o klasyfikację HISCO. Ponadto, w badaniach populacji historycznych z Europy Zachodniej do opisu mobilności społecznej z powodzeniem wykorzystuje się HISCAM (Historical CAMSIS) i Social Power Scheme (SOCPO) (van Leeuwen i in. 2002; Van de Putte, Miles 2005). Dzięki stosowaniu standaryzowanych systemów kodowania statusu społeczno-zawodowego przez badaczy z wiodących ośrodków zachodnioeuropejskich, możliwe jest prowadzenie międzynarodowych porównań z różnych regionów Europy w XIX i XX wieku. W odniesieniu do populacji historycznych z terenów Polski został wykorzystany jedynie system klasyfikacyjny HISCO oraz HISCLASS, i to w zaledwie kilku opracowaniach (Dul 2017; Ogórek 2018; Wnęk 2011; Zielińska 2020; Zyblikiewicz 2014). Tymczasem z pozostałych systemów (SOCPO, HISCAM,) nie korzystano do tej pory wcale.
Stąd też istnieje pilna potrzeba implementowania tych metod badawczych na gruncie polskim. Bez tego trudne jest bowiem jednoznaczne ocenienie czy obserwowane różnice lub podobieństwa są rzeczywistym stanem czy też skutkiem używania różnych klasyfikacji przez poszczególnych badaczy, i tym samym utrudniona jest odpowiedź na wielkie pytania badawcze, takie jak trwanie i zmiana uwarstwienia lub mobilności społecznej.
Literatura:
Dul A., Życie towarzyskie dziewiętnastowiecznej wiejskiej parafii. Analiza sieci społecznych, „Przeszłość Demograficzna Polski”, 39, 2017, s. 167-208.
Ogórek B., Piśmienność mieszkańców Krakowa w pierwszej połowie XIX wieku. Uwarunkowania demograficzne i społeczno-gospodarcze, „Przeszłość Demograficzna Polski”, 40, 2018, s. 141-170.
Van de Pute B., Miles A. 2005. A Social Classification Scheme for Historical Occupational Data. Partner Selection and Industrialism in Belgium and England, 1800-1918, „Historical Methods” 38, 2005, s. 61-92.
Van Leeuwen MHD. Maas I. 2010. Historical Studies of Social Mobility and Stratification, „Annual Review of Sociology”, 1, 36, 2010, s. 429-451.
Van Leeuwen MHD, Maas I, Miles A., HISCO – Historical Occupational Standard Classification of Occupations, Leuven 2002.
Wnęk K., Socjotopografia rodzin Krakowa w końcu XVIII wieku, w: Rodzina, gospodarstwo domowe i pokrewieństwo na ziemiach polskich w perspektywie historycznej – ciągłość czy zmiana?, pod red. Cezarego Kukli, Warszawa 2013, s. 209 – 242.
Wnęk K., Własność nieruchomości w Krakowie w połowie XIX w. Studia nad stałym katastrem galicyjskim, Kraków 2011.
Zielińska A., Przemiany w strukturze zawodowej w Toruniu w latach 1884-1908 w świetle ksiąg adresowych. Rekonesans badawczy, „Zapiski Historyczne”, 3, 85, 2020, s. 35-69.
Zyblikiewicz L., Ludność Krakowa w drugiej połowie XIX wieku. Struktura demograficzna, zawodowa i społeczna, Kraków 2014.