Celem wystąpienia będzie prezentacja sposobu konstruowania rodziny w działaniach ośrodków pomocy społecznej w Polsce. Ustawa o pomocy społecznej definiuje rodzinę bardzo ogólnie jako „osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące”. Jednym z celów działań ośrodków pomocy społecznej jest przystosowanie rodziny do samodzielnego funkcjonowania, obejmującego, m.in. zaradność finansową czy opiekuńczo-wychowawczą. Katalog instrumentów, którymi pomoc społeczna udziela wsparcia, może przybrać formę warunkową, m.in. kontrakty socjalne czy indywidualne plany pomocy; lub formę działań edukacyjno-wychowawczych, tj. praca socjalna, porady, czy treningi. Proces świadczenia wsparcia jest jednocześnie procesem „formatowania” rodziny i jej członków do norm zachowania rozpoznawanych wśród pracowników pomocy społecznej jako „właściwe”. Normy te z jednej strony określają cele wsparcia rodziny, np. wyznaczają kierunki programów edukacyjnych; a z drugiej są wkomponowane w reguły świadczenia wsparcia, np. warunkują dostęp do zasiłków od wykonywania określonych obowiązków domowych czy rodzicielskich.
Wystąpienie będzie prezentowało wyniki badania, którego przedmiotem było sposoby stosowania ww. instrumentów wsparcia przez pracownice socjalne i asystentki rodziny, pracujące bezpośrednio z rodzinami korzystającymi z pomocy społecznej. Postawione pytania dotyczyły, m.in. modelu rodziny konstruowanego w ramach porządku prawnego pomocy społecznej, sposobu jego interpretacji i implementacji w praktykach pracownic socjalnych oraz asystentek rodziny, a także negocjowania z beneficjentami ról i podziałów w ramach obowiązków domowych.
Koncepcja badania odwołuje się do literatury „biurokracji pierwszego kontaktu”, która przyjmuje, że rzeczywiste efekty polityk publicznych kreują pracownicy mający bezpośrednią styczność z obywatelem, posiadający swobodę podejmowania decyzji o dostępie do i kształcie usługi, tj. pracownicy socjalni, nauczyciele czy policjanci (Lipsky 2010, Zacka 2017). Porządek normatywny, wyrażany przepisami i procedurami prawa podlega rekonfiguracji przez pracowników „pierwszego kontaktu” i jest dostosowany do potrzeb konkretnej sytuacji i działania z beneficjentem/ petentem. Rekonfiguracja oznacza nadanie sensu danej praktyki zgodnie z własnymi przekonaniami na temat tego co „słuszne” i „właściwe” w zakresie podejmowanego działania. Dlatego też prywatne przekonania pracownic socjalnych/ asystentek rodziny dotyczące podziału ról, zakresu obowiązków domowych, sposobów wychowania dzieci itd. mają istotne znaczenie dla skonfigurowania świadczonej usługi i norm, które wyraża. Założono też, zgodnie z koncepcją praktykowania rodziny (Sikorska 2019), że członkowie rodzin aktywnie „działają” a nie tylko odtwarzają role, i podejmują się negocjacji z pracownicami/asystentkami zadania, role i obowiązki domowe.
Badanie opiera się na wywiadach z pracownikami socjalnymi, asystentami rodziny oraz rodzinami będącymi pod ich „opieką” realizowanego w latach 2018 – 2021 w ramach grantu NCN „Rola transferów socjalnych w gospodarstwach domowych klientów pomocy społecznej w Polsce”.