Na przełomie 2020-2021 roku przez Polskę przeszła fala społecznego i politycznego wzmożenia. Uliczne demonstracje spowodowane bezpośrednio przez znaczące ograniczenie prawa do aborcji wyróżniał masowy charakter, intersekcjonalne podejście do kwestii praw reprodukcyjnych oraz fakt, że zbudowane były na silnej, łączącej emocji społecznej. Co ważne protestom udało się w krótkim czasie wygenerować znaczącą zmianę w debacie publicznej- już w trakcie ich trwania argumenty na rzecz „kompromisu aborcyjnego” zastąpił przekaz, którego centrum jest podmiotowość kobiet i osób potrzebujących aborcji, pojawiły się także hasła dekryminalizacji, deregulacji i destygmatyzacji zabiegu.

W swoim wystąpieniu postawię tezę, że ograniczenie praw reprodukcyjnych nie było tylko zapalnikiem protestów, które opisać można jako bunt pokoleniowy czy antysystemowy, ale wyrazem nowej podmiotowości politycznej, która w centrum stawia kwestie związane z   reprodukcją społeczną, równością i prawami mniejszości, formułując je jako fundamentalne, a  nie marginalne z punktu widzenia procesów re-demokratyzacji. Intensyfikacja walki o prawa reprodukcyjne wiąże się na poziomie społecznym z pojawieniem się nowych strategii aktywistycznych (działania połączone) i wartości (opieka, radykalna empatia, bezwarunkowa solidarność), oraz mobilizacją grup spoza centrum (rozumianego fizycznie jako duże miasta, oraz główne debaty publiczne) zorientowaną na rozwiązywanie codziennych, praktycznych problemów danych społeczności w ramach „feminizmu dla 99%” (Arruzza, Bhattacharya, Fraser 2019, Rawłuszko i Grabowska 2021). Aby zrozumieć i krytycznie oszacować potencjał transformacyjny współczesnych mobilizacji na rzecz praw reprodukcyjnych w Polsce odniosę się do trzech obszarów badań i refleksji feministycznej:

  • koncepcji sprawczości reprodukcyjnej rozumianej jako „autonomia prokreacyjna”/ „wolność prokreacyjna” (procreative liberty) (Robertson, 2003) oraz, w kontekście rozróżnienia na „sprawczość zorientowaną na projekty” i „sprawczość zorientowaną na władzę/kontrolę” (Ortner 2006) i pojęcia mikro władzy (Foucault 1977), jako katalog dyspozycji, manewrów, technik, taktyk, pozycji strategicznych i technologii określający zdolność działania i możliwość wpływania na wydarzenia oraz utrzymanie kontroli nad własnym życiem,
  • teorii sprawiedliwości reprodukcyjnej analizującej sposoby kształtowania i ograniczania podmiotowości i sprawczości reprodukcyjnej przez istniejące hierarchie społeczne i relacje mikro i makro władzy (Ross, Solinger 2017), poszerzającej debatę o reprodukcji o wątki dotyczące sprawiedliwości społecznej i przywileju, oraz wnoszącej do niej perspektywę intersekcjonalną (Dzwonkowska-Godula 2020) oraz,
  • perspektywy reprodukcji społecznej, która biorąc pod uwagę spuściznę historyczną i szerszy kontekst społeczno-ekonomiczny pozwala umiejscowić współczesne strategie walki o prawa reprodukcyjne w ramach debat o „super eksploatacji kobiet” przez system kapitalistyczny, szczególnie w kontekście kryzysu społecznej reprodukcji pogłębionego przez pandemię (Federici 2020).