Migranci i migracje w kontekście kryzysów

Grupa tematyczna

Numer: G27
Organizacja: Katarzyna Andrejuk (IFiS PAN), Aleksandra Winiarska (UW)
Pasmo, godzina:
I 15.09, 14:00-15:30 ,
II 15.09, 16:00-17:30
Miejsce: SGGW, BUD. 4, Sala 10
Słowa kluczowe: kryzys, migracje, mobilność, pandemia
Sekcje: Sekcja Socjologii Migracji

Referaty w części 1, pasmo I 15.09, 14:00-15:30

Jedyne co essential workers otrzymali, to te owacje’ – urasowiony kapitalizm i Polscy pracownicy niezbędni w czasach pandemii w Wielkiej Brytanii

Kasia Narkowicz, Aneta Piekut

Pandemia Covid-19 zaostrzyła istniejące globalne nierówności, obnażając prekarność zatrudnienia wielu migrantów ekonomicznych. Dla Polaków w Wielkiej Brytanii, których wcześniej już dotknął Brexit, pandemia zwiększyła poczucie niepewności, dyskryminacji i braku przynależności. W konsekwencji te dwa kryzysy sprawiły, że wielu Polaków powróciło do Polski lub rozważa opuszczenie Wielkiej Brytanii.

W ostatnim czasie badacze migracji poświęcają więcej uwagi roli, jaką odgrywają intersekcjonalne kwestie rasowości, klasy i post-/dekolonialności w życiu migrantów z Europy Środkowej i Wschodniej (Fox et al 2012, Rzepnikowska 2019, Fox i Mogilnicka 2019, Drnovšek Zorko 2018, Krivonos 2020, Zarycki 2020). Czerpiąc z teorii kapitalizmu rasowego, analizujemy łączny wpływ kryzysów Brexitu i Covid na prekarność Polaków w Wielkiej Brytanii; zarówno jako migrantów z Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW), jak i niezbędnych pracowników w czasie pandemii. Stawiamy tezę, że usytuowanie Polaków zarówno w hierarchii rasowej, jak i zawodowej w Wielkiej Brytanii — gdzie są uważani za „białych, ale nie całkiem” [white, but not quite] i dyspozycyjnych jako pracownicy często na niepewnych, nisko płatnych stanowiskach — naraża ich na podwójne wykluczenie. Oba procesy, wraz z pogłębianiem się nierówności strukturalnych w Wielkiej Brytanii, przyczyniają się do ‘urasowienia’ migrantów z EŚW. Nasze wnioski wnoszą wkład do literatury socjologicznej na temat badań migracji Wschód-Zachód, rasowości i rasowego kapitalizmu.

Referat opiera się na wstępnych wynikach badania na temat sytuacji emigrantów z Polski zatrudnionych jako ‘pracownicy niezbędni’ w czasie pandemii w Wielkiej Brytanii. Czerpiemy z danych z ankiety internetowej (N=1105) i wywiadów pogłębionych (N=50) z polskimi pracownikami i ekspertami. Bazujemy na danych z projektu badawczego ‘Zdrowotny, społeczny, ekonomiczny i kulturowy wpływ Covid-19 na migrantów w UK’ finansowanym przez UKRI (UK Research and Innovation; 2020-2023, www.migrantessentialworkers.com).

---

Pandemia i imigranci – przypadek Seattle, Washington

Dorota Praszałowicz

Seattle w stanie Washington (siedziba takich firm jak m. in. Microsoft, Boeing, Amazon)
reklamuje się jako smart city, miasto nowoczesne, kreatywne, oferujące wysoki i atrakcyjny poziom życia. Taki program zawiera w sobie wiele elementów, wśród których ważną rolę odgrywa kulturowa różnorodność i otwartość na przybyszów. Istotnie, wśród mieszkańców Seattle osoby urodzone poza USA stanowią 18% (2019), podczas gdy w skali całego kraju ich proporcja to 14,3%.

