Celem wystąpienia jest próba analizy i opisu konfliktu społecznego w najnowszej historii Polski za pomocą teorii uznania (ang. Recognition, niem. Anerkennung). Autor stawia tezę, że jednym z ważnych osi tego konfliktu jest kwestia uznania. Prezentacja jest również poświęcona dystrybucji szacunku w społeczeństwie polskim. Moje przedsięwzięcie opiera się na przekonaniu, że uznanie jest niezbędnym a zarazem brakującym wymiarem analiz, pozwalającym na zrozumienie konfliktu społecznego w społeczeństwie post-transformacyjnym. Zakładam, że transformację, jaka dokonała się w latach 90. należy postrzegać wielowymiarowo, m.in. jako zmianę polityczną, ekonomiczną, społeczną i kulturową. Transformacja ustrojowa przyniosła po 1989 roku nie tylko rekompozycję uwarstwienia społecznego w Polsce (Domański 1994), ale także przeobrażenia w obrębie moralności („moral fabric”). Obejmują one m.in. zanikanie i pojawienie się nowych wartości będących skutkiem modernizacji, przesunięcia w hierarchii prestiżu, zmianę etosów grupowych i zawodowych (np. wśród inteligencji) oraz pojawienia się nowych form tożsamości. W ostatnich dziesięcioleciach mieszkańcy naszego regionu doświadczyli też zmiany form nierówności oraz niesprawiedliwości.
Wszystko to stwarza okazję do postawienia pytania o zmieniającą się dystrybucję szacunku. Przekonuję w prezentacji, że walka o uznanie jest istotnym elementem gramatyki konfliktu społecznego (określenie Axela Honnetha) również w Polsce. W polskim społeczeństwie stare kryteria uznania nakładają się z nowymi. Dlatego potrzebna jest bardziej krytyczna refleksja na temat szacunku i jego społecznej dystrybucji. Koncentruję się w wystąpieniu na szacunku postrzeganym i doświadczanym przez obywateli polskich. Staram się omówić główne społeczne i kulturowe wymiary „luki w uznaniu” (ang. „recognition gap” m.in. za Lamont) w społeczeństwie polskim.
Moja prezentacja jest podzielona na trzy części. W pierwszej części argumentuję, że wprowadzenie uznania jest ważne dla zrozumienia konfliktów politycznych i społecznych w społeczeństwie polskim. W badaniach socjologicznych uznanie rzadko jest badane jako funkcja nierówności oraz braku sprawiedliwości. W drugiej części prezentuję mój sposób opracowania badań empirycznych. Opieram się głównie na teorii Axela Honnetha, ale korzystam również z ustaleń Nancy Fraser (rozróżnienia na dystrybucję i uznanie) i zwłaszcza z dorobku Michèle Lamont („recognition gap” i jej badań nad szacunkiem społecznym). W ujęciu Lamont, „luka w uznaniu” jest dysproporcją w statusie wynikającą z negatywnego wartościowania przynależności kulturowej miedzy grupami w społeczeństwie (Lamont 2018: 421-422). W trzeciej części przedstawiam i omawiam dane zebrane w przygotowanych i opracowanych przeze mnie dwóch badaniach (przeprowadzonych na jesieni 2020 i 2021 roku) na reprezentatywnej próbie dorosłych Polaków i Polek (1000 dorosłych respondentów) metodą CATI. W tej części przedstawiam również główne ustalenia i interpretuję najważniejsze wyniki. Wreszcie, wykorzystując teoretyczną ramę stawiam tezę, że w polskim społeczeństwie istnieją dwie główne luki uznania. Pierwsza dotyczy szeroko rozumianych mniejszości; druga – osób zajmujących niższe pozycje społeczne (ze względu na wykształcenie, zawód, kapitał kulturowy, wiek). Podczas gdy pierwszy brak uznania jest wynikiem głównie niesprawiedliwości w rozumieniu pozbawienia albo braku respektowania praw, drugi dotyczy osób ogólnie pogardzanych ze względu na swój status materialny i niższy kapitał kulturowy. W konkluzji przekonuję, że grupy osób doświadczających braku jednej bądź drugiej formy uznania są przeciwstawiane sobie nawzajem przez populistycznych polityków.