Ostatnie lata, z oczywistych względów, przynoszą rosnące zainteresowanie przedstawicieli nauk społecznych rozmaitymi aspektami pandemii COVID-19. Pośród nich umieścić można także rozbudowaną refleksję nad procesem edukacji zdalnej i szeregiem zjawisk bezpośrednio lub pośrednio z nim powiązanych.
Nasz referat koncentrować się będzie na wpływie, jaki zdalna edukacja akademicka wywarła na praktyki przestrzenne studentów i studentek polskich uczelni. Interesować nas będzie przede wszystkim to, w jaki sposób długotrwałe kształcenie online zmieniło ich dotychczasowe praktyki wpływając m.in. na decyzje dotyczące miejsca zamieszkiwania w trakcie studiów czy dostosowywanie przestrzeni do zdalnej nauki. Przyjrzymy się także przeobrażeniom, jakim ulegały reguły współzamieszkiwania; w jaki sposób wyznaczano granice fizyczne (pomiędzy współlokatorami, członkami rodziny) oraz granice pomiędzy różnymi obszarami aktywności. Znaczenie takich praktyk postaramy się pokrótce opisać również z perspektywy pozostałych aktorów społecznych zaangażowanych w proces długotrwałego kształcenia akademickiego (wykładowcy, administracja uczelniana).
Z uwagi na fakt, że interesująca nas problematyka jest jeszcze stosunkowo słabo opisana, w swoich rozważaniach będziemy się posiłkować z jednej strony kategoriami znanymi z analiz telepracy i praktyk telepracowników, a z drugiej strony pojęciami charakterystycznymi dla rozważań nad społecznymi funkcjami przestrzeni. Podstawę empiryczną przedstawianych w referacie analiz stanowią wyniki jakościowych badań wstępnych, które obejmowały serię 4 wywiadów fokusowych przeprowadzonych ze student(k)ami polskich uczelni w 2021 roku. Badania zrealizowano za pośrednictwem platformy Zoom, a grupy fokusowe zróżnicowano ze względu na płeć, wiek, typ i siedzibę uczelni oraz studiowany kierunek i rok studiów.
Przeprowadzone wywiady pozwoliły nam dotrzeć do podstawowych charakterystyk procesu zdalnej edukacji akademickiej wynikających ze specyfiki uczelni (polskie uczelnie przyjęły różne rozwiązania w zakresie edukacji zdalnej) oraz specyfiki studiowanego kierunku (różnice zakresu i znaczenia zajęć praktycznych). Przede wszystkim jednak wyniki naszych badań pozwalają uchwycić faktyczne znaczenie wymiaru przestrzennego, technologicznego oraz organizacyjno-edukacyjnego, które zdają się w największym stopniu różnicować doświadczenia związane z długotrwałym kształceniem online. Szczególną uwagę zwracamy na zmiany zachodzące w przestrzeni prywatnej (mieszkaniowej) studentów i studentek, negocjowanie granic związane z dzieleniem zamieszkiwanej przestrzeni oraz wyłanianie się norm regulujących przestrzeń, cielesność i prywatność w trakcie edukacji zdalnej (stosunek do obowiązujących zasad i regulaminów dotyczących kształcenia zdalnego, w tym wykorzystania kamer w trakcie zajęć zdalnych).
W podsumowaniu odniesiemy się do wyzwań praktycznych, a także możliwości związanych z kształceniem na odległość. Analiza praktyk przestrzennych studentów wskazuje na problemy, których uwzględnienie stanowi, w naszym przekonaniu, ważny element planowania nauki zdalnej. Są to m.in. rozbieżności między wyobrażeniami a stanem faktycznym dotyczącym kompetencji i wyposażenia technologicznego oraz warunków zamieszkiwania studentów, różnice oczekiwań dotyczących relacji między wykładowcami i studentami, organizacji procesu kształcenia i oceniania jego efektów oraz zmiany stylu życia studentów, w tym łączenia studiów z aktywnością zawodową.