Jednak Seattle podobnie ja cały stan Washington nie najlepiej radzi sobie z przeciwdziałaniem pandemii COVID-19. Wprawdzie wskaźniki są dla stanu Washington korzystniejsze, niż dla całego kraju, jednak plasują się znacząco poniżej wskaźników dla stanu Vermont, który z pandemią radzi sobie najlepiej z wszystkich stanów (proporcja śmierci na 100 tys. mieszkańców w styczniu 2022: Vermont – 79,6; Washington -137 , USA – 261) [https://datausa.io/profile/geo/seattle-wa/#languages]

Trudności miasta i całego stanu w związku pandemią są widoczne pomimo, iż w ramach projektu smart city, lokalne władze stawiają na wysoką jakość usług publicznych. W dobie pandemii owe usługi publiczne, w tym medyczne, odgrywają szczególną rolę i obejmują oprócz stałych mieszkańców metropolii, także imigrantów. Jednocześnie pandemia wyzwala nastroje niepokoju, prowadzące często do agresji, która kieruje się w stronę przybyszów. Tytułem przykładu, liczni w Seattle Chińczycy bywają oskarżani, iż przywieźli groźnego wirusa z Chin.

Referat przedstawia sytuację pandemii COVID-19 w Seattle w kontekście lokalnej mozaiki etnicznej oraz w kontekście konkretnych programów walki z rozprzestrzenianiem się zakażeń. Oparty jest na materiałach zebranych podczas pobytu na University of Washington Seattle w (marzec – sierpień) 2022 roku.

---

Konsekwencje pandemii koronawirusa dla migrantów wysoko wykwalifikowanych – przeszkody czy nowe przywileje?

Katarzyna Andrejuk

Pandemia koronawirusa miała zasadnicze znaczenie dla procesów migracyjnych – utrudniła mobilność krótkoterminową i cyrkulacyjną, pogorszyła też sytuację wielu migrantów na rynku pracy. Badania wskazujące na problemy wywołane pandemią koncentrują się jednak na migrantach wykonujących proste prace i zatrudnionych w sektorach niewymagających kwalifikacji. Prowadzi to do pewnych uogólnień, w których gubi się specyficzna – nierzadko korzystna – sytuacja cudzoziemców o stabilnym statusie prawnym w krajach migracji oraz zarazem posiadających wyższe wykształcenie i poszukiwane kompetencje zawodowe. Moja analiza pokaże, że dla niektórych grup i kategorii migrantów społeczne konsekwencje pandemii to przede wszystkim ukształtowanie się nowych przywilejów, związanych z dostępem do pracy zdalnej, możliwością jej wykonywania z innego kraju, szansami szerokiego zdobywania nowych klientów i zleceń za pośrednictwem narzędzi online. Nowe możliwości dotyczą główne osób dobrze wyedukowanych i pracujących w zawodach zgodnych ze zdobytym wykształceniem. Drugi czynnik ułatwiający dostęp migrantów do nowych zasobów związanych z pandemią to forma wykonywania aktywności zarobkowej. Samozatrudnienie i prowadzenie własnej firmy okazało się znaczącym wyborem, zwiększającym sprawczość, kształtującym nowe możliwości zawodowe migrantów. Perspektywa samodzielnego decydowania o przebiegu aktywności zarobkowej, jak również zdobywania wsparcia finansowego z tzw. tarcz antykryzysowych, okazały się dla wielu migrantów – przedsiębiorców silnym impulsem do rozwoju.

Prezentacja będzie odwoływać się do wyników badania jakościowego (wywiady z migrantami, obserwacja uczestnicząca), prowadzonego w latach 2020-2021 wśród polskich migrantów – właścicieli firm w Wielkiej Brytanii. Polacy, pomimo Brexitu, pozostają jedną z najliczniejszych grup imigranckich w Wielkiej Brytanii. Wywiady prowadzono zarówno twarzą w twarz, jak i w formie zdalnej. Chociaż analiza opiera się na studium przypadku migrantów z Polski, pokazuje pewne uniwersalne mechanizmy dotyczące kształtowania się przywileju w społecznościach migranckich w czasach kryzysów.

