Miasto, przestrzeń publiczna, partycypacja
Grupa tematyczna
Numer: G74
Organizacja: Barbara Lewenstein (UW), Dariusz Śmiechowski (ASP w Warszawie)
Pasmo, godzina:
IV 16.09, 16:00-17:30
Miejsce: WYDZIAŁ LINGWISTYKI UW, Sala 1.024
Słowa kluczowe: miasto, partycypacja, planowanie przestrzenne, przestrzeń publiczna, socjologia publiczna
We współczesnych koncepcjach rozwoju miast podkreśla się znaczenie rozwoju zrównoważonego, który stawia na spójność społeczną, rozumianą jako harmonię między naturą, człowiekiem i ekonomiką. Dla osiągnięcia tych celów należy odejść od modernistycznych iluzji miasta racjonalnego, kompleksowego i odgórnie zaprojektowanego, miasta „maszyny” w kierunku „oddolności” tj. planowania tych procesów z udziałem mieszkańców a także uwzględniania w nich relacji między materialną tkanką miasta a społecznym wymiarem przestrzeni miejskiej. W tym ujęciu materialna tkanka miasta, (urbanistyka i architektura), która determinuje zachowania w przestrzeni publicznej nie jest obecnie realizacją założeń tylko profesjonalistów czy deweloperów, ale w coraz większym stopniu wpływ na to jaki kształt urbanistyczny przybierają nasze sąsiedztwa mają mieć mieszkańcy i inne instytucje powiązane z danym terytorium. To zadanie wymaga ściślejszej współpracy między urbanistami / architektami i socjologami w celu optymalizowania procesu planistycznego i wypracowania adekwatnych metod i narzędzi do prowadzenia dialogu z mieszkańcami. Oznacza to także wprowadzenie wiedzy socjologicznej do urbanistyki i tworzenie nowej dziedziny – socjourbanistyki.
Celem sesji jest przegląd dobrych praktyk współpracy socjologów z urbanistami i architektami w procesach planistycznych miasta, dookreślenia w nich roli socjologów. Bardzo wyraźnie odwołujemy się tutaj do koncepcji socjologii publicznej w wydaniu Michaela Burawoya, jednocześnie nie tracąc z pola widzenia możliwych ograniczeń i zagrożeń jakie wiązać się mogą z granicami takiego zaangażowania. Chcemy te granice w dyskusji określić. Dążyć będziemy do wskazania optymalnych metod i szerzej strategii konsultacji w odniesieniu do konkretnych prac planistycznych (plan zagospodarowania przestrzennego, rewitalizacja, modernizacja przestrzeni, nowe inwestycje). Do udziału zapraszamy oprócz socjologów również urbanistów i architektów posiadających doświadczenia w planowaniu przestrzennym. Efektem sesji będzie pozjazdowa publikacja.
Anna Domaradzka, Mikołaj Biesaga, Magdalena Kołodziejczyk
W naszym wystąpieniu skoncentrujemy się na wnioskach z realizacji międzynarodowych badań i projektów w dziedzinie zdrowia publicznego i dobrostanu mieszkańców miast, prowadzonych w oparciu o zasadę partycypacji i współuczestnictwa w projektowaniu nowych rozwiązań przestrzennych. Punktem wyjścia opisywanych wyników jest perspektywa prawa do miasta (Lefebvre 1968), kładąca szczególny nacisk na aktywny i podmiotowy udziału mieszkańców w kształtowaniu zdrowej przyszłości miast. W pierwszej kolejności omówimy założenia prawa do zdrowego życia w mieście (Corburn 2009) i wynikające z niego postulaty projektowania dla zdrowia, realizowane między innymi poprzez rozwiązania oparte na naturze (Frantzeskaki 2019). Następnie skupimy się na metodach pomiaru i pobudzania lokalnego potencjału do rozwiązywania problemów mieszkańców, ze szczególnym naciskiem na obszar zdrowia i jakości życia.
Prawo do zdrowego życia jest nie tylko jednym z podstawowych praw człowieka (WHO 2002), ale także warunkiem koniecznym egzekwowania i korzystania z innych praw politycznych, a także warunkiem szerszego dobrostanu mieszkańców miast. Dlatego w działaniach projektowych koncentrujemy się na rozpoznaniu potrzeb różnych grup mieszkańców miast i podsumowujemy ustalenia dotyczące związku zdrowia fizycznego i psychicznego z różnymi cechami środowiska miejskiego. W tym kontekście analizujemy nowe metodologie „planowania dla zdrowia” – oparte na koncepcji Blue-Green Solutions – wdrażane w ramach projektów euPOLIS i HEART finansowanych przez Komisję Europejską (Bozovic et al. 2017). Oba projekty koncentrują się na wpływie zielonych i niebieskich przestrzeni na zdrowie i samopoczucie ludzi w szerszym kontekście przyjazności przestrzeni miejskiej dla życia lokalnej społeczności mieszkańców (livability, Wagner, Caves 2012). W podsumowaniu zaprezentujemy całościowy model „livability” oparty na wskaźnikach społecznych, ekonomicznych, przestrzenno-środowiskowych i zdrowotnych, który pozwala nam kompleksowo ocenić wpływ interwencji opartych na naturze, wprowadzanych w naszych miastach pilotażowych.
