Polskie nauki społeczne w kontekście relacji władzy i zależności międzynarodowych

Grupa tematyczna

Numer: G38
Organizacja: Hanna Dębska (UP w Krakowie), Tomasz Zarycki (UW)
Pasmo, godzina:
II 15.09, 16:00-17:30
Miejsce: SGGW, BUD. 34, Sala 48
Słowa kluczowe: globalizacja wiedzy, historia nauki, nauka a polityka, nauki społeczne, socjologia nauki, socjologia wiedzy

Referaty w części 1, pasmo II 15.09, 16:00-17:30

Nauki historyczne w PRL: autonomiczne, czy heteronomiczne?

Valentin Behr

Chociaż socjologia pól została stworzona na podstawie badań prowadzonych głównie we Francji, może być wykorzystana w badaniach nad innymi społeczeństwami w innych kontekstach narodowych. W wielu pracach podkreślano wkład narzędzi socjologii Pierre’a Bourdieu w badanie społeczeństwa polskiego.
Zachęcając do identyfikacji aktorów społecznych zaangażowanych w walkę o władzę w obrębie danego pola oraz sposobu, w jaki ich relacje społeczne wpływają na tę walkę o władzę i jej efekty, socjologia pól zachęca do ponownego zarysowania obiektów badań. Rozumienie polityki historycznej w Polsce jako produktu walki o władzę toczącej się na przecięciu kilku pól (zwłaszcza pola naukowego, politycznego i biurokratycznego) i angażującej aktorów dysponujących zróżnicowanymi zasobami w tych różnych polach pozwala nam odejść od dotychczasowych prac na ten temat. Chodzi zwłaszcza o to, by zdystansować literaturę z zakresu studiów nad pamięcią, która zajmuje się przede wszystkim reprezentacjami i dyskursami, i umieścić badania nad polityką historyczną w ramach socjologii polityki publicznej i socjologii intelektualistów. Co więcej, liczne prace historyków historiografii poświęcone Polsce Ludowej, wskazując na podziały w obrębie dyscypliny jako czynnik wyjaśniający zróżnicowane postawy historyków wobec polityki historycznej, nie oferują systematycznego studium tych podziałów. Zminimalizowano elementy wyjaśniające odnoszące się do gier i zmagań na polu naukowym, takie jak nierówny podział zasobów, różnice pokoleniowe czy rywalizacja między szkołami myślenia.
Relacje między polem historycznym a polem politycznym i biurokratycznym można rozpatrywać na dwóch poziomach. Na poziomie polityki historycznej prowadzonej przez władze publiczne – poprzez oficjalne zastosowania przeszłości i sposób, w jaki historycy się do nich dostosowują; oraz na poziomie produkcji historiograficznej – poprzez gry i walki między samymi historykami, które odnoszą się do konkurencji charakterystycznej dla pola naukowego i do logiki intelektualnego zaangażowania.
Połączenie tych dwóch poziomów analizy pozwala pokazać, że struktura relacji między polem biurokratycznym a polem naukowym jest częściowo zdeterminowana przez działanie efektywnych aktorów, w tym przypadku historyków, którzy wspierają politykę historyczną. Patrząc ze stosunkowo długiej perspektywy społeczno-historycznej, struktura relacji między tymi polami ujawnia pewną formę ciągłości, z istnieniem bieguna produkcji historii oficjalnej, ale także niezwykłe ewolucje: w kilku momentach w okresie Polski Ludowej historycy najbardziej zaopatrzeni w kapitał naukowy byli w stanie zachować pewną formę autonomii produkcji historiograficznej, w obliczu nakazów władzy. W niniejszym referacie skupiam się na trzech konfiguracjach, które są istotne z punktu widzenia relacji między historykami a władzą w Polsce Ludowej: stalinizacji, de-stalinizacji i opozycji demokratycznej.

---

Od Wallerstein’a do Rothschild’a: Nagły zanik polskiej szkoły teorii zależności po 1989 r. jako przejaw głębszych przemian w globalnym polu nauk społecznych

Andrzej Turkowski

Celem referatu jest przedstawienie analizy zjawiska nagłej i prawie całkowitej dezintegracji środowiska polskich badaczy społecznych, których badania, prowadzone w okresie PRLu, wpisywały się w szeroko rozumiany paradygmat zależności (reprezentowany m.in. przez I. Wallersteina). W centrum zainteresowania będą losy środowiska historyków gospodarczych (m.in. Mariana Małowista i Witolda Kuli), latynoamerykanistów (skupionych wokół Tadeusza Łepkowskiego) oraz ich uczniów; jak również badaczy z innych dyscyplin, którzy w okresie PRLu podejmowali badania związane z zależnością.

Choć twórczość wielu z reprezentantów tego środowiska (szczególnie historyków gospodarczych) stała się przedmiotem prac naukowych, to zmiana społeczna, której stali się częścią jest relatywnie słabo zbadanym elementem transformacji związanej z upadkiem komunizmu w Europie Wschodniej. Transformacja w Polsce otworzyła zaś dla reprezentantów inteligencji możliwości rozwoju kariery w polach niezwiązanych z nauką, co znajduje odbicie w trajektoriach kariery analizowanej grupy. Wchodzenie w nowe obszary aktywności zawodowej nie pozostawało jednak bez wpływu na kształt ich twórczości naukowej, a w przypadku wielu z nich oznaczało całkowite zerwanie ze światem nauki.

