Siostrzeństwo jako praktyka troski traktowane jest w ramach ruchu feministycznego jako idea polityczna. Pojęcie to używane jest jako przeciwwaga dla rywalizacji, jaką narzuca kobietom patriarchalna kultura. Siostrzeństwo nawiązuje do więzi rodzinnych jako modelu pozytywnych relacji między kobietami, ale odnosi się przede wszystkim do wzajemnej pomocy i solidarności między kobietami niespokrewnionymi. Idea siostrzeństwa dotyczyć ma kobiet na całym świecie, niezależnie od narodowości, koloru skóry, statusu społecznego i materialnego, wieku, tożsamości psychoseksualnej, zawodu czy przynależności do organizacji politycznych. Praktykowanie siostrzeństwa to troszczenie się o innych.

W naszym wystąpieniu przyjrzymy się zakresom i uwarunkowaniom realizowania praktyki siostrzeństwa rozumianej jako praktyka troski w ramach rodziny w oparciu o wyniki dwóch projektów badawczych, stosując tak zwane podejście mieszane (mixed-methods). Pierwsze badanie ilościowe pt. „Siostrzeństwo – od idei do praktyki” zostało zrealizowane metodą CAWI w czerwcu 2021 r. na ogólnopolskiej próbie i jest autorstwa Marty Majchrzak i Sandry Frydrysiak. Drugi zestaw danych pochodzi z projektu NCN oraz GEMTRA “Tranzycja do macierzyństwa w trzech pokoleniach Polek” dr hab., prof. Uniwersytetu SWPS Pauli Pustułki, które to zrealizowane jest jako jakościowe badania podłużne w latach 2018-20221. W kontekście siostrzeństwa omówimy zależności, podobieństwa i różnice w biografiach, decyzjach i cechach trzech pokoleń powiązanych ze sobą członkiń rodzin, które zostały matkami w Polsce.

Wyniki przeprowadzonego przez nas badania ilościowego pozwoliły zmapować szereg uwarunkowań demograficznych, społecznych i politycznych mających wpływ na doświadczanie i wiarygodność tak rozumianego siostrzeństwa. Badanie pokazuje między innymi, że siostrzeństwo praktykowane jest najczęściej w ramach rodziny. 56% Polek i Polaków obserwuje przejawy siostrzeństwa w swojej rodzinie, 49% w gronie swoich bliskich znajomych, a 44% w rodzinach swoich bliskich znajomych. Z kolei w projekcie GEMTRA wskazano na więzi rodzinne, jako odgrywające kluczową rolę w przejściach do macierzyństwa, czyli doświadczeniach zostania matką po raz pierwszy. Badane kobiety podkreślały wagę kobiecej pomocy, zarówno w zakresie wiedzy, jak i praktycznego wsparcia. Praktyki kobiecych więzi – i związanego z nim siostrzeństwa – łączyły kobiety nie tylko we wspólnotach krewniaczych, ale też w innych sieciach społecznych (lokalnych, zawodowych), co pokazuje pewną uniwersalność zjawiska.

Łącząc wyniki pozyskane z dwóch projektów, oferujemy bardziej kompleksowe ujęcie siostrzeństwa. Nasz wkład teoretyczny koncentruje się na siostrzeństwie matek jako pewnym obszarze zarówno słabo eksplorowanym, jak i społecznie ważkim. Pomimo zmian społecznych, to właśnie matki zakotwiczone w szerszych sieciach kobiecych są postrzegane jako odpowiedzialne za socjalizację. Matki spotykają się z licznymi oczekiwaniami społecznymi, narzucanymi im przez kody kulturowe i opresyjne ideologie rodzin (np. intensywne macierzyństwo czy ideał Matki-Polki), które dzięki siostrzeńskiemu wsparciu mogą być kontestowane i zastępowane ideami feministycznymi z korzyścią dla dobrostanu kobiet.