Literatura
Bozovic, R., Maksimovic, C., Mijic, A., Smith, K. M., Suter, I., & Van Reeuwijk, M. (2017). Blue Green Solutions. A Systems Approach to
Sustainable, Resilient and Cost-Efficient Urban Development, 10.
Corburn, J. (2009). Toward the healthy city: people, places, and the politics of urban planning. Mit Press.
Frantzeskaki, N. (2019). Seven lessons for planning nature-based solutions in cities. Environmental science & policy, 93, 101-111.
Lefebvre, H. (1968). Le Droit à la ville. Paris: Anthropos.
Wagner, F., & Caves, R. W. (Eds.). (2012). Community livability: Issues and approaches to sustaining the well-being of people and communities. Routledge.
Maria Środoń
Rewitalizacje i remonty terenów zieleni w polskich miastach często są przyczyną ostrych konfliktów z mieszkańcami. Ciągle brakuje świadomości dobrych praktyk, która pomogłyby samorządom prowadzić procesy tak, by lepiej odpowiadać na potrzeby mieszkańców i tym samym minimalizować ryzyko konfliktu.
Na terenach zieleni miejskiej ogniskują się różne, często sprzeczne, interesy: mieszkańców pragnących kontaktu z przyrodą i spokoju; tych którzy wyprowadzają psy; rodziców z dziećmi; mieszkańców zainteresowanych aktywnością fizyczną; a także tych, dla których teren zieleni jest miejscem rozrywki (koncerty, kawiarnie, potańcówki), itd. Dochodzą do tego interesariusze – profesjonaliści: architekci krajobrazu i ekolodzy miasta czy przyrodnicy. Te dwie grupy także często bywają niezgodne: architekci krajobrazu zwykle są bardziej zainteresowani walorami estetycznymi projektu, ekologów i przyrodników zaś interesuje pozostawienie przyrody jak najbardziej „dzikiej”, bo taka sytuacja sprzyja bioróżnorodności w miastach.
Uzgadnianie projektów zieleni jest zadaniem bardzo trudnym, z czego władze samorządowe rzadko kiedy zdają sobie w pełni sprawę, gdy ogłaszają przetarg na projekt parku.
W moim referacie przedstawię różne sposoby konsultowania terenów zieleni z mieszkańcami miast, zarówno te, które niosą wysokie ryzyko konfliktu, jak i te, które znacząco je minimalizują.
Piotr Hetmańczyk
Przedmiotem referatu jest studium przypadku: pozaustawowych konsultacji społecznych pod nazwą „Re:witalizacja Wzgórze Karscha”, mające na celu określenie na tym przykładzie potencjalnych szans i zagrożeń wiążących się z procesami partycypacyjnymi w planowaniu przestrzennym. Przedmiotowe konsultacje społeczne odbyły w 2019-2020 roku w Kielcach, i były częścią projektu „Przestrzeń dla partycypacji 2” realizowanego przy udziale funduszy unijnych przez m.in. Fundację „Stocznia”. Celem procesu „Re:witalizacja Wzgórze Karscha” było zebranie założeń do jednostkowej zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Kielce, a także w dalszej perspektywie, założeń do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego przedmiotowego terenu. W pierwszej części referatu omówiony zostanie sam proces partycypacyjny oraz jego wyniki. Następnie ocenie zostaną poddane czynniki wpływające na jego efektywność, z uwzględnieniem uwarunkowań zewnętrznych, w tym wynikających ze struktury własności terenu. Na zakończenie referatu przedstawione zostaną efekty podjętych działań oraz przedyskutowane zostaną pozytywne i negatywne aspekty pozaustawowego procesu partycypacyjnego „Re:witalizacja Wzgórze Karscha”.
