Praktycy i teoretycy zrównoważonej transformacji podkreślają, że transformacja powiedzie się tylko wtedy, gdy w proces zostaną zaangażowane różne grupy społeczne i interesariusze, którzy zyskają realną sprawczość i zostaną włączeni w proces podejmowania decyzji (np. European Commission 2020). Pozwoli to na zwiększenie akceptacji dla zmian, lepsze radzenie sobie z niepewnością i wypracowanie lepszych rozwiązań technologicznych i społecznych. Zrównoważona transformacja, także transformacja energetyczna, wymaga zatem głębokiej zmiany społecznej.
W rezultacie otwierają się “okna możliwości” dla peryferyjnych graczy w energetyce, którzy angażują się w rozwijanie oddolnych innowacji społecznych. Za Wittmayer i in. (2022: 2), definiujemy innowacje społeczne w energetyce jako “idee, obiekty i/lub aktywności, które zmieniają relacje społeczne, obejmując nowe sposoby działania, myślenia i/lub organizowania energii” w kontekście produkcji, konsumpcji, magazynowania, dystrybucji i/lub handlu energią. Procesy transformacji wspierane są przez badania, w tym badania społeczne pod postacią projektów transdyscyplinarnych. Chociaż literatura rozpoznaje transdyscyplinarne projekty eksperymentalne i pilotażowe jako kluczowe w rozwijaniu innowacji społecznych w energetyce, metodologia tych badań pozostaje wyzwaniem, zarówno w sferze praktycznej, jak i teoretycznej. Transdyscyplinarność w procesach transformacji energetycznej, jako przedmiot badań, domaga się dodatkowej refleksji. Sukces trandscyplinarnych projektów, rozumiany jako ich wpływ na otoczenie instytucjonalne i na kompetencje zaangażowanych aktorów, zależy w dużej mierze od jakości współpracy i relacji, także interpersonalnych, między uczestnikami procesu.
Tekst poddaje analizie eksperymentalne i pilotażowe projekty w energetyce, oparte na współpracy między aktorami reprezentującymi różne sektory i instytucje: przedsiębiorców, urzędników różnych szczebli, działaczy społecznych, inżynierów, badaczy społecznych, czy mieszkańców. Analizujemy dwa przykłady takich działań podejmowanych w ostatnich latach w Polsce: 1) eksperyment prowadzony w formule city labu w Warszawie, 2) pilotaż lokalnej dekarbonizacji w Legionowie. Pierwszy z projektów jest zakończony, a drugi w trakcie realizacji, co pozwala zidentyfikować napięcia i wyzwania w ramach toczących się procesów, a także prześledzić odpowiedzi na kryzysy zewnętrzne (np. pandemia).
European Commission, 2020. Launching the Just Transition Mechanism – for a green transition based on solidarity and fairness https://ec.europa.eu/info/news/launching-just-transition-mechanism-green-transition-based-solidarityand-fairness-2020-jan-15_pl
Wittmayer, J. M., Hielscher, S., Fraaije, M., Avelino, F., Rogge, K., 2022. A typology for unpacking the diversity of social innovation in energy transitions, Energy Research & Social Science 88, 102513.