---

Samotność i osamotnienie migrantów – kryzys jednostkowy, rodzinny i społeczny

Agnieszka Pawlak-Kałuzińska

Samotność i osamotnienie definiuje się jako dwa odrębne stany. Jednak w opinii niektórych autorów są one tak bliskoznaczne, że prawie niemożliwe do precyzyjnego określenia (Sendyk, 2011, p. 140). W książce „Sprawy ludzkie” Jan Szczepański pisał: Odróżnijmy osamotnienie i samotność jako dwa różne stany i postacie ludzkiego bytowania, chociaż są one bardzo często utożsamiane, a przejawy i skutki osamotnienia są bardzo często przypisywane – mylnie – samotności. Określając najogólniej różnicę między tymi dwoma stanami egzystencji ludzkiej, powiedziałbym, że osamotnienie jest brakiem kontaktu z innymi ludźmi oraz z sobą samym, samotność natomiast jest wyłącznym obcowaniem z sobą samym, jest koncentracją uwagi wyłącznie na sprawach swojego wewnętrznego świata (Szczepański, 1984, p. 21). Elżbieta Dubas uważa, iż samotność można zdefiniować jako samotność obiektywną (fizyczną), a osamotnienie jako samotność subiektywną (psychiczną). Samotność obiektywna jest stanem faktycznym, zdefiniowanym niezależnie od odczuć podmiotu, polegającym na pozbawieniu bezpośredniego kontaktu z ludźmi. Odczucia leżą natomiast w centrum definicji samotności subiektywnej. Samotność subiektywna powoduje zachwianie wewnętrznej równowagi, dyskomfort psychiczny, poczucie marginalizacji (Karbowa, 2012, p. 28).
Zbyt długo trwająca samotność, nawet początkowo odczuwana jako stan pozytywny, przeradza się w osamotnienie. Warto przyjrzeć się skutkom osamotnienia odczuwanym przez ludzi go doświadczających. Skutkami osamotnienia mogą być trudności w realizowanych codziennych aktywności, zwłaszcza jeśli osoba, którą dotknęła izolacja, ma jakąś postać dysfunkcji organizmu oraz problemy zdrowotne, w tym problemy natury psychicznej (niemożność radzenia sobie ze stresem, problemy ze snem, częstsze zachorowania na choroby psychiczne takie jak: depresja, psychozy), jak i problemy natury somatycznej (np. choroby niedokrwienne). Osamotnienie może też prowadzić do problemów ze snem, nadużywania substancji psychoaktywnych czy zaburzeń odżywiania (Karbowa, 2012, p. 28; Żurek, 2014, p. 25).
Samotność i osamotnienie są stanami często doświadczanymi przez migrantów nie tylko na początku migracji, ale również na kolejnych jej etapach. W wystąpieniu chciałabym przyjrzeć się czynnikom, które mają na to wpływ oraz konsekwencjom odczuwania samotności/osamotnienia nie tylko dla migranta, ale również dla jego rodziny. Problem samotności/osamotnienia na emigracji jest także – z uwagi na swoją skalę – problemem społecznym zarówno dla społeczeństw przyjmujących, jak i wysyłających.
Zaprezentowana w wystąpieniu analiza będzie oparta na dotychczasowych ustaleniach innych badaczy na ten temat oraz na badaniach własnych. Skupię się w nich na poszukiwaniach odpowiedzi na następujące pytania:
1. Jaka jest skala doświadczania samotności/odczuwania osamotnienia przez migrantów, którzy zdecydowali się emigrować zarobkowo bez rodzin?
2. Co wpływa na poczucie samotności/osamotnienia? Czy z czasem czują się mniej samotni/osamotnieni?
3. Jak przebiega ich integracja ze społecznością przyjmującą i jak to doświadczenie przekłada się na samotność/osamotnienie migranta?
4. Czy i jakie skutki osamotnienia odczuwają? Czy w sytuacji pojawienia się niepokojących symptomów o charakterze psychicznym lub somatycznym poszukują pomocy w kraju emigracji?
5. Czy otrzymują wsparcie społeczne? Z jakich źródeł? Czy pozostawiona w kraju rodzina jest źródłem wsparcia? Czy inni emigranci są źródłem wsparcia?
6. W jaki sposób pandemia koronawirusa wpłynęła na ich życie i pracę za granicą? Czy w trakcie pandemii czuli się bardziej samotni/osamotnieni? Jeśli tak, to czy przełożyło się to na ich stan zdrowia i samopoczucie?

---

„Thank’s Sis, I’m praying for your work permit!” – Vlog jako element infrastruktury migracyjnej – Przypadek Filipińskich Pracowników Migrujących