Katarzyna Rabiej-Sienicka
W wielu miejscach świata można spotkać postindustrialne eksperymentalne przestrzenie, w Londynie – galeria Tate Modern w dawnej elektrowni Bankside, w Berlinie – Tacheles w dawnym domu handlowym czy w Madrycie – kulturalny kompleks Matadero w dawnych rzeźniach. Podobnym miejscem, o którym odwiedzający mówili „Berlin w centrum Krakowa” były Dolne Młyny – postindustrialna przestrzeń na terenie dawnej fabryki tytoniu. Dolnych Młynów 10 to adres popularnego punktu spotkań i miejsce spędzania wolnego czasu dla krakowian, który przez 5 lat (2015-2020) był zagłębiem dobrych restauracji, koncertów, rozrywki, sztuki, oddolnych inicjatyw i pracowni artystycznych.
Analizując przypadek Dolnych Młynów postaram się znaleźć odpowiedzi na pytania o to w jaki sposób pojawia się rozdarcie lub pęknięcie w porządku rzeczy w kontekście miasta? Znając historię DM10 nasuwają się również pytania o to, dlaczego DM10, których potencjał doceniał zarówno biznes, społeczność, jak i władze miejskie upadło? Dlaczego nie stało się legendą i atrakcją turystyczną budującą pomost pomiędzy lokalnymi społecznościami, mieszkańcami a turystami?
Celem referatu jest eksploracja przestrzeni wykazującej wiele warstw znaczeniowych i analiza procesu zmian zachodzących w przestrzeni miejskiej – przeobrażania się zrujnowanych budynków poprzemysłowych w alternatywne, eksperymentalne centrum kultury i konsumpcji oraz aktywny miejski tygiel. A także analiza potencjału koncepcji heterotopii Foucaulta (2005) w badaniach eksperymentalnych przestrzeni wytwarzanych w procesie transformacji miejskiej.
Konceptualizacja miejskiej transformacji postindustrialnych przestrzeni w centrum kultury i konsumpcji jako miejsce heterotopowe (Foucault 2005) wydaje się owocna. Na przykład otwiera dialog między teraźniejszością a przyszłością (Edwards and Bulkeley, 2017), który leży u podstaw miejskiej transformacji (Hölscher et al., 2021). Pojęcie transformacji miejskiej wykorzystuję jako soczewkę analityczną do opisania i zrozumienia ciągłych i złożonych procesów oraz ich dynamiki manifestujących się w miastach, a także tego, jak ta dynamika zmienia funkcje miejskie i lokalne potrzeby (Iwaniec et al., 2019; McCormick et al., 2013). W tym kontekście odnajduję reakcję urbanistyczną, która przybrała formę eksperymentalną.
Zastosowanie do analizy koncepcji heterotopii Foucaulta pomaga również badać nienormatywne aspekty transformacji miejskich, które dotyczą przestrzeni, w których rzeczy są w jakiś sposób „inne” – bez interpretowania ich jako patologiczne. Heterotopia jest miejscem pomiędzy prawdziwą, rzeczywistą przestrzenią społeczną a utopią. Takie miejsca mają związek ze społecznościami, w których ustanawiane są nowe normy, wówczas, gdy stare przestają funkcjonować. Heterotopie zapewniają drogi ucieczki od normy tym samym wzmacniając możliwości samostanowienia. Dają też możliwość eksperymentowania w byciu innym, co daje potencjał zrywania obecnego porządku rzeczy. Dlatego ta koncepcja może być wykorzystana do analizy działań społeczności, która powstała wokół transformacji opuszczonej postindustrialnej przestrzeni w aktyny tygiel miejski.
Bibliografia:
Edwards G. A. S. & Bulkeley H. (2017). Heterotopia and the urban politics of climate change experimentation. Environment and Planning D: Society and Space, 36(2) 350–369.
Foucault, M. (2005). Inne przestrzenie. tłum. A. Rejniak-Majewska, Teksty Drugie 6 (96): 117-125.
Hölscher, K., Frantzeskaki N. (2021). Perspectives on urban transformation research: transformations in, of, and by cities. Urban Transformations 3(1) 1–14.
Iwaniec, D. M., Cook E. M., Barbosa O. & Grimm N. B. (2019). The Framing of Urban Sustainability Transformations. Sustainability, 11(3) 573.
McCormick K., Anderberg S., Coenen L. & Neij L. (2013). Advancing sustainable urban transformation. Journal of Cleaner Production, 50: 1–11.