Wspomniana dezintegracja była spektakularna zarówno w kategoriach czasu jak i nieoczywistości, które się z nią wiązały. Jedną z nich było osłabienie potencjału nurtu krytycznego w polskich naukach społecznych i wzrostu znaczenia ich bieguna heteronomicznego, przy jednoczesnym wzroście formalnej autonomii świata akademickiego.
Nagłe znikniecie całej, dość dobrze wykształconej szkoły badawczej daje istotne wglądy nie tylko w dynamikę rozwoju pola akademickiego w krajach regionu na przestrzeni kilkudziesięciu lat, lecz także mówi wiele o naturze przemian ich elit społecznych. Dodatkowo obrazuje szersze zmiany globalnego systemu nauk społecznych, w tym w szczególności jego komponentu krytycznego.

Oprócz przeglądu istniejącej literatury, referat bazuje m.in. na analizie danych dotyczących trajektorii kariery kluczowych badaczy związanych z paradygmatem zależności, wywiadach badawczych z częścią z nich jak również na analizie ich publikacji i innego rodzaju źródeł (np. stron internetowych, artykułów prasowych, etc.).

---

Pole polskiej socjologii w latach 1900-1939

Łukasz Dominiak

W wystąpieniu mam zamiar przedstawić charakterystyczne cechy pola wczesnej polskiej socjologii. Najpierw postaram się określić historyczną genezę tego pola, a w tym jego wzrastającą względną autonomię. Następnie opisane zostaną własności konstytutywne socjologicznego mikrokosmosu – jego główny kapitał symboliczny (uznanie) oraz zależność od metapola władzy (tj. polityki do 1918 imperialnej, a później narodowej). We wnioskach zwrócę uwagę na zmieniające się wraz z dynamiką pola priorytety uznania (pozycje akademickie, redakcje, organizacje ponad i pozauniwersyteckie) oraz relacje polskiego pola socjologicznego z pozostałymi polami nauk społecznych i filozofii. Moja teza zakłada że ówczesna polska socjologia nie zdołała się głęboko zinstytucjonalizować (m.in przez kosmopolityzm i nie dbanie o precyzyjne wytyczenie granic dyscyplinarnych). Mimo to odegrała ona doniosłą rolę jako awangarda intelektualna i po 1945 roku została odtworzona w niemal dokładnie takim samym kształcie jak jej międzywojenna postać epistemologiczna i organizacyjna.

---

Trajektoria i struktura polskiego pola socjologii w warunkach przepływów globalnych

Tomasz Warczok

Referat przedstawia trajektorię polskiego pola socjologii, a przede wszystkim jego współczesną strukturę tzn. główne osie podziałów i przeciwstawnych interesów. Korzystając z teorii pola Pierre’a Bourdieu, zarysowana zostanie przestrzeń dystrybucji kapitału socjologicznego oraz jego zmieniające się definicje. Szczególny nacisk położony zostanie na import teorii i idei zachodnich do pola polskiego oraz ich wykorzystanie w lokalnych walkach symbolicznych. Idee te (teorie, metodologie, podejścia) traktuje się tu jako istotne zasoby w starciach w polu oraz kluczowe narzędzia ustanawiania panowania, czyli konstytuowania się autorytetu naukowego. Sama analiza oparta została na szczegółowym studium empirycznym cytowań socjologów światowych w głównych narodowych czasopismach socjologicznych. Kierując się zaś Durkheimowską zasadą, wedle której socjologia jest nauką porównawczą, polskie pole socjologii zestawione zostało porównawczo z polem amerykańskim, niemieckim i francuskim.

---

Między teorią a praktyką. Sub(pole) filozofii prawa w Polsce

(Wyłożony)
Hanna Dębska

Celem artykułu jest odkrycie, na przykładzie wewnętrznego funkcjonowania polskiego pola filozofii prawa, logiki funkcjonowania pola naukowego. Każdy świat naukowy, w tym świat ogólnych nauk o prawie, stanowi relatywnie odrębne uniwersum z własnymi podziałami i specyficznymi zasobami, o które toczy się w nim gra. Pole to, osadzone na przecięciu linii wpływu kilku dyscyplin (prawo, filozofia, socjologia) oraz sił zewnętrznych (rynek usług prawniczych), daje wgląd w szersze procesy, w jakie uwikłana jest nauka oraz, co za tym idzie, w jaki sposób jest ona produkowana i reprodukowana.
Badanie, oparte na danych prosopograficznych, obejmuje wszystkich naukowców zatrudnionych w katedrach filozofii bądź teorii prawa polskich uniwersytetów (n=148). Metodą badawczą jest wieloraka analiza korespondencji.
Oprócz wskazania ukrytych podziałów między jednostkami, które ujawnia dwuwymiarowa struktura pola (dominujący vs dominowani; akademicy vs naukowcy), rysuje się klarowna struktura między praktykami lokalnymi a międzynarodowym w polu, homologia między pozycją jednostki a podejmowanymi przez nią praktykami naukowymi (np. tematy naukowe) i pozanaukowymi (zajmowanie pozycji poza akademią w zawodzie prawniczym i/lub w innym polu społecznym).

---