Badanie jest odpowiedzią na podwójną lukę badawczą: z jednej strony dotychczasową koncentrację na sformalizowanej działalności pozarządowej w języku opisu i samoidentyfikacji społeczeństwa obywatelskiego w Polsce (Jacobsson, Saxonberg 2013; Kościański 2015; Radiukiewicz 2016) z drugiej – ograniczoną liczbę publikacji poświęconych więcej niż jednej, „wyizolowanej” sferze aktywności obywatelskiej (trzeci sektor, ruchy społeczne, grupy nieformalne). Punktem wyjścia było ujęcie społeczeństwa obywatelskiego jako relacyjnego i procesualnego fenomenu (Jacobsson, Korolczuk 2017), urzeczywistniającego się nie tylko poprzez działanie zinstytucjonalizowanej sfery trzeciego sektora. Przeprowadziłam badania jakościowe włączające zarówno osoby aktywne w organizacjach pozarządowych, jak i działające w ramach oddolnych inicjatyw. Łącznikiem między tymi sferami jest moment odejścia i zmiany: przeprowadziłam 32 wywiady częściowo ustrukturyzowane z osobami, które miały doświadczenie odchodzenia z organizacji pozarządowej, a jednocześnie pozostawały aktywne społecznie w inny sposób niż poprzez pracę zarobkową w NGO-sach. Grupą porównawczą byli zaś aktywiści niezwiązani ze strefą pozarządową, działających w sposób niezarejestrowany. W odróżnieniu od większości badań jakościowych dotyczących aktywności społecznej, uwagę koncentrowałam nie na momencie wejścia do organizacji, rozpoczęcia działania (motywy i przyczyny aktywizmu jako leitmotiv wywiadów ze społecznikami), lecz na procesie odejścia z organizacji lub „bycia-poza” (aktywizm oddolny). Celem badań było ustalenie przyczyn odchodzenia pracowników z organizacji pozarządowych, działających obecnie na rzecz inicjatyw oddolnych. Powody odejścia byłych pracowników NGO-sów analizowane były przez pryzmat profesjonalizacji, komercjalizacji i biurokratyzacji trzeciego sektora (Górniak 2014; Iłowiecka-Tańska 2011), a także jednostkowych oczekiwań, wartości, motywacji oraz momentów trudnych współpracy z organizacją pozarządową. Zbadałam zatem specyficzny styl myślenia oraz mówienia o działalności społecznej, w świetle którego logika działania organizacji przesuwa się w kierunku «rynkowej» relacji popytu do podaży (Załęski 2012). Dzięki takiemu ujęciu przedmiotu badań, dodatkowe pytanie, które przyświeca rozważaniom, dotyczy tego, czy (i w jakim stopniu) organizacjom pozarządowym w Polsce udaje się zachować równowagę między tendencją do profesjonalizacji a oddolnym charakterem działań (por. Goszczyński, Kamiński i Knieć 2013). Analiza 32 częściowo ustrukturyzowanych wywiadów prowadzonych z aktywistami warszawskimi i wrocławskimi wywiadów ukazuje przemiany od etosu do biurokratyzacji większości badanych organizacji pozarządowych, a także rozbieżne postawy rozmówców – od instrumentalnego traktowania miejsca pracy po apologię trzeciego sektora. Procesy odchodzenia członków i pracowników z organizacji pozarządowych były najczęściej reakcją na konflikt wartości lub brak zbieżności oczekiwań dotyczących sposobu działania i rozwoju trzeciego sektora z zastaną rzeczywistością instytucjonalną. Wyniki wskazują na współistnienie przyczyn osobistych (problemy zdrowotne, zmiana miejsca zamieszkania, nowy etap życia) i organizacyjno-systemowych (niskie płace oraz ograniczone możliwości awansu zawodowego, mobbing, brak standardów zarządzania, defraudacje, biurokratyzacja, oderwanie od korzeni i misji organizacji). Trajektorie życiowe aktywistów ukazują kilka scenariuszy konsekwencji omawianych problemów: zerwanie stosunku pracy z organizacjami pozarządowymi, sceptycyzm badanych wobec ich działalności przy jednoczesnej motywacji do kontynuacji działania na rzeczy dobra wspólnego w innych formach, jak również ”alternatywne”, instrumentalne sposoby współpracy z organizacjami pozarządowymi (akceptacja krótkotrwałych, łatwych zleceń, bez konieczności brania odpowiedzialności za sposoby działania instytucji i przy braku utożsamiania się z podmiotem jako pracodawcą).