Historia jednostek i społeczeństw: przeszłość vs. teraźniejszość w empirycznych badaniach migracyjnych
Grupa tematyczna
Numer: G39
Organizacja: Zuzanna Brunarska (UW), Aneta Piekut (University of Sheffield)
Pasmo, godzina:
V 17.09, 11:00-12:30
Miejsce: WYDZIAŁ LINGWISTYKI UW, Sala 1.023
Słowa kluczowe: historia, migracje, mobilność przestrzenna, spuścizna
Socjologia historyczna ma bogatą tradycję badań, a przyjmowane przez nią założenie o historyczności zjawisk społecznych jest ze wszech miar zasadne. Pomimo to wiele badań empirycznych, służących wyjaśnianiu bieżących zjawisk społecznych, ogranicza się do uwzględniania czynników współczesnych danemu zjawisku, nie biorąc pod uwagę roli historycznych zdarzeń, przeszłych struktur organizacji społeczeństwa, wzorców zachowań czy sposobu myślenia. Tymczasem współczesne zjawiska społeczne rzadko można rozpatrywać w oderwaniu od historycznych uwarunkowań, jako że przeszłe zdarzenia, struktury i wzorce, mogą mieć istotny, a często kluczowy, wpływ na obecny kształt społeczeństw oraz postępowanie i sposób myślenia jednostek. Co także istotne w świetle hasła tego Zjazdu, lepsze zrozumienie roli spuścizny historycznej w kształtowaniu teraźniejszych zjawisk społecznych – a także tego, co jest trwałe, a co zmienne – wydaje się konieczne by móc przewidzieć wpływ dzisiejszych doświadczeń i zjawisk na przyszłość jednostek, społeczności i społeczeństw.
W tej sesji chcemy przyjrzeć się roli kontekstu historycznego i przeszłych doświadczeń w kształtowaniu współczesnych zjawisk, czyniąc przedmiotem naszego zainteresowania kwestie migracji i mobilności przestrzennej. Interesują nas z jednej strony długoterminowe konsekwencje przemieszczeń ludności (lub ich braku), z drugiej – wpływ historycznych zaszłości (na różnych polach, również migracyjnym) na migracje i mobilność. W obu przypadkach interesuje nas przy tym zarówno poziom indywidualny jak i kontekstowy, tj. funkcjonowanie społeczeństwa na poziomie społeczności lokalnej czy większego obszaru geograficznego (regionu, kraju).
Do udziału w tej grupie międzyośrodkowej zapraszamy badaczy, których badania wpisują się w
następujące obszary:
– wpływ lokalnego/regionalnego/krajowego kontekstu historycznego (ekonomicznego, politycznego społecznego czy kulturowego) na postawy, decyzje i zachowania związane z migracjami i mobilnością przestrzenną (zarówno indywidualne jak i na poziomie społeczności np. wzorce migracyjne);
– wpływ historii migracyjnej miejscowości/regionu/kraju na postawy, decyzje i zachowania: społeczne, polityczne i ekonomiczne, w tym np. postawy wobec grup obcych, postawy wobec różnych form migracji, postaw wobec integracji migrantów;
– wpływ historii migracji w rodzinie na indywidualne postawy, decyzje, zachowania (w różnych
sferach, w tym związane z migracjami i mobilnością).
Do udziału w grupie szczególnie zachęcamy badaczy, których analizy empiryczne mają charakter ilościowy – opierają się na zbiorach danych ilościowych lub danych jakościowych analizowanych w sposób ilościowy (np. sondażowych, administracyjnych, archiwalnych).