(Wyłożony)
Olga Wanicka

Współcześnie, jednym z ważniejszych źródeł sieciujących społeczność na całym świecie stał się Internet, którego rola w procesie korzystania z możliwości jakie otwiera globalny rynek pracy jest niepodważalna. Internetowy kontent publikowany na platformie Youtube, stał się z kolei narzędziem, którego jednym z celów jest służenie partykularnym i zbiorowym potrzebom i rozpowszechnienie treści istotnych społecznie (Lange, 2016: 36 – 37). Coraz bardziej popularne stają się wszelkiego rodzaju video blogi (vlogi) lifestylove, których twórcami są migranci mieszkający i podejmujący zatrudnienie w krajach docelowych. Ich popyt i oglądalność wzrosły szczególnie w ostatnich dwóch latach w związku z wybuchem na świecie pandemii COVID-19. Kryzys związany z pandemią przybrał ogromne rozmiary na Filipinach, gdzie szczególnie dotkliwa stała się sytuacja społeczno-ekonomiczna ze względu na długotrwałe i ograniczające restrykcje wprowadzone przez rząd. Dodatkowo, w wyniku pandemii zwiększyła się także liczba nowych twórców internetowych, którzy z powodu niemożliwości opuszczenia domu przez dłuższy czas, postanowili zająć się działalnością w sieci. Ich głównym celem jest dzielenie się własnymi doświadczeniami i doradzanie innym potencjalnym zachęconym, którzy chcieliby podjąć zatrudnienie na zagranicznym rynku pracy. Analizuję migranckie vlogi jako element infrastruktury migracyjnej (Xiang, Lindquist 2014). Zgodnie z założeniami tej koncepcji migracja utożsamiana jest bardziej z infrastrukturą, niż procesem. W celu zbadania poszczególnych elementów tej infrastruktury, zwłaszcza tych, które umożliwiają i warunkują wejście na rynek pracy migrantów przyglądam się temu, w jaki sposób migranci zdobywają informacje o warunkach życia, a przede wszystkim zatrudnieniu w innym kraju. Jednym z przykładów jest vlog filipińskiej twórczyni zamieszkującej w Polsce, który stanowi element wspomnianej infrastruktury i który facylituje migrację filipińską do Polski. Dzięki informacjom przedstawianym w nagraniach podjęcie zatrudnienia na polskim rynku pracy staje się łatwiejsze i bardziej popularne ze względu na lepszy wgląd w „sucessful arrival” [udany przyjazd] migranta – twórcy. Głównym celem mojego wystąpienia jest analiza tego w jaki sposób tak konstruowane narracje wpływają na rozwój migracji filipińskiej. W trakcie wystąpienia odpowiem na pytania badawcze takie jak: co spowodowało pojawienie się tego typu twórczości? oraz na jakie potrzeby filipińskich migrantów zarobkowych w Polsce treść filmów odpowiada? Następnie pokażę, w jaki sposób autorka przyczynia się do powstania wyjątkowej społeczności związanej ze swoją twórczością oraz co wyróżnia tę specyficzną grupę odbiorców (jakiego rodzaju wsparcie daje migrantom). Wyjaśnię także, dlaczego vlog stanowi przykład włączenia Polski w transnarodowe nieoficjalne pośrednictwo pracy. W tym celu przeprowadzę analizę narracji 10 najczęściej wyświetlanych filmów video (od do 12.000 do 103.569 wyświetleń) wybranej filipińskiej twórczyni internetowej mieszkającej w Polsce oraz analizę treści komentarzy (ok. 5281) osób odwiedzających jej kanał.

---

Życie codzienny w Wielkiej Brytanii i w Polsce w cieniu pandemii Covid-19 i Brexitu.

