Kategorie „współczucia” i „odpowiedzialności” współtworzyły fundament teorii społecznej Zygmunta Baumana. Znalazły one odzwierciedlenie między innymi w jego koncepcji etyki ponowoczesnej, którą rozwijał przez trzy ostatnie dekady swej twórczości. Zgodnie z założeniami tej wizji to nie kodeksy etyczne, a poczucie uczuciowej solidarności z osobą cierpiącą oraz przyjęcie odpowiedzialności za jej los, miały się stać podstawą do podejmowania działań na jej rzecz. Choć koncepcja ta podlegała w miarę upływu czasu ewolucji, to do śmierci Baumana pozostała cechą konstytutywną jego teorii społecznej. Refleksy etyki ponowoczesnej można znaleźć w jego koncepcji globalnej odpowiedzialności. Zdaniem socjologa w obliczu wyzwań mających wymiar ogólnoplanetarny – wśród nich wymieniał między innymi: nierównowagę między władzą polityczną a ekonomią, powiększające się obszary biedy, a także kryzys klimatyczny – konieczne jest wypracowanie całkowicie nowych rozwiązań, wykraczających poza struktury państw narodowych. Znaczenie współczucia i odpowiedzialności Bauman podkreślił w dobitny sposób w słowach zamykających jego ostatnią autorską książkę, tj. „Retrotopię”: „My mieszkańcy Ziemi, znajdujemy się obecnie w zupełnie wyjątkowej sytuacji w historii dziejów, albo złączymy ręce, albo podzielimy wspólny grób”.
W wystąpieniu poddam analizie i krytyce rolę, jaką w teorii społecznej Baumana pełniły kategorie „współczucia” i „odpowiedzialności”. Odwołam się do licznych polemik, jakie toczone są wokół jego wizji etyki ponowoczesnej i „globalnej odpowiedzialności”, a także przedstawię własną interpretację tych koncepcji, odwołującą się do założeń myśli utopijnej o „ikonoklastycznym” wymiarze. Moje wystąpienie będzie bazować zarówno na opublikowanych pracach socjologa, jak i na jego przygotowywanych do druku tekstach, znajdujących się w Archiwum Zygmunta i Janiny Bauman na University of Leeds. Będą one wchodziły w skład współredagowanej przeze mnie serii wydawniczej „Selected Writings”, której pierwszy tom pt. „Culture and Art” ukazał się drukiem w 2021 roku (Polity Press), a kolejne – „History and Politics” oraz „Theory and Society” – zostaną wydane się w kolejnych latach.