Wschodnioeuropejskie mokradła są bardzo ważnym tematem literatury oświeceniowej. Pojawiają się w pismach Woltera, Casanovy, Fryderyk Wielkiego, w artykułach z Encyclopédie. Wschodnie błota stanowią w tych tekstach znak dzikiej, nieopanowanej przyrody. Także polska literatura kwestii regulowania rzek, usuwania błota i osuszania bagien poświęca wiele uwagi. Nie jest przypadkiem, że najważniejsze projekty infrastrukturalne epoki Stanisławowskiej, a więc kanały Muchawiecki i Ogińskiego powstają właśnie na niedostępnych bagnach Polesia.

Spróbuję pokazać, że celem zapoczątkowanych w oświeceniu prób systemowego osuszania wschodnioeuropejskich mokradeł była nie tylko eksploatacja przyrody. Nieosuszone bagna to oczywiście niewykorzystany zasób: ziemia, którą można przeznaczyć na uprawy czy las, który można łatwiej wyciąć. Ale bagna stanowią także miejsca schronienia przed aparatami oświeceniowego państwa: podatkami, poborem, pańszczyzną.

Poleskie bagna, podobnie jak w tym samym czasie, wyżyny Azji Południowo-Wschodniej (Scott 2010) czy rozlewiska Missisipi (Bolton 2019), stanowiły rodzaj autonomicznych sfer, w dużej mierze wyjętych spod władzy państwa, globalnego rynku i pańszczyzny. Na podstawie dostępnych źródeł (np. relacji podróżników, materiałów archiwalnych z majątków, ale przede wszystkim badań etnograficznych) zrekonstruuję podstawowe zasady ekonomii obowiązującej na tych terenach. Spróbuję pokazać, że specyficzna ekologia bagien nie tylko bardzo długo chroniła przed kolonizacją z zewnątrz (przez państwo, kapitalizm czy pańszczyznę), ale była także jednym z czynników, które utrudniały wytworzenie przez same te społeczeństwa, ekonomii opartej na trwałych hierarchiach i nieograniczonej eksploatacji przyrody (Merchant 2010; Brown 2005; 2020).

Bolton, S. Charles. 2019. Fugitivism: Escaping Slavery in the Lower Mississippi Valley, 1820-1860. Fayetteville, AR: University of Arkansas Press.
Brown, Kate. 2005. A Biography of No Place: From Ethnic Borderland to Soviet Heartland. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
———. 2020. Manual for Survival: An Environmental History of the Chernobyl Disaster. New York: W. W. Norton & Company.
Merchant, Carolyn. 2010. Ecological Revolutions: Nature, Gender, and Science in New England. Chapel Hill: University of North Carolina Press.
Scott, James C. 2010. The Art of Not Being Governed: An Anarchist History of Upland Southeast Asia. New Haven London: Yale University Press.