Współczesne muzea to instytucje zaufania publicznego, na których ciąży społeczna odpowiedzialność za ochronę i upowszechnianie wspólnego dziedzictwa kulturowego. Coraz powszechniej odchodzą one jednak idei hermetycznych świątyń-strażnic sztuki na rzecz wizji placówek interdyscyplinarnych, pracujących na rzecz partycypacji i integracji swoich odbiorców. Kamieniem milowym w obszarze tych aktywności była uchwalona w 2019 roku Ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, dzięki której zabiegi równościowe zostały przeniesione ze sfery dobrych intencji do poziomu standardów i modelowych, skalowanych rozwiązań. Jednocześnie działalność muzeów stała się polem wielu wyzwań i związanych z nimi dylematów, wynikających z konfrontacji prawnych postulatów z różnorodnymi koncepcjami wystawienniczymi i konserwatorskimi, teoriami estetycznymi czy po prostu przyzwyczajeniami przedstawicieli muzealnej kadry.
Zadaniem referatu będzie omówienie powyższych kwestii w kontekście aktualnej, na nowo definiowanej misji muzeum oraz próba odpowiedzi na pytanie nie tylko o jego rolę w procesie społecznej integracji, ale przede wszystkim o możliwy zakres i sposób udostępniania i upowszechniania sztuki i kultury w obrębie jego przestrzeni. Punktem wyjścia, na podstawie którego zostanie dokonana niniejsza analiza, będzie przedstawienie wyników najnowszych badań prowadzonych m.in. przez Muzeum Miasta Łodzi i Uniwersytet Łódzki dotyczących kompetencji w zakresie zdobywania wiedzy i potrzeb współczesnego odbiorcy, a także przegląd metod i rozwiązań stosowanych w praktyce muzealnej wspomagających aktywną i krytyczną percepcję obiektu wizualnego jakim jest eksponat lub dzieło sztuki. Zostaną wskazane punkty sporne, które konstruowane są nie tylko przez przeciwstawne koncepcje naukowe dotyczące przeżycia estetycznego, odbioru sensorycznego czy procesu uczenia się, ale także po prostu poprzez czasem trudne do pogodzenia (jak i również sfinansowania) potrzeby różnych grup odbiorców (w tym również osób z niepełnosprawnościami).
Wydaje się bowiem, że obok społecznej roli muzeum, zgodnie z którą powinno z bezwzględnym zaangażowaniem odpowiadać na bieżące problemy dzisiejszego świata, musi ono również przyjąć na siebie odpowiedzialność za kształtowanie postaw współczesnego odbiorcy wobec sztuki i kultury i nie zamykać swych zasobów na potrzeby laików, dyletantów czy przypadkowych odwiedzających. Próba rozwiązania powszechnego dylematu jak uprzystępnić im wybraną narrację bez efektu „równania w dół” prowadzi do postawienia finalnego pytania: czy dla współczesnych muzeów dostępność powinna być jednym z aspektów ich działalności czy też strategią konstruowania swojej nowej tożsamości.