Przedmiotem moich analiz są opinie sędziów na temat sytuacji dzieci, które ostatecznie trafiają do adopcji w rodzinach niespokrewnionych, oraz ich rodziców, a także na temat roli sędziego w tym procesie. Interesowało mnie to, jak sędziowie interpretują drogę dziecka w „systemie”: od pierwszych interwencji sądowych po orzeczenie przysposobienia. Wystąpienie powstało na podstawie wywiadów etnograficznych z sędziami rodzinnymi w okresie od października 2020 do stycznia 2021 i jest częścią większego projektu badawczego dotyczącego adopcji w Polsce.
Napięcie pomiędzy „prywatnym” a „politycznym” i rola polityk państwowych są istotnym składnikiem życia rodzinnego. Szczególnymi sytuacjami są zaś takie, w których państwo bezpośrednio interweniuje w rodzinę za pomocą swoich organów. Sędziowie rodzinni stanowią tę grupę, której interwencje istotnie wpływają na kształt i bieg życia rodzin. Niniejszy referat ma na celu przedstawienie i analizę perspektywy osób, które są „kluczowymi postaciami w trwającym i powtarzającym się procesie translacji prawa na praktykę” (Verzelloni 2012: 1) w obszarze życia rodzinnego. Sędziowie stanowią grupę o silnej pozycji społecznej i dużych możliwościach wpływania na rzeczywistość, a prawo, którego są wykonawcami, jest odbiciem zbiorowej świadomości grupy i z niej czerpie swoją świętość (Barshack 2000). Ich punkt widzenia na sytuację dzieci i ich rodzin należy więc uznać za bardzo istotny.
W relacjach sędziów, z którymi rozmawiałam, ważne były kluczowe momenty, punkty zwrotne w historii rodzin. Wyraźnie rysowało się napięcie pomiędzy niechęcią do radykalnych interwencji, uzasadnioną chęcią ochrony istniejących relacji rodzinnych, a przekonaniem o konieczności interweniowania w imię przestrzegania norm prawnych oraz konieczności ochrony dziecka. Istotny okazał się sposób definiowania przez sędziów własnej roli w relacji z innymi aktorami – pracownikami systemu pomocy czy członkami rodzin dzieci. W narracjach sędziów często pojawiały się niejednoznaczne pojęcia, takie jak intuicja, empatia, wyczucie. Działania i decyzje, ujęte w ramy zhierarchizowanego, skodyfikowanego systemu, wiązały się, co interesujące, z dużą dozą umowności, zróżnicowania, a także niepewności. W moim referacie przedstawię napięcia, nieciągłości i paradoksy wynikające z często sprzecznych oczekiwań wobec sędziów i różnych ograniczeń w sposobach ich działania, ingerowania w życie rodzin.