(Wyłożony)
Karolina Cynk
W obliczu problemów środowiskowych ogniskujących się na terenach zurbanizowanych, władze wielu miast w Europie i na świecie coraz bardziej zdecydowanie skłaniają się ku rozwojowi skierowanemu na zrównoważoną urbanizację. Strategia ta polega na tworzeniu sieci powiązań trzech elementów: środowiskowego, społecznego i ekonomicznego. Właściwe zaplanowanie, finansowanie i zarządzanie miastami pomaga nie tylko w walce z zanieczyszczeniem środowiska, ale także w walce z chorobami cywilizacyjnymi, ubóstwem, bezrobociem, nierównościami społecznymi i innymi globalnymi wyzwaniami. (UN, https://unhabitat.org/World%20Cities%20Report%202020, dostęp 22.02.2022)
Celem prezentacji jest porównanie dwóch europejskich miast – szwedzkiego Malmö i czeskiej Ostrawy pod względem sposobu realizacji strategii zrównoważonej urbanizacji. Porównanie to zostało dokonane na podstawie badań jakościowych, które przeprowadzono w latach 2018-2019 oraz w 2022 r. Wykorzystane zostały dwie techniki: badania terenowe w postaci bezpośredniej obserwacji skierowanej na infrastrukturę miejską oraz na znajdujące swój wyraz wizualny – różne inicjatywy podejmowane względem środowiska. Wyniki tego spostrzegania zostały udokumentowane na 30 fotografiach – 15 wykonanych w Malmö i 15 – w Ostrawie. Drugą wykorzystaną technikę stanowiła analiza treści oficjalnych stron internetowych – urzędów obu miast: ‘Magistrát města Ostravy’ i ‘Malmö stad’. W prezentacji udzielone zostały odpowiedzi na dwa następujące pytania badawcze:
• W jaki sposób realizowana jest strategia zrównoważonego rozwoju w obu miastach?
• Jakie różnice i podobieństwa występują między Malmö i Ostrawą w kwestii wdrażania rozwiązań przyjaznych środowisku i mieszkańcom?
(Wyłożony)
Anna Kacperczyk
Referat dotyczy problemu dzikich wysypisk i prezentuje pierwsze efekty badania partycypacyjnego polegającego na tworzeniu we współpracy z mieszkańcami mapy dzikich wysypisk na terenie Łodzi.
Odpowiedzialna gospodarka odpadami zakłada, że śmieci powinny krążyć w obiegu zamkniętym i trafiać w przeznaczone im miejsca składowania i recyklingu. Praktyka życia codziennego pokazuje jednak, że do przyrody trafia cała masa ludzkich śmieci. Zjawisko to jest niepokojące nie tylko dlatego, że zaśmiecanie jest rodzajem wandalizmu, niszczącego estetykę krajobrazu, sprawiającego, że pewne miejsca zostają wyłączone z „użytku”, usuwane z pola widzenia i tracą swoją ożywczą, regenerującą funkcję. Ale przede wszystkim ze względu na nieodwracalne straty środowiskowe oraz realne zagrożenie, jakie porzucone odpady stanowią dla organizmów, z którymi współdzielimy daną przestrzeń. Przyczyna praktyk zaśmiecania wiąże się ze sferą ludzkich przekonań, dotykając kwestii bardzo podstawowych: zasad budowania i podtrzymywania ładu społecznego, podzielanych poglądów na temat zagospodarowania przestrzeni oraz uzgodnionych sposobów korzystania z niej.
Dzikie wysypiska stanowią złożony problem, nie tylko estetyczny i ekologiczny, ale także psychologiczny, społeczny, administracyjno-prawny oraz organizacyjny. Na uporczywość tego zjawiska wskazują nie tylko służby zobowiązane do monitorowania oraz usuwania dzikich wysypisk, ale także sami mieszkańcy dostrzegający ten problem.
Prezentowane badanie dotyczy próby wypracowania metodologii mapowania problemów społecznych w kolaboracji z mieszkańcami, którzy na co dzień doświadczają określonych utrudnień. Obiektem zainteresowania są tu śmieci i odpady pozostawiane przez ludzi w lasach, parkach i na osiedlowych terenach zielonych w Łodzi oraz percepcja takich miejsc przez mieszkańców miasta. We współpracy z mieszkańcami w okresie od 1 marca do 31 sierpnia 2022 r. powstaje interaktywna mapa łódzkich śmieci, które znajdują się obecnie w miejscach nie przeznaczonych do składowania odpadów. Badanie ma charakter pilotażowy – stawia pytania na ile możliwa i efektywna okaże się praktyka partycypacji, w ramach której mieszkańcy wspólnie z badaczami tworzą mapę problematycznych obszarów swojego miasta.
Badanie ma także na celu rozbudowanie i uporządkowanie aparatu pojęciowego dotyczącego zjawiska dzikich wysypisk; rozpoznanie skali zaangażowania mieszkańców w ochronę środowiska; a także oszacowanie możliwości zastosowania badań partycypacyjnych do omawianego problemu walki ze zjawiskiem nielegalnych wysypisk.
