Wystąpienie opiera się na materiale empirycznym zgromadzonym w ramach projektu „Naukowcy mobilni kulturowo? Doświadczenie awansu społecznego w perspektywie narracyjnej”. Na podstawie wywiadów biograficznych z naukowcami, którzy wywodzą się z klas ludowych, a także wywiadów pogłębionych z członkami ich rodzin i współpracownikami, referat odpowiada na pytanie, za pomocą jakiej kategorii teoretycznej można trafnie opisać awans społeczny dokonujący się w polskim, półperyferyjnym, systemie szkolnictwa wyższego. Punktem wyjścia analiz omawianych w tym wystąpieniu są klasyczne kategorie „cudownych dzieci” (les miraculés) czy „cudownych oblatów” (les oblats miraculés) stosowane przez Pierre’a Bourdieu do opisu awansu klasowego w środowisku akademickim. Następnie analizie poddane zostaną kategorie analityczne tworzone współcześnie do opisu innych kontekstów kulturowych: „lojaliści” (loyalists), „renegaci” (renegades), oraz „podwójni agenci” (double agents), które do obiegu naukowego wprowadziła Allison Hurst, „klasowe krzyżówki” (class-crossovers) Barbary Jensen, a także czujący winę „ocaleni” (survivors), o których pisały m.in. Geraldine Piorkowski i Valerie Walkerdine.

Socjoanaliza (Bourdieu and Wacquant 1990; Bourdieu 2008) obejmująca warunki strukturalne określające logikę poszczególnych pól poddanych analizie (polskie, francuskie, amerykańskie, brytyjskie pole akademickie) oraz dane biograficzne na poziomie jednostkowym pozwala wskazać uniwersalne mechanizmy oraz specyficznie polskie doświadczenie awansu. Jako przykłady tego ostatniego zostaną omówione: (1) restrykcyjne normy płciowe i religijne (np. marzenie rodziców o karierze zakonnej dziecka), (2) bariery językowe, które inaczej niż na Zachodzie często nie sprowadzają się do problemu „akcentyzmu” (accentism), lecz dotyczą znajomości języków obcych oraz (3) wyimaginowany „Zachód” traktowany jako zewnętrzy punkt odniesienia stosowany do oceny udanej kariery naukowej, co komplikuje, skoncentrowany na odniesieniach lokalnych, model zaproponowany przez Bourdieu na potrzeby analizy mechanizmów rządzących światem zamieszkiwanym przez „homo academicus gallicus”.

W warstwie konceptualnej artykuł opiera się na teorii pola akademickiego stworzonej przez Bourdieu i rozwijanej przez jego kontynuatorów z różnych stron świata. Dorobek zagranicznych studiów nad mobilnością społeczną w ramach akademii (m.in. D. Reay, D. Warnock) pomaga skonceptualizować unikatowe polskie doświadczenie i pokazać, jak różni się ono od awansu w warunkach biegunowo odmiennych systemów szkolnictwa wyższego. Analizy prowadzone będą w świetle klasycznych, lecz zapomnianych analiz dotyczących awansu społecznego w Polsce (F. Gross, Z. Bauman), jak i najnowszej literatury (m.in. H. Domański, K. Słomczyński, M. Gdula, P. Sadura, T. Warczok, T. Zarycki).

Wybrana literatura
Archer M. (1993) Bourdieu’s theory of cultural reproduction: French or universal? French Cultural Studies 4.
Bauman, Z. 1960. Kariera. Warszawa.
Bourdieu, P., Wacquant, L. (1990) For a Socio-Analysis of Intellectuals. Berkeley Journal of Sociology 24.
Bourdieu, P. (2003) Homo Academicus. Cambridge.
Bourdieu, P. (2008) Sketch for a Self-Analysis. Chicago.
Domański, H. (2015) Czy są w Polsce klasy społeczne? Warszawa.
Gross, F. (1986). Proletariat i kultura. Warszawa.
Hurst, A. (2010). The Burden of Academic Success. Lanham.
Jensen, B. (2012). Reading Classes. Ithaca.
Walkerdine, V., Lucey, H., Melody, J., (2001). Growing Up Girl. London.
Warczok, T. (2013) Konstruktywny spór filozofii i socjologii w projekcie teoretycznym Pierre’a Bourdieu. Przegląd Filozoficzny 22.
Warnock, D. (2014) On the Other Side of What Tracks? The missing discussion of social class in the academy. Rhizomes 27.
Zarycki, T. (2004) Kapitał społeczny a trzy polskie drogi do nowoczesności. Kultura i Społeczeństwo 2.