W debacie publicznej pojawiają się tezy dotyczące szczególnej sytuacji społeczno-zawodowej młodych pokoleń Polaków i implikacji, jakie może to mieć dla porządku społeczno-politycznego. Jedną z ważniejszych analiz na ten temat przeprowadził Jakub Sawulski w swojej książce „Pokolenie ’89. Młodzi o polskiej transformacji”. Wskazuje tam zarówno uwarunkowania strukturalne, jak i generacyjny potencjał politycznego buntu przeciw potransformacyjnym porządkom w Polsce. W swoim referacie postaram się odnieść do wspomnianych tez w świetle wyników badania kohortowego „Trzy pokolenia polskiej transformacji”, w którym przeanalizowane zostały reprezentatywne próbki trzech kategorii metrykalnych – Polaków urodzonych w latach 1956-58, w latach 1970-71 oraz w latach 1988-89. Kohorty te można symbolicznie określić jako – odpowiednio – pokolenie kryzysu, pokolenie przejścia i pokolenie otwartych granic. Pozwoli to przedstawić socjologiczny obraz „trzeciego pokolenia” polskiej transformacji (które można również, w pewnym uproszczeniu, nazwać „polskimi milenialsami”), mając za punkt odniesienia dwie wcześniejsze generacje, w których zbiorową biografię wpisała się zmiana systemowa roku 1989. „Trzecie pokolenie” zna rzeczywistość PRL jedynie jako historię.
Dane wykorzystane w analizach posiadają istotny walor – są to zharmonizowane wyniki badań sondażowych, w których można dokonać synchronizacji na 30 roku życia każdej z trzech kohort. Taki schemat analiz pozwala na podjęcie próby wypreparowania efektów pokolenia z efektów wieku i okresu. Substantywnie, w referacie przyjrzę się różnicom dotyczącym początku karier zawodowych, samoocenie sytuacji ekonomicznej, postawom względem porządku ekonomicznego, a także aktywności społeczno-politycznej. Wyniki pokazują, że odmienne doświadczenia biograficzne w istocie wygenerowały pewną dystynkcję pokoleniową, jednak jej treść jest nieco inna, niż sugerują tezy, które wybrzmiewają w debacie publicznej na temat młodych pokoleń Polaków.