Zuzanna Brunarska, Artjoms Ivlevs
W artykule analizujemy związek między doświadczeniem przymusowego braku mobilności (involuntary immobility) w rodzinie a obecnymi intencjami migracyjnymi jej członków. Dotychczasowe badania wskazują na istnienie pozytywnego związku między osobistym doświadczeniem migracji i historią migracji w rodzinie a intencjami migracyjnymi. Stosunkowo niewiele wiadomo natomiast o roli przeszłych zdarzeń i procesów, których wynikiem – pomimo istnienia intencji wyjazdu – był brak mobilności, w kształtowaniu intencji migracyjnych. U podstaw naszego badania leży założenie, że postawy wobec migracji i mobilności, które wykrystalizowały się w efekcie niezrealizowanych intencji migracyjnych, mogą być przekazywane z pokolenia na pokolenie. Analizując przypadek krajów dawnego bloku komunistycznego, skupiamy się na intencjach migracyjnych potomków osób, których aspiracje do mobilności zostały stłumione przez restrykcyjny reżim polityczny, porównując je z intencjami reszty populacji. Zakładamy, że ograniczenia mobilności mogły podsycać chęć wyjazdu wśród tych, którym zakazano wyjazdu za granicę. Podczas gdy niektórzy zapewne skorzystali z możliwości wyjazdu, kiedy ograniczenia zostały zniesione, inni mogli uznać, że nie są już w stanie wyjechać (np. z powodu zmiany fazy cyklu życia). Spodziewamy się, że mogli oni jednak przekazać swoje niezrealizowane intencje migracyjne dzieciom i wnukom. Wykorzystując dane z Life in Transition Survey, pokazujemy, że potomkowie tych, którym zabroniono wyjechać za granicę w czasach komunistycznych, są bardziej skłonni deklarować intencje migracyjne niż osoby bez takiego doświadczenia w rodzinie. Co istotne, wyniki te utrzymują się przy kontroli kluczowych zmiennych społeczno-demograficznych, w tym doświadczenia migracyjnego respondenta.
Anna Zawadzka
„Niewyjechani” to termin, jakim jedna z naszych rozmówczyń określa osoby, które – podobnie jak ona – doświadczyły kampanii antysemickiej lat 1967-1968 i nie wyjechały z Polski. Współprowadzę interdyscyplinarne badania jakościowe na temat tej właśnie grupy, oparte m.in. na wywiadach biograficznych, kwerendzie archiwalnej i wspomnieniowych tekstach kultury. W swoim wystąpieniu chciałabym pokrótce przedstawić te wątki z przeprowadzonych dotąd badań, które dotyczą: 1. konieczności odniesienia się do migracji we własnym doświadczeniu biograficznym, w którym migracji bezpośrednio nie ma, 2. kapitału migracyjnego, 3. wymuszonej liminalności. Moje wystąpienie będzie mieć charakter krótkiego raportu z wycinka badań empirycznych i zarysowania wniosków.
Doświadczenie migracji poszkodowanych podczas tzw. Marca 68 – Żydów i Żydówek, a także osób, które nie miały wówczas tożsamości żydowskiej, ale w akcie wrogości zostały jako Żydzi napiętnowane przez polskie społeczeństwo – jest ciągłym puntem odniesienia dla „niewyjechanych”. Dzieje się tak między innymi dlatego, że tzw. emigrantom/emigrantkom marcowym poświęcono już kilka badań, publikacji nie tylko o charakterze naukowym, ale także wspomnieniowym i beletrystycznym, oraz filmów i przedstawień teatralnych. Rodzi to pytanie o kwestię reprezentacji, ważną na przykład w kontekście upamiętnień antysemickich prześladowań: czyje doświadczenie tamtych wydarzeń uważane jest za „modelowe” i dlaczego. Rodzi to także pytanie o migrację jako element biografii i jej narratywizacji: na ile migracja może być takim elementem właśnie na zasadzie doświadczenia odrębnego? Sugeruje to już sama kategoria „niewyjechania” stosowana współcześnie, po ponad 50 latach.
Upraszczając, mamy jedno wydarzenie historyczne o charakterze przemocowym i dwie różne strategie przetrwania: wyjazd z Polski lub pozostanie w kraju. Co decydowało o niepoddaniu się wygnaniu? Jakie atrybuty były niezbędne, by wyjechać, a jakie – by zostać? Co sprawiało, że niektórzy nawet nie rozważali możliwości przeprowadzki do innego kraju, podczas gdy inni nie widzieli możliwości pozostania w Polsce? Trzymając się kategorii kapitału, czy była to kwestia określonych deficytów, czy raczej określonych zasobów? A może jednego i drugiego?
