Proponowane wystąpienie oparte jest na wynikach badania 15 sieci żywnościowych z 5 krajów europejskich. Wyniki badań interpretowane są w kategoriach teorii modernizacji refleksyjnej, która pozwala zrozumieć w jaki sposób oddolne inicjatywy związane z produkowaniem, przetwarzaniem i dystrybuowaniem żywności wpisują się w szersze przemiany społeczeństw nowoczesnych.
Teoria modernizacji refleksyjnej zapewnia siatkę pojęciową, która może być wykorzystywana do badania przemian systemów żywnościowych w krajach rozwiniętych. Centralnym jej punktem jest pojęcie modernizacji. Odnosi się do wypierania tradycyjnych przekonań przez zracjonalizowany namysł przekształcający strukturę i relacje społeczne. Proces ten doprowadził w przeszłości do wyłonienia się społeczeństw nowoczesnych, które przechodziły przez swoje kolejne etapy rozwoju wraz z opanowywaniem kolejnych sfer życia przez refleksyjność. Jest to zjawisko systematycznego poddawania społecznej aktywności i materialnego stosunku do przyrody rewizji ze względu na nowo zdobyte wiadomości lub nabytą wiedzę. Celem tego namysłu jest proponowanie zracjonalizowanych rozwiązań problemów pojawiających się w obrębie systemów społecznych. Nieodłączną cechą takich rozwiązań jest jednak to, że pociągają one za sobą skutki uboczne. Rozwiązując jeden zestaw problemów, przyczyniają się do wyłonienia kolejnych. Przykładowo, rozwój rolnictwa przemysłowego pozwala przezwyciężyć problem braku żywności, ale jednocześnie przyczynia się do niepożądanych zmian klimatycznych. Owe skutki uboczne rodzą konieczność tworzenia kolejnych nowoczesnych rozwiązań, których wdrażanie pociąga za sobą kolejne, nieprzewidziane wcześniej następstwa.
Refleksyjności i modernizacji towarzyszy zjawisko indywidualizacji. Bywa ona interpretowana jako „uwolnienie” jednostki od tradycyjnych ograniczeń i wpływu wielkich struktur społecznych. W rzeczywistości jest ona jednak nowym sposobem organizowania życia społecznego, który polega na przeniesieniu efektów ubocznych modernizacji na poziom życia jednostek. Nowoczesne systemy społeczne nie są w stanie w satysfakcjonujący sposób rozwiązywać swoich sprzeczności. Powoduje to, że podejmując codzienne decyzje, ludzie zmuszeni są brać pod uwagę ryzyko i efekty uboczne generowane przez instytucje społeczne.
Zjawiska te kształtują również nowoczesne systemy żywnościowe. Oparty na dużych strukturach oraz rozdzielonych w czasie i przestrzeni relacjach społecznych system przemysłowej produkcji i dystrybucji żywności ujawnia efekty uboczne swojej działalności (zanieczyszczenie środowiska, upowszechnienie wysoko przetworzonej żywności). Jednocześnie pojawiają się oddolne inicjatywy, które stanowią odpowiedź na sprzeczności systemowe. Dobrą ich egzemplifikacją są obywatelskie sieci żywnościowe.
Pojęcie obywatelskich sieci żywnościowych odnosi się do kooperatyw spożywczych, grup zakupowych i sprzedażowych, inicjatyw z zakresu rolnictwa wspieranego społecznie, lokalnych rad żywnościowych i wszelkich innych inicjatyw, w ramach których obywatele aktywnie działają na rzecz zmiany relacji w obrębie systemu żywnościowego. Działania te obejmują próby redefiniowania relacji pomiędzy konsumentami i producentami żywności oraz tworzenie innowacji społecznych, których użyteczność oceniana jest w inny sposób niż w przypadku długich, zglobalizowanych i uprzemysłowionych łańcuchów żywnościowych.
Potwierdziły to studia przypadków przeprowadzone w 2021 roku w Polsce, Niemczech, Norwegii, Włoszech i Wielkiej Brytanii. W każdym kraju analizie poddano wybrane 3 obywatelskie sieci żywnościowe angażujące aktorów zajmujących różne pozycje w obrębie systemów żywnościowych. Badania wykazały, że tego typu inicjatywy mają potencjał do tworzenia innowacji rekonfigurujących system żywnościowy. Jednym z efektów ich działania jest zwiększanie poziomu sprawczości aktorów, którzy mają niewielki wpływ na wielkie systemy żywnościowe – konsumentów, właścicieli niewielkich gospodarstw, producentów ekologicznej żywności.