(Wyłożony)
Katarzyna Winiecka, Małgorzata Dziekońska

„Niepewność” to słowo, które dobrze charakteryzuje funkcjonowanie ludzi i różnych społeczeństw na przestrzeni ostatnich kilkunastu, a nawet kilku lat. Odnosi się do rzeczywistości globalnej i lokalnej. Kryzysy dotykają społeczeństw praktycznie na każdym poziomie ich funkcjonowania. Widzimy szereg niepokojących zdarzeń związanych z sytuacją polityczną wielu państw i regionów, bezpieczeństwem narodowym i światowym, zmianami klimatycznymi i wieloma innymi. Kryzys jest widoczny na polu nierówności społecznych, płci, relacji centrum-peryferie, czy na polu klas społecznych (Hadjimichalis 2021). Wydaje się, że książka Urlicha Becka Społeczeństwo ryzyka (2002), w której autor opisał ryzyka osobiste, środowiskowe i zdrowotne stała się wręcz prorocza. Globalne współzależności społeczne, polityczne, ekonomiczne doprowadziły do rozwoju tych ryzyk niemal w każdym zakątku świata.
W kontekście życia codziennego i szeroko pojętych relacji ludzkich takim kryzysem stała się pandemia wirusa Sars Cov-2. Całkiem już obszerna literatura poświęcona pandemii pokazuje, że nowa choroba – COVID-19 – przyniosła zmiany w prawie każdej sferze ludzkiej działalności wywołując kryzysy zdrowotne, gospodarcze, polityczne i społeczne. Z perspektywy poszczególnych regionów trud życia w pandemii wzmacniają procesy występujące lokalnie. Takim przykładem jest Brexit, który przyczynił się do pewnego rodzaju multiplikacji kryzysów, a na pewno do trudności ze zdefiniowaniem źródeł problemów, z którymi mierzą się w ostatnich latach mieszkańcy Wielkiej Brytanii.
Celem naszego wystąpienia jest zaprezentowanie wyników badań, które zostały przeprowadzone w Polsce, Anglii i Irlandii Północnej w sierpniu i wrześniu 2021 roku. Badania, między innymi, dotyczyły życia codziennego i relacji migrantów z ważnymi dla nich osobami, które pozostały w Polsce w czasie kiedy rozwijały się dwa procesy generujące różne kryzysy. Analizujemy życie codzienne pod kątem relacji pomiędzy obiema grupami oraz zmian jakie wprowadziły w tych relacjach pandemia i Brexit. Przyglądamy się dokładnie różnym etapom pandemii i ich odbiorowi w każdym z krajów oraz badamy jak na przeżywanie tych okoliczności wpłyną Brexit. Zwracamy uwagę na to jak respondenci odnaleźli się w nowej sytuacji i jakie znaczenie dla odbioru tych zjawisk ma miejsce zamieszkania oraz obostrzenia i regulacje wprowadzane przez rządy poszczególnych krajów. Wreszcie skupimy się na zmianach jakie pandemia i Brexit wprowadziły w życiu migrantów i ich bliskich w Polsce, a także w ich relacjach ponad granicami, nie tylko fizycznymi, ale także nowopowstałymi, które pojawiły się w myśleniu o relacjach i codziennym funkcjonowaniu naszych respondentów. Podstawę do omówienia powyższych zagadnień stanowi materiał badawczy, który został opracowany na podstawie 25 wywiadów pogłębionych.
Nasze badania wskazują, że prawie dwa lata życia w pandemią odbierane są inaczej przez badanych w Polsce i w Wielkiej Brytanii. Ich wspólnym doświadczeniem jest strach, niepokój, lęk. Jednak respondenci mieszkający w Wielkiej Brytanii obawiają się mniej. W obydwu krajach wypracowane zostały strategie poruszania się po tym nowym terytorium ograniczonym regulacjami i obostrzeniami, które rzutują na codzienne czynności i na relacje, w tym na relacje ponad granicami. W tym samym czasie, na codzienność zdominowaną przez pandemię nakłada się nowa rzeczywistość na Wyspach – regulowana Brexitem i jego konsekwencjami. Obydwa procesy wystąpiły równocześnie, przy czym w narracjach badanych to pandemia jest wiodącym tematem. Takie warunki sprzyjają też wykształcaniu się specyficznych granic i pograniczy funkcjonowania mieszkańców obydwu krajów.

---

Referaty w części 2, pasmo II 15.09, 16:00-17:30

Strategie wyborów religijnych i tożsamość imigrantów i uchodźców ukraińskich w Polsce