Wreszcie, interesuje mnie specyficzna sytuacja liminalna: stan zawieszenia, określany przez naszych rozmówców i rozmówczynie terminem „siedzenia na walizkach”, który trwał wiele miesięcy. Stan spowodowany równoległymi: koniecznością i niemożnością podjęcia decyzji o wyjeździe lub pozostaniu, a także ciągłą obserwacją, na ile przemoc nasila się lub wygasa, by w końcu taką decyzję podjąć.
Barbara Cieślińska
Postawy wobec migrantów zagranicznych zostaną omówione w oparciu o wyniki badań sondażowych (1991, 2016) i badań jakościowych (2022) przeprowadzonych w Mońkach, mieście znanym z dużego nasilenia emigracji zarobkowej od lat 70. XX wieku. W referacie podjęty zostanie temat związków między funkcjonowaniem społeczności naznaczonej kulturą emigracji, a postawami wobec napływu ludności cudzoziemskiej.
Mustafa Switat
W okresie powojennym, do Bloku Wschodniego przyjeżdżali studenci z krajów Trzeciego Świata. Po II wojnie światowej Polska, podobnie jak inne kraje, odpowiedziała na apel ONZ o udzielenie edukacyjnej pomocy krajom rozwijającym się, w tym krajom Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, rozpoczynając kształcenie kadr na warunkach pełnego stypendium polskiego rządu. Te migracje edukacyjne były jedną z podstaw współpracy gospodarczo-politycznej przed 1989/1991 rokiem – przyznawane stypendia były pochodną polityki zagranicznej. W okresach, gdy relacje były poprawne, danemu państwu przysługiwała większa pula stypendiów, a gdy stosunki zamrażano lub zmniejszał się ich priorytet, liczbę stypendiów zmniejszano. Pierwszymi beneficjentami na początku lat 50. byli studenci z Wietnamu i Chin, a pod koniec lat 50. zaczęli przybywać pierwsi stypendyści z krajów arabskich – Syrii, Iraku, Sudanu.
Studia w poprzednim systemie politycznym miały wpływ zarówno na kształt regionalnych relacji, jak i na pojedyncze biografie. Zdobyta tu wiedza przyczyniała się potem do m.in. naukowego progresu krajów wysyłających studentów, co zostanie zaprezentowane na podstawie studium przypadku jednego z artystów studiujących w warszawskiej ASP. Jako kulturowy mediator przyczynił się do rozwoju sztuki – tak w zakresie indywidualnym, jak i instytucjonalnym.
Zmiana systemu miała kolosalny wpływ na charakter migracji arabskich np. do Polski po transformacji systemowej. Podstawą prezentacji będą dane pozyskane w ramach badań empirycznych społeczności arabskiej w Polsce (50 respondentów ze starej diaspory czyli studentów, którzy przyjechali do Polski przed 1989 rokiem) oraz badań z zakresu m.in. oral history studentów kierunków artystycznych w Polsce w okresie PRL. Ma ona przynieść odpowiedź jak kontekst historyczny ówczesnych migracji ma wpływ na współczesną mobilność przestrzenną z krajów Bliskiego Wschodu do Polski (i innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej) oraz postrzeganie przez Polaków społeczności arabskiej w Polsce.
(Wyłożony)
Piotr Goldstein,
współautorzy: Félix Krawatzek
The migration crisis unfolding on the border with Belarus since the summer of 2021, followed by the unprecedented and unexpected influx of refugees of the war in Ukraine, represents the most recent and pressing challenge to Polish national identity and at the same time to all of Europe.
In the current situation, the sense of identity among young Poles has been profoundly unsettled. We see this in attitudes towards the two different migratory crises and in what young people make of Polish history and the relationship between Poland and Europe, their views on the Catholic Church, and lastly, their ideas about gender. This project sets out to investigate the sense of identity and national belonging that young Poles express in the current situation. We are particularly interested in regional variation (down to the level of powiat and city) and the way young people think about local (often multi-ethnic) history.
To this end, a survey is conducted on a representative sample of young people aged 16–34 from different parts of Poland. We aim to investigate young people’s attitudes towards refugees; their sense of local, national and European identity; their views on their cities’ as well as on Polish, European and East European history; their relationship to religion and religious institutions; and their understanding of gender.
