Badania wskazują, że stres i lęk zwiększają skłonność do wiary w teorie spiskowe i treści dezinformacyjne, które zmniejszają napięcie, upraszczając rzeczywistość i oferując powierzchowne wyjaśnienia przyczyn niepokojących zdarzeń (Hofstadter, 1966; Nefes, 2015; Robins i Post, 1997; van Prooijen i Jostmann, 2013). Dotychczasowe badania prowadzone w tym obszarze rzadko jednak podejmowano w warunkach realnie zwiększonego stresu i niepokoju (z wyjątkiem niedawnych badań dotyczących postaw wobec obostrzeń i szczepień oraz powiązanych z nimi teoriami spiskowymi i dezinformacją). Fakt ten może potencjalnie zwielokrotniać wskazywane w literaturze metodologicznej uniwersalne ograniczenia danych samoopisowych, które są podatne na liczne błędy, np. tendencję u osób badanych do przedstawiania się w korzystnym świetle (Nederhof, 1985). Stąd też, w badaniu kwestii społecznych silnie narażonych na występowanie efektu oczekiwań społecznych rekomendowane wydaje się poleganie na innych, alternatywnych źródłach informacji, np. śladach cyfrowych, takich jak dane z mediów społecznościowych, które są mniej podatne na podobne zakłócenia ze względu na zwiększoną anonimowość (Shaughnessy i in., 2018).
W niniejszych badaniach podjęto próbę analizy postaw wobec wojny w Ukrainie oraz różnych form dezinformacji wykorzystywanych do eskalacji negatywnych ustosunkowań wobec wojny i uchodźców z Ukrainy. Do analiz wykorzystano dane sondażowe oraz dane z mediów społecznościowych, by na przykładzie niniejszego zagadnienia pokazać, w jaki sposób łączyć można dane z badań sondażowych oraz śladów cyfrowych, np. treści i sentymentu komentarzy w mediach społecznościowych.
Badanie sondażowe przeprowadzone pięciokrotnie na dobranej kwotowo próbie Polaków (N > 1 000 osób). Mierzono w nim postawy w kolejnych pięciu tygodniach wojny w Ukrainie, przyglądając się zmianom, jakie w nich zachodziły w toku eskalacji działań wojennych. W szczególności, skoncentrowano się na następujących wątkach:
(a) chęci Polaków do przyjęcia uchodźców z Ukrainy
(b) poziomu obaw o możliwość eskalacji wojny
(c) poziomu wiary w różne teorie spiskowe dotyczące powodów wojny w Ukrainie.
W ramach walidacji danych sondażowych dokonano analizy treści pochodzących w mediów społecznościowych (Twitter, YouTube), w tym: fałszywych wiadomości i dezinformacji w Internecie. W tym celu wykorzystano narzędzia analityczne do przetwarzania języka naturalnego, które pozwoliły na identyfikację przejawów postaw w odniesieniu do zbioru ww. zagadnień związanych z wojną na Ukrainie oraz identyfikację źródeł dezinformacji.
W prezentacji omówione zostaną wyniki badań, wraz z ich praktycznymi implikacjami, ograniczeniami i propozycjami dalszych kierunków badawczych. Pokażemy, że systematycznie zbierane informacje z mediów społecznościowych mogą pomyślnie dopełniać wyniki analiz sondażowych i poszerzać ich potencjalną użyteczność naukową.