Rozumienie zagrożeń związanych z postępującymi zmianami klimatycznymi skłania do podjęcia wysiłku globalnej koordynacji działań na rzecz zatrzymania dalszego ocieplania klimatu. Wysiłki te sprowadzają się między innymi do przeprowadzenia zrównoważonej transformacji energetycznej, którą definiujemy jako sieć zamierzonych zmian technologicznych, infrastrukturalnych i instytucjonalnych mających na celu osiągnięcie przez sektor energetyki neutralności klimatycznej (por. Loorbach i in. 2017). Działania te realizowane są na poziomach państw, regionów, gmin i gospodarstw domowych. Napotykają one jednak szereg trudności wynikających z wzajemnego “zazębienia” współewoluujących w czasie instytucji i infrastruktury tworzących system energetyczny, które odpowiada za ich stabilność, ale również inercję. Ten stan często opisuje się jako “zatrzaśnięcie węglowe” (carbon lock-in) (Unruh 2000), które musi zostać przełamane, żeby transformacja się powiodła. W prezentacji analizujemy znaczenie różnorodnych form społecznego zaangażowania w przełamywanie zatrzaśnięcia węglowego, odwołując się do oddolnych działań podejmowanych w ostatnich dziesięciu latach (2012-22) w Polsce.

Analizujemy trzy odmienne formy zaangażowania, których znaczenie zmieniało się w poszczególnych fazach transformacji: 1) udział w ruchach społecznych i zaangażowanie w organizacje wspierające transformację energetyczną jako kierunek polityki i rozwoju kraju, wiążące się przede wszystkim z pracą w dziedzinie idei realizowaną przez środki dyskursywne; 2) zaangażowanie w indywidualną prosumpcję, mające przede wszystkim materialny wymiar w podwójnym znaczeniu tego słowa: wpływające na materialny kształt systemu energetycznego oraz wynikające z zaangażowania kapitału finansowego; 3) lokalne eksperymentowanie wokół zbiorowych form produkcji i wymiany energii, realizowane na przykład w ramach klastrów energii. Pokazujemy, że ta ostatnia forma wyróżnia się największą złożonością i w obliczu braku sprawdzonych modeli, oznacza proaktywne zaangażowanie w poszukiwanie odpowiednich form współpracy, obejmujących nową konfigurację sposobu organizowania działań i technologii oraz relacji eksperymentów z całym systemem. Z tego powodu stanowi niezbędną odpowiedź na zidentyfikowane przez Markarda i współautorów (2020) wyzwania fazy “przyspieszającej transformacji”, w szczególności potrzebę integracji innowacji z systemem, zmian zachowań konsumentów, a w niektórych kontekstach geograficznych również stopniowego wyłączania dominujących w poprzednim układzie przemysłów. Jednocześnie, wskazujemy na granice sprawczości zidentyfikownaych form zaangażowania, które może przynieść efekt w dużej skali jedynie w połączeniu ze spójnymi i zintegrowanymi politykami wspierających transformację.

Dane na których opiera się wystąpienie (wywiady eksperckie, analiza danych zastanych oraz studia przypadków klastrów energii) zostały zgromadzone w ramach projektów NCN Sonata (2018/31/D/HS6/02972) oraz SONNET (Horyzont 2020 837498).

Bibliografia:

Loorbach, D., Frantzeskaki, N., & Avelino, F. (2017). Sustainability Transitions Research: Transforming Science and Practice for Societal Change. Annual Review of Environment and Resources, 42, 599–626. https://doi.org/10.1146/annurev-environ-102014-021340

Markard, J., Geels, F. W., & Raven, R. (2020). Challenges in the acceleration of sustainability transitions. Environmental Research Letters, 15(8). https://doi.org/10.1088/1748-9326/ab9468

Unruh, G. C. (2000). Understanding carbon lock-in. Energy Policy, 28, 817–830. https://doi.org/10.1016/S0301-4215(01)00098-2