Andrzej Jekaterynczuk

Celem wystąpienia jest analiza strategii wyborów religijnych imigrantów i uchodźców ukraińskich w Polsce w okresie istotnych przeobrażeń społeczno-politycznych w Ukrainie w sytuacji wojny rosyjsko-ukraińskiej trwającej od 2014 r.. W Polsce według szacunków na koniec 2021 r. przebywać mogło około 1-1,3 miliona imigrantów ukraińskich (Jaroszewicz, 2018; Stepaniuk, 2020; GUS, 2020; Górny, 2021). Eskalacja działań wojennych w styczniu 2022 r. spowodowała ucieczkę z Ukrainy milionów jej obywateli do Polski oraz państw sąsiednich. Znaczna część z nich osiedli się w Polsce na stałe.
Społeczeństwo ukraińskie, którego pełna struktura jest reprezentowana wśród imigrantów i uchodźców nie jest homogeniczne pod względem religijnym oraz tożsamościowym. Chociaż większość stanowią osoby identyfikujące się z prawosławiem to instytucjonalnie prawosławie od 1991 r. jest w Ukrainie wewnętrznie podzielone. Podziały wewnątrzprawosławne mają źródła polityczne, kulturowe, cywilizacyjne oraz są efektem rywalizacji dwóch narracji tożsamościowych i aksjologicznych: prorosyjskiej (odwołującej się do wspólnoty „wszechruskiej”), reprezentowanej przez Ukraiński Kościół Prawosławny Moskiewskiego Patriarchatu (UKP-MP) oraz narodowej ukraińskiej, reprezentowanej przez Ukraiński Kościół Prawosławny Kijowskiego Patriarchatu (UKP-KP), Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny (UAKP) oraz powstały w grudniu 2018 r. na gruncie UKP-KP, UAKP i części UKP-MP, Prawosławny Kościół Ukrainy (PKU). Ponadto funkcjonuje Ukraiński Kościół Grekokatolicki (UKGK). Znaczny odsetek w społeczeństwie ukraińskim stanowią obywatele nieprzynależący do żadnego z kościołów („po prostu prawosławni” ) i ateiści. Dynamika życia religijnego i podziały religijne znajdują odzwierciedlenie w odmiennych typach religijności i tożsamości Ukraińców (Badania Centrum Razumkowa, 2010-2021; Paraszczewin, 2009; Jekaterynczuk, 2020).
Teza o prywatyzacji i indywidualizacji religii nie znajduje potwierdzenia w odniesieniu do społeczeństw Europy Środkowo-Wschodniej. Liczni autorzy polscy, ukraińscy oraz zachodni podkreślają siłę religii jako źródła tożsamości zbiorowych w tym regionie (Casanova, 2017; Casanova, 2019; Zachhuber, 2020; Baluk, Doroshko, 2020; Tatarenko, 2017). Zakładam, że religia, która w sytuacji przed wyjazdem nie musiała stanowić ważnego elementu w życiu obywateli Ukrainy, jako swoisty „kapitał religijny” może zyskiwać na znaczeniu na obczyźnie (Stawiński, 2018). Jako czynnik chroniący tożsamość może on pełnić funkcję buforową (bonding capital) – skierowany jest wtedy na budowanie więzi z grupą pochodzenia lub pomostową (bridging capital) – stanowiąc pomost między imigrantami i uchodźcami a społecznościami tubylczymi (Garcia-Muñoz, Neuman, 2013). Celem wystąpienia jest wstępna analiza strategii wyborów religijnych, religijności i tożsamości migrantów w oparciu o badania własne autora.
Szczególnie interesujące wydaje się ustalenie:
1. typów religijności (indywidualna, zinstytucjonalizowana) wśród imigrantów i uchodźców ukraińskich w Polsce;
2. kryteriów wyboru przez nich wspólnoty religijnej: rzymskokatolickiej, prawosławnej, grekokatolickiej lub innej (tożsamościowe, ekonomiczne, inne);
3. funkcji pełnionych przez daną wspólnotę religijną dla imigranta i uchodźcy;
4. potencjału adaptacyjnego, integracyjnego, asymilacyjnego poszczególnych kościołów w Polsce wobec imigrantów i uchodźców z Ukrainy.

---

Ewakuacja wewnętrzna. Uratowani uchodźcy z Afganistanu w Polsce wobec zinstytucjonalizowanej recepcji

Michał Wanke

Prezentacja omawia badanie etnograficzne prowadzone w grupie Afgańczyków ewakuowanych przez polski rząd w drugiej połowie 2021 r. w odpowiedzi na przejęcie władzy przez talibów w Kabulu. Badacze pracują ze zróżnicowaną grupą osób (studenci, dwie rodziny), które zdecydowały się skorzystać z możliwości ucieczki do Polski i które przechodzą procedurę przyznania statusu uchodźcy, a następnie otrzymania indywidualnego programu integracyjnego w lokalnym centrum pomocy społecznej. Studium przypadku ma charakter badania w działaniu, ponieważ badacze pośredniczą pomiędzy urzędami, organizacjami pozarządowymi, instytucjami rynku pracy oraz edukacyjnymi, aby wesprzeć członków w osiedleniu się w Polsce. Analiza jakościowa wywiadów z członkami i członkiniami grupy (N=15, 10 dorosłych, 5 dzieci), przedstawicielami instytucji i organizacji wspierających i obsługujących ich – w tym społeczność niepublicznej szkoły, do której uczęszczają dzieci – oraz innych Afgańczyków przywiezionych w tej ewakuacji do Polski, a także notatek terenowych pozwoliła wyodrębnić krytyczne kategorie analityczne, takie jak: niepewność, nieprzekładalność oczekiwań, niecierpliwość, nie wyartykułowanie różnic kulturowych, nieadekwatność regulacji, nieprzygotowanie systemu, które stanowią rdzeń teoretyczny pracy (w procesie). Przekonujemy, że te warunki instytucjonalne i interakcyjne sprawiają, że przyjęciu uchodźcy znajdują się w stanie “ewakuacji wewnętrznej”, będąc pozbawionymi podmiotowości i zdezorientowani kierują swoje działania i emocje ku swojej grupie, odwołując się do znanych sobie sposobów działania i rozwiązywania problemów oraz interpretacji rzeczywistości, co w efekcie przysparza dalszych problemów w dochodzeniu do ewentualnego konstruowania poczucia przynależności do nowego miejsca i społeczności. Na poziomie makro, te kategorie przekładają się na krytykę polskiej “polityki migracyjnej” w zakresie omawianej akcji ewakuacyjnej, ale także w szerszym kontekście Polski jako państwa de facto imigracyjnego. Podczas gdy różne państwa stosują implicite rozmaite filozofie migracyjne, od narodowego modelu zamknięcia, po zarządzanie na poziomie narodowym lub koordynację na poziomie międzynarodowym, do (praktycznie nieistniejącego, ale będącego typem idealnym) modelu opartego na prawach człowieka, Polska zdaje się “zarządzać” migracją dla realizacji doraźnych celów politycznych (za jaki można uznać ewakuację Afgańczyków z Kabulu), ale rozwiązania instytucjonalne i omawiane w naszej pracy problemy, świadczą o faktycznym braku rozwiązań dla przyjmowania uchodźców – i szerzej – pracy z osobami migrującymi do Polski. Badanie ma charakter eksploracyjny, ale zrealizowane zostało natychmiast po zaistniałym kryzysie i podczas nienagłaśnianego kryzysu uchodźczego, który odbywa się w ośrodkach dla cudzoziemców i wśród zdezorientowanych kilkuset Afganek i Afgańczyków ewakuowanych przez polskie służby z Kabulu.

---

Tęsknota oraz nostalgia: studium przypadku białoruskich emigrantów z perspektywy socjologii emocji

Tatiana Kanasz

W socjologii oraz innych naukach społecznych (np. w psychologii) dosyć dobrze została przeanalizowana kwestia kryzysu psychicznego oraz tożsamościowego w sytuacji migracji (Kubitsky 2012), rola sieci wsparcia migrantów, w tym rola mediów społecznościowych (Dekker, Godfried 2014, Alinejad, Ponzanesi 2020). Wartym uwagi pozostaje zagadnienie emocji społecznych migrantów oraz pracy nad emocjami (Hochschild 2012) w kontekście szybkich zmian społecznych, charakterystycznych dla późnej nowoczesności, w obliczu nowych ograniczeń oraz możliwości w mobilności oraz podtrzymywaniu kontaktów społecznych. Po przyjeździe do nowego kraju pojawia się tęsknota za domem oraz bliskimi osobami. Tęsknota towarzysząca emigrantom jest uczuciem złożonym oraz dynamicznym, posiada różne wymiary temporalne (Pawliszyn 2019). W celu poznania uczucia tęsknoty oraz sposobów radzenia sobie z nią przeanalizowano wypowiedzi białoruskich migrantów publikowane w Internecie, w tym w mediach społecznościowych. W dokonanej analizie zwrócono uwagę na społeczno-kulturowe zasoby w radzeniu sobie z tęsknotą oraz nostalgią.

---

Siedem zagrożeń nadużywania narracji „kryzysu migracyjnego” w przestrzeni publicznej

Izabela Grabowska

Siedem zagrożeń nadużywania narracji „kryzysu migracyjnego” w przestrzeni publicznej
Niniejszy referat przedstawia siedem niebezpieczeństw związanych z nadużywaniem narracji „kryzysu” w przestrzeni publicznej. Celem tego referatu jest sformułowanie implikacji dla teorii socjologicznej i polityki społecznej. Kryzys kaskadowo przeszedł przez społeczeństwo (Walby 2015: 1) w XXI wieku: od fiskalnego, przez kryzys migracyjny, aż po kryzys pandemiczny. Kryzys w starożytnej grece oznaczał „oddzielenie, władzę rozróżniania, decyzji, wyboru, osądu, sporu”. Wiąże się to również z dyskryminacją i decyzją. Ekonomiści wiążą słowo kryzys z „decydującym momentem” dla przemian gospodarczych. Socjologowie odnoszą go do zmiany społecznej. Referat formułuje siedem niebezpieczeństw, które zostaną w nim przeanalizowanie: (1) Społeczne zmęczenie (fatigue) kryzysem migracyjnym; (2) Normatywność w odniesieniu do migrantów (dobrzy i źli migranci; good & bad migrants); (3) Inność – othering (migranci jako inni, obcy w społeczeństwie); (4) Funkcjonalność – functionality (migracja jako „chłopiec do bicia” polityków); (5) Prowadzenie reakcyjnych, rozczłonkowanych, doraźnych polityk (reactionary, piecemeal, ad hoc policies); (6) Etykietowanie migrantów – labelling (różne kategorie migrantów); (7) Opóźnianie, odkładanie mobilności geograficznej z powodu blokady pandemicznej, spowolnienia gospodarczego, wzmocnionych kontroli granic itp. Referat będzie korzystał z wyników międzynarodowego badania Delphi w ramach projektu H2020 MIMY (Empowerment through liquid integration of migrant youth in vulnerable conditions).

---

Polityzacja imigracji w Polsce w kontekście kryzysu migracyjnego w 2015 i 2021 roku

(Wyłożony)
Renata Stefańska

Kryzysy migracyjne sprzyjają wzrostowi zainteresowania tematem imigracji i polaryzacji wokół tego tematu w sferze publicznej. Tym samym przyczyniają się one do polityzacji tego zjawiska. To nie one jednak odgrywają kluczową rolę w tym zakresie – samo wystąpienie wydarzeń krytycznych nie przesądza o polityzacji. Za główny podmiot polityki odpowiedzialny za polityzację – a czasem także depolityzację – imigracji uznawane są partie polityczne, które wykorzystują sytuacje kryzysowe do realizacji własnych celów. Celem tego referatu jest ukazanie przebiegu polityzacji imigracji w Polsce w kontekście dwóch kryzysów migracyjnych, tj. tzw. kryzysu uchodźczego z 2015 r. i kryzysu granicznego, który rozpoczął się w drugiej połowie 2021 r. Szczególna uwaga zostanie poświęcona roli partii politycznych zasiadających w parlamencie, a więc wywierających największy wpływ na przebieg debaty politycznej. A rola ta wciąż budzi wiele wątpliwości i kontrowersji wśród badaczy. Główna oś sporu przebiega pomiędzy tymi, którzy utrzymują, że największy wpływ na polityzację imigracji mają partie skrajnie prawicowe, a tymi, którzy wskazują, że to partie głównego nurtu – w szczególności partie centro-prawicowe i rządzące – odgrywają w tym procesie rolę wiodącą. W niniejszym referacie zostaną przedstawione wstępne wyniki badania na ten temat, opartego na analizie debat parlamentarnych w Polsce w roku 2015 (europejski kryzys migracyjny) i 2021 (kryzys na granicy polsko-białoruskiej). W Polsce proces upolityczniania imigracji przez partie polityczne wydaje się przebiegać w inny sposób niż w krajach Europy Zachodniej. Z tego powodu koncepcje teoretyczne wyjaśniające sytuację w regionie Europy Zachodniej nie w pełni sprawdzają się w odniesieniu do Polski. Głównymi czynnikami wpływającymi na to zróżnicowanie wydają się być węższy zakres funkcjonowania normy „antypopulistycznej” w Polsce oraz faza cyklu migracyjnego Polski, który to kraj w przeciwieństwie do krajów zachodnioeuropejskich dopiero od niedawno przekształca się w kraj imigracyjny.

---

Migracje międzynarodowe w kontekście katastrofy klimatycznej

(Wyłożony)
Małgorzata Krywult-Albańska

W opublikowanym niedawno, kolejnym z serii raportów Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), eksperci wskazują na głęboki i nieodwracalny charakter zmian, jakim podlega klimat na naszej planecie na skutek emisji gazów cieplarnianych. Nasilenie skrajnych zjawisk pogodowych odczuwane jest na całym świecie w miarę wzrostu temperatury atmosfery i oceanów. Chociaż ich konsekwencje nie zawsze mają katastrofalny charakter, katastrofa wydaje się nieuchronna, o ile nie dojdzie do głębokich przeobrażeń sposobu funkcjonowania współczesnych społeczeństw.
Celem referatu jest próba odpowiedzi na pytanie o możliwy wpływ zmian klimatycznych na migracje dotkniętych nimi osób. Dokonano w nim podsumowania aktualnego stanu wiedzy na temat powiązań pomiędzy mobilnością, a zmianami zachodzącymi w środowisku naturalnym. Przywołane zostały wnioski z badań prowadzonych w różnych częściach świata przed wybuchem pandemii COVID-19, jak również analizy dotyczące wpływu samej pandemii na mobilność uwarunkowaną zmianami klimatu. Na zakończenie podjęto próbę prognozowania przyszłych trendów dotyczących tego typu mobilności.

---