Po 1989 r. zachodni darczyńcy, jak i naukowcy zintensyfikowali badania i wspieranie rozwoju zwłaszcza zinstytucjonalizowanego społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Choć rodzimi naukowcy początkowo z rezerwą podchodzili do badań organizacji pozarządowych, z czasem zaczęły powstawać także analizy zjawisk opracowanych przez polskie instytucje naukowe oraz sam sektor pozarządowy. Analizy te odnotowały wpływ zachodnich darczyńców prywatnych oraz publicznych na powstanie i formowanie się współczesnego sektora pozarządowego w Polsce (Gliński i Palska 1997). W pierwszej dekadzie po 1989 roku studia te przeważnie nie kwestionowały pozaideologicznego, konstruktywnego charakteru nowopowstających organizacji obywatelskich. Na początku nowego stulecia, w wyniku sekurytyzacji spowodowanej atakami na World Trade Center w 2001 roku podmioty oddolne, zwłaszcza te działające na rzecz promocji praw człowieka i monitorujących działania władz w krajach autorytarnych, zaczęły doznawać znaczących ograniczeń swojej działalności w wielu zakątkach świata (Howell et al. 2008). Kolejne krytyczne analizy dotyczące roli społeczeństwa obywatelskiego zaczęły powstawać także w ramach badań nad efektami ubocznymi neoliberalizmu. Wzrost aktywności społeczeństwa „nieobywatelskiego” (Ekiert 2020) wspieranego co raz częściej przez nowego rodzaju darczyńców zagranicznych, promujących narracje podważające uniwersalność praw człowieka, głoszące poglądy populistyczne, antynaukowe i pogłębiającej podziały w społeczeństwie został ostatnio odnotowany i opisany (Datta 2021). W efekcie dotychczas uznawanej za niepodważalną trójcę: demokracja, gospodarka rynkowa i społeczeństwa obywatelskie została zakwestionowana. Przyszłe badania powinny rozważyć jakie minimalne warunki normatywne musi spełniać zjawisko, które uznać można za społeczeństwo obywatelskie oraz jaka jest jego rola w projekcie demokratyzacyjnym w świecie naznaczonym funkcjonowaniem grup ekstremistycznych przebranych za organizacje pozarządowe.
Datta, N. (2021) Tip of the Iceberg: Religious Extremist Funders against Human Rights for Sexuality and Reproductive Health in Europe 2009 – 2018. Brussels
Gliński, P., & Palska, H. (1997). Cztery wymiary społecznej aktywności obywatelskiej. In H. Domański & A. Rychard (Eds.) Elementy nowego ładu (pp.365-392), IFiS PAN
Howell, J., Ishkanian, A., Obadare, E., Seckinelgin, H., & Glasius, M. (2008). The Backlash against Civil Society in the Wake of the Long War on Terror. Development in Practice, 18(1), 82-93.
Ekiert, G. (2020). Civil Society as a Threat to Democracy: Organizational Bases for the Populist Counterrevolution in Poland. Centre for European Studies Harvard. https://issuu.com/ces.harvard/docs/ekiert_working_paper_-_2020